رمزگشایی از تخفیف آلودگی هوای تهران در ۱۴۰۲

به گزارش تجارت نیوز،

 آلودگی‌هوای «تهران۱۴۰۲» برخلاف مشاهدات تهرانی‌ها و حس عمومی در شهر، کاهش پیدا کرد؛ اما رمزگشایی از «کیفیت کاهش آلودگی» و همچنین «عامل کاهنده ذرات سمی معلق در آسمان» مهم‌تراز افت‌وخیز روزهای «قرمز» و «سبز» هوای پایتخت است. سال گذشته تعداد روزهای «پاک» یا همان «سبز» در تهران از ۳روز سال۱۴۰۱ به ۱۰روز افزایش پیدا کرد و در مقابل، تعداد روزهای «ناسالم» یا «قرمز» از ۳۴روز به ۱۲روز کاهش یافت؛ این تحول نسبی در کیفیت بسیار پایین هوای پایتخت ناشی از افت ۱۴درصدی غلظت ذرات معلق (pm۲.۵) بوده است. ظاهر این آمارهای رسمی «گذار اولیه تهران از بحران آلودگی‌» را بیان می‌کند اما واقعیت، این نیست.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» از داده‌های رسمی مرتبط با کیفیت هوای تهران حاکی است، کاهش هرچند خفیف ذرات معلق به «مدیریت ترافیک» و «کاهش تردد خودروها» یا «بهبود سوخت نیروگاه‌ها و صنایع اطراف پایتخت» ارتباطی نداشته است. آنچه روزهای «پاک» تهران را افزایش داده، «جریان باد» بوده است؛ به‌طوری‌که متوسط سرعت باد در پاییز سال گذشته، یعنی فصل اوج‌گیری آلودگی‌هوا ۱۰درصد نسبت به سال۱۴۰۱ افزایش پیدا کرده است. در کنار این «پدیده طبیعی» ، دمای هوای پایتخت نیز در پاییز سال گذشته ۳درصد بیشتر از فصل مشابه سال قبل از آن بوده است. این «برودت کمتر» باعث شد شدت پدیده «وارونگی‌‌هوا» که باعث ماندگاری ذرات آلاینده هوا در لایه پایین جو و تشدید آلودگی می‌شود، عملا کمتر از ۱۴۰۱ باشد. به این ترتیب سیاست‌های شهری یا تصمیمات دولتی، تقریبا نقش امیدوارکننده در «کاستن از بحران تنفس هوای سمی» ندارد. میزان ذرات سمی معلق در هوای تهران حدود ۲.۵برابر «استاندارد تعریف‌شده در ایران» و ۵ برابر «حد مجاز جهانی» است. از ابتدای سال جاری تاکنون، تهران فقط ۵روز هوای پاک داشته است که سهم «پاییز تا الان» از این هوای سبز، «صفر» بوده است. روز گذشته نیز اعلام شد، «مازوت‌سوزی بهینه» در راه است. 

 شهروندان تهرانی در سال 1402 برای 119 روز هوای ناسالم را تنفس کردند؛ تعداد روزهای ناسالم تهرانی‌‌ها در سال گذشته نسبت به سال 1401 برابر 51 روز کاهش یافت؛ با وجود این همچنان وضعیت برای پایتخت‌‌نشینان نامطلوب بود. کاهش تعداد روزهای آلوده شهر تهران در سال 1402 نسبت به سال قبل متاثر از بهبود مدیریت شهری نبود، بلکه وزش باد، افزایش رطوبت، افزایش دمای هوا و درواقع افت پدیده وارونگی این بهبود نسبی را برای مردم به ارمغان آورد. 

شرکت کنترل کیفیت هوا، گزارش کیفیت هوا و صدای تهران را در سال 1402 منتشر کرد؛ مطابق این گزارش پایتخت‌‌نشینان در سال 1402 در 10 روز از سال هوای پاک را استنشاق کردند، همچنین در این بازه سالانه هوای تهران برای 236 روز در محدوده قابل قبول قرار داشت؛ این درحالی بود که هوای تهران در این سال برای 107 روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌‌های ناسالم و برای 12 روز در وضعیت ناسالم برای تمامی افراد قرار داشت. به این ترتیب باید گفت کیفیت هوای پایتخت در سال گذشته برای مجموعا 119 روز معادل 33‌درصد روزهای سال در وضعیت غیرسالم قرار داشت.

اگرچه داده‌‌های تجمیعی از کیفیت هوای تهران برای سال گذشته جالب نیست، اما مقایسه آن با سال 1401 از بهبود هوای پایتخت حکایت دارد. در سال 1401 کیفیت هوای تهران برای 170 روز در وضعیت نامطلوب قرار داشت.  آلودگی هوا به شکل مستقیمی بر کیفیت زندگی شهروندان اثرگذار می‌شود؛ آلودگی هوا دومین عامل خطر مرگ زودرس در جهان در سال 2021 پس از فشار خون بالاست. بیش از 90‌درصد مرگ‌‌ومیرهای مرتبط با آلودگی هوا ناشی از قرار گرفتن در معرض PM 2.5 در فضای باز و آلودگی هوای خانگی است. مردم در کشورهای با درآمد کم و متوسط در حدود 1.3 تا 4 برابر بیشتر در معرض خسارات ناشی از آلاینده PM 2.5 در فضای باز قرار دارند.

پیامدهای نامطلوب ناشی از آلودگی هوا در سطح جهان به مرگ زودرس سالانه 8.1 میلیون نفر در دنیا منجر می‌شود؛ از هر 10 مرگ‌‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در فضای باز، 9 نفر در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند. همچنین آلودگی هوا سالانه عامل مرگ 570‌هزار مرگ‌‌ومیر در کودکان زیر 5 سال است. در عین حال آلودگی هوا امید به زندگی را 2.2 سال کاهش می‌دهد. آلودگی هوا به کاهش 6.1 درصدی تولید ناخالص داخلی جهانی می‌‌انجامد. میزان تولید محصولات زراعی به دلیل آلودگی هوا، سالانه به میزان 3 تا 16‌درصد در سطح جهان کاهش پیدا می‌کند.

شاخص کیفیت هوا برای شش آلاینده اصلی هوا شامل منواکسید کربن، دی‌‌اکسید نیتروژن، ازن، دی‌‌اکسید گوگرد، ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرون و ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون محاسبه می‌شود. در صورتی که میزان تمامی شش آلاینده اصلی در هوا در محدوده صفر تا 50 واحد باشد، گفته می‌شود که وضعیت هوا پاک (سبز) است. در صورتی که مقدار شاخص کیفیت هوا بین 51 تا 100 باشد، کیفیت هوا قابل قبول بوده و غلظت آلاینده‌‌ها کمتر از حد سلامت است و از این وضعیت با عنوان وضعیت قابل قبول (زرد) یاد می‌شود. هنگامی که مقدار شاخص کیفیت هوا بین 101 تا 150 باشد، هوا برای گروه‌‌های حساس در وضعیت نامطلوب قرار دارد و با رنگ نارنجی نمایش داده می‌شود.

اگر شاخص کیفیت هوا در محدوده 151 تا 200 واحد قرار داشته باشد وضعیت هوا برای تمامی افراد جامعه در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد؛ وضعیت هوا در شرایط (قرمز) بوده، گروه‌‌های حساس احتمالا با عوارض بیشتری مواجه هستند. اگر شاخص کیفیت هوا در محدوده 201 تا 300 واحد قرار داشته باشد هوا در وضعیت بسیار ناسالم (بنفش) است و احتمال عوارض جدی برای تمامی افراد جامعه مطرح است. در صورتی که عدد شاخص کیفیت هوا بالاتر از 300 باشد؛ وضعیت هوا خطرناک (قهوه‌ای) می‌شود؛ در این شرایط تمامی افراد باید از قرار گرفتن در هوای آزاد خودداری کرده و حتی‌الامکان از شهر خارج شوند.

ایرانی‌‌ها بیشتر از متوسط جهانی از آلودگی می‌‌میرند

متوسط آمار مرگ‌‌ومیر منتسب به آلودگی هوا در دنیا برابر یک نفر از هشت نفر یعنی 12.5‌درصد است؛ این در حالی است که در ایران این نسبت به 14‌درصد می‌‌رسد. همچنین در گزارش رسمی مرکز کنترل هوای تهران آمده است که مجموع خسارات مرتبط با موارد مرگ منتسب به آلودگی هوا در سال 1401 خسارتی 10.3 میلیارد دلاری معادل 421‌هزار میلیارد تومانی برای کشور به همراه داشته است؛ این مقدار نسبت به میزان خسارت در سال 1400 برابر 26‌درصد افزایش یافته است. همچنین این رقم معادل 20‌درصد درآمد نفتی کشور در سال مورد بررسی بوده و این داده‌‌ها بغرنج بودن وضعیت را به نمایش می‌‌گذارد.  آلودگی هوا برای صدمه به جان انسان‌‌ها حد و مرزی ندارد؛ سرطان ریه، سکته مغزی، بیماری قلبی، بیماری مزمن انسداد ریه و ذات‌‌الریه از جمله بیماری‌‌هایی است که هوای آلوده برای شهروندان به همراه می‌‌آورد.

ذرات معلق عامل اصلی آلودگی هوای تهران

ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون (PM 2.5) اصلی‌‌ترین عامل آلودگی هوای شهر تهران است. در سال 1402 در 98 روز ذرات معلق PM 2.5 در سطحی بالاتر از حد مجاز قرار داشت و عامل اصلی آلودگی هوای پایتخت بود. این در حالی است که در این سال ازن در 26 روز فراتر از حد مجاز بود؛ ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرون برای 17 روز عامل آلودگی هوای تهران بودند و در 5 روز از سال، آلاینده NO2 فراتر از حد مجاز بود. همچنین در مورد دو آلاینده SO2  و CO هیچ روزی فراتر از حد مجاز ثبت نشد.  میزان غلظت ذرات معلق PM 2.5 در هوا با افزایش ترافیک شهری افزایش پیدا می‌کند؛ همچنین میزان غلظت ذرات به علت سرما و دوره‌‌های سکون و پایداری جوی، افزایش پیدا می‌کند. میانگین غلظت ذرات معلق PM 2.5 در سال 1402 برابر 30.6 گرم بر مترمکعب بود؛ این رقم 5.1 گرم کمتر از متوسط غلظت این آلاینده در سال قبل بود. این درحالی است که حد استاندارد غلظت این آلاینده بر اساس استانداردهای ایران و آمریکا 12 میلی‌‌گرم و بر اساس استاندارد جهانی 5 میلی‌‌گرم است. بنابراین هوای پایتخت به طور متوسط 2.5 برابر استاندارد داخلی و 6 برابر استاندارد جهانی با آلاینده ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون مواجه است.

شرایط جوی به کمک تهرانی‌‌ها آمد

داده‌‌های منتشر شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوا بیانگر آن است که وضعیت هوای تهران به لحاظ شاخص کنترل کیفیت کلی و حتی به لحاظ آلاینده PM 2.5 در سال 1402 شرایط بهتری نسبت به سال 1401 دارد؛ اما این بهبود بیانگر شرایط مطلوب نیست. پایتخت‌‌نشینان در سال گذشته تنها 10 روز پاک داشته‌‌اند. در این شرایط این سوال مطرح است که این بهبود نسبی که احتمالا ساکنان پایتخت آن را حس نکرده‌‌اند؛ نتیجه چیست؟ آیا سازمان‌های مدیریت شهری به‌‌عنوان مسوول نجات تهران از آلودگی یا موتور تولیدکننده آلودگی، در این بهبود نسبی اثرگذار بوده‌‌اند؟ گزارش رسمی شرکت کنترل کیفیت هوا، بیانگر آن است که مدیریت شهر تهران در افزایش تعداد روزهای پاک تهران از 3 به 10 روز تاثیر مثبتی برجای نگذاشته و شرایط جوی عامل کاهش روزهای آلوده شهر تهران بوده است. میزان تغییر کمیت‌‌های هواشناسی در سال 1402 نسبت به سال قبل به تفکیک فصول بیانگر آن است که سرعت باد در فصل بهار و تابستان افزایش یافته و همزمان میزان رطوبت نیز بالا رفته و همین موضوع در کاهش ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون موثر بوده است. در عین حال دمای هوای تهران در فصل تابستان، پاییز و زمستان با افزایش روبه‌رو شده است که این رشد دما با تضعیف وارونگی هوا به کاهش تعداد روزهای آلوده کمک کرده است.

سنجش کیفی هوای پایتخت کافی نیست

کیفیت هوای تهران از طریق 22 دستگاه پایش موجود در سطح شهر تهران اندازه‌‌گیری می‌شود؛ این درحالی است که 300 محله در سطح شهر تهران وجود دارد و اندازه‌‌گیری هوای هر منطقه با یک دستگاه، آمار بهینه‌‌ای از وضعیت آلودگی کل شهر تهران ارائه نمی‌‌کند. در عین حال در گزارش رسمی شرکت کنترل کیفیت هوا آمده است که برخی از این دستگاه‌‌ها بیش از 10 سال قبل نصب شده‌‌اند. طی 10 سال اخیر شهر تهران به لحاظ جمعیتی، ترافیکی و بافت شهری تغییرات چشمگیری داشته و در حالی که دیگر 22 دستگاه کفاف سنجش کیفی هوا را نمی‌‌دهد، احتمالا این دستگاه‌‌ها نیاز به تغییراتی نظیر جابه‌‌جایی نیز دارند.