تاملی بر رویکرد ژاپن برای رسیدن به توسعه اقتصادی و صنعتی

الگوبرداری و پیروی از راهکارهای اتخاذ شده از سوی کشورهای توسعه یافته برای نائل شدن به پیشرفت‌های صنعتی و اقتصادی، ضرورتی است که با اتکای هوشمندانه به آن و البته اجرا و عملیاتی ساختن هدفمند آن، سرمنشا توفیقات بسیاری برای کشوری همچون ایران خواهد بود.

به گزارش تجارت‌نیوز ، به واقع، تمسک جستن به چنین رویکردی، مصداق بارز نگاه به بیرون است که در سیاست‌های موسوم به اقتصاد مقاومتی همزمان با درون زا بودن اقتصاد نسبت به آن تاکید شده است.

در این میان، کشور ژاپن نمونه و الگویی مناسب برای الگوبرداری از جامعه‌ای که به سرعت روند توسعه را طی کرده است.

اینکه ژاپنی‌ها برای شکستن پوسته خود و حرکت به سمت توسعه پایدار چه تدابیری اتخاذ کرده‌اند از موضوعاتی است که در ذیل این گزارش به آن پرداخته خواهد شد.

تغییر رویکرد از نگاه سنتی به سیاست‌های صنعتیِ دانش‌بنیان

آنچنان که مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد، مجموعه‌ای از عوامل به هم پیوسته بصورتی زنجیروار و اجرای دقیق و مستمر آن، ژاپن را به جایگاه کنونی در جهان سوق داده است جایگاهی قابل احترام، مقتدرانه و تاثیرگذار که بخش قابل توجهی از توفیقات اقتصادی در نظام بین المللی را به خود اختصاص داده و به واقع از این موفقیت به نحو بسیار شایسته‌ای منافع ملی مردم و کشور خود را تامین کرده است.

تغییر جهت از نگاه و سیاست‌های سنتی در عرصه صنعتی و تولیدی به سیاست‌های تولیدی و صنعتیِ دانش بنیان، نخستین اقدام جدی ژاپن برای تسریع روند توسعه به شمار می‌رود.

گام بعدی ژاپن به رفع و زدودن قوانین دست و پاگیر و غیرضروری در مسیر تولید و مقررات زدایی از بازار کار، کاهش مالیات شرکت‌ها و تعریف بسته‌های تشویقی و تلاش برای متنوع سازی تولیدات خود معطوف می‌شود.

جذب نیروهای انسانی از اقصی نقاط جهان و هدایت آنها در مراکز تولیدی و صنعتی و تلاش برای پیوند میان نهادهای علمی و دانشگاهی با مراکز صنعتی و بخصوص برنامه ریزی برای تعمیق و تشدید رقابت پذیری و رقابتی کردن مراکز صنعتی از نمونه تدابیر دیگری محسوب می‌شود که دولتمردان ژاپنی با اجرایی ساختن آن شرایط متفاوتی را در عرصه تولیدی کشور خود ایجاد کردند.

بنابر مطالعات انجام شده، سیاست‌های توسعه صنعتی در کشور ژاپن از دهه 1970 میلادی به سمت اقتصادِ سرمایه محور و دانش بنیان متمایل شد.

از سال مذکور تاکنون همواره ژاپن، این اصل و اصول را در اولویت قرار داده که با تسهیل زمینه و شرایط برای مشارکت بخش خصوصی، ضریب رقابت پذیری را در اقتصاد و صنعت خود در بالاترین حد ممکن تقویت کند.

یکی دیگر از ویژگی‌های کشور ژاپن معطوف به این امر می‌شود که با مشخص کردن استراتژی معین، متناسب با واقعیت‌های اقتصادی و صنعتی جهان پیش رفته و در صورت حصول تغییر یا هرگونه تحول یا فراز و نشیبی در عرصه اقتصادی جهان، به سرعت نسبت به همسویی و هم نوایی خود با واقعیت‌های اقتصادی و صنعتی جهانی تلاش کرده است.

برای مثال، تا پیش از دهه 1980، عمده تمرکز و سرمایه‌گذاری ژاپن در حوزه‌هایی همچون آهن فولاد، ذوب آهن و پالایش فرآورده‌های نفتی استوار بود، اما بعد از مقطع اشاره شده، صنایع فناوری محور، صنعت خودروسازی، مخابراتی، فناوری و اطلاعات و همچنین خدمات پزشکی در صدر برنامه‌ها و اولویت‌های کشور ژاپن قرار گرفت، تا جاییکه به عنوان نمونه تنها در حوزه‌ای همچون تولید فناوری و اطلاعات، ژاپنی‌ها تا 6 برابر میزان تولید و فعالیت خود را ارتقاء بخشیدند، عددی خیره کننده که موید تلاش وافر ژاپنی‌ها در این عرصه و هوشمندی آنها به فعل و انفعالات نظام اقتصادی و صنعتی جهان است.

اگر نبود چنین تدبیر و دقت نظری در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی، محال بود کشور ژاپن پس از جنگ جهانی دوم، در شرایطی که با 13 میلیون بیکار مواجه بود، بتواند به چنین موفقیت‌هایی دست یابد.

کشوری شکل گرفته از جزایر متعدد، با منابع بسیار محدود و آتشفشان های فراوان که شرایط اسف باری همچون کمبود مواد غذایی، تورم بسیار شدید و نابودی شدیدِ پس از جنگ جهانی دوم را تجربه می‌کرد، در حال حاضر در جایگاهی ایستاده که در بسیاری از حوزه‌ها با افتخار به فعالیت مبادرت می‌ورزد و امروزه تولیدات ژاپنی، فارغ از برند و مارکی که بر روی آن منقش می‌شود، از احترام بالایی در بازارهای جهانی برخوردار است.

سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و تمرکز بر تولید داخلی

تمامی سیاست گذاری‌های اشاره شده ژاپن در حوزه صنعتی و اقتصادی به یک عبارت منتهی و متمرکز می‌شد، تولید داخلی، به واقع ژاپنی‌ها با توجه به تولید داخلی و اجرایی ساختن سیاست‌های اقتصاد مقاومتی توانستند از بحران‌های بسیاری همچون گرسنگی عبور کنند.

با قرارگرفتن تمامی تدابیر و تمهیدات سیاستمداران و سیاست گذاران ژاپنی حول محور تولید و ارتقای کیفی محصولات خود، اقتصاد و صنعت ژاپن بصورت فزاینده‌ای به پیشرفت دست یافت.

به واقع، ژاپنی‌ها افزایش و ارتقای ضریب تولید را با دو هدفِ تامین نیاز داخلی، بازار داخلی و تسخیر بازارهای خارجی در دستور کار قرار دادند و مردم این کشور نیز برای توفیق در این عرصه از هیچ اقدام سازنده‌ای دریغ نکردند.

الگوی ژاپنی‌ها در حوزه صادرات نیز متکی به فروش محصولات و تولیداتی با ارزش افزوده بالا است و الگوی واردات این کشور نیز به خرید مواد خام و اولیه برای تأمین نیاز کارخانجات داخلی استوار است.

ژاپنی‌ها، تولید کالا و صادرات آن به دیگر کشورهای جهان را به عنوان مؤلفه‌ای تاثیرگذار در ارتقای نام و افتخارات ژاپن در عرصه جهانی قلمداد می‌کنند، ذهنیتی که امروز بیش از هر زمان دیگری، درستی و معقولانه بودن آن به اثبات رسیده است.

نقش فرهنگ در توسعه و شکوفایی فزاینده ژاپن

فرهنگ کار و تلاش یکی از شاخص‌های بسیار تعیین کننده در پیشرفت و توسعه هر کشوری به شمار می‌رود، عنصری که به معنای واقعی کلمه در ذهن و افکار ژاپنی‌ها رسوخ و رسوب پیدا کرده و به نحو بسیار مطلوبی در کالاها و تولیدات آنها، متجلی شده است.

ژاپنی‌ها کار را یک امر مقدس قلمداد می‌کنند و این موضوع نه تنها با هدف سود آوری شخصی، بلکه به عنوان عنصری اثرگذار در پیشرفت و اعتلای کشور ژاپن مد نظر تک تک مردم این کشور، رشد و پرورش یافته است که می‌توان آن را به یک انگیزش درونی و ملی در میان تمامی طبقات و قشرهای اجتماعی این مجمع الجزایر در حوزه شرقی آسیا، تعبیر کرد.

به موازات این خصوصیت، قناعت از دیگر خصیصه‌های رفتاری مردم ژاپن محسوب می‌شود و به نوعی در تمامی جهان مردم ژاپن به این ویژگی شهره هستند.

آن‌ها میزان مصرف خود را بر اساس اقتضائات و شرایط اقتصادی حاکم بر این کشور تنظیم می‌کردند و به شدت از هر گونه اشرافی گری و مصرف غیرضروری اجتناب می‌کردند و همین رویکرد به انباشت سرمایه در کشور مذکور منتهی شد. سرمایه‌ای که به مثابه بازوانی توانمند برای ارتقای کمی و کیفی تولید داخلی ژاپن نقش آفرینی کرد.

حسین گروسی، عضو پیشین کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در تشریح عوامل موثر، در پیشرفت و توسعه صنعتی و اقتصادی ژاپن اظهار کرد: کشور ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم به موضوع آموزش و پرورش توجه بسیاری را لحاظ کرد و به نوعی تمامی اهداف و چشم اندازهای مورد نظر خود را در حوزه‌های گوناگون اقتصادی، صنعتی، اجتماعی و فرهنگی با اتکای به آموزش صحیح دانش آموزان خود دنبال کرد.

وی افزود: نکته حائز اهمیت بعدی معطوف به این امر می‌شد که تُوَامان با عنایتِ به تولید داخلی، به موضوع کیفیت کالاهای خویش نیز، توجه بسیاری را اعمال کردند (تا جایی که تولیدات بی کیفیت اجازه صادرات پیدا نمی‌کرد).

نماینده اسبق مردم ملارد، شهریار و قدس در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: در حوزه تولید نیز ژاپنی‌ها با مطالعه و بررسی دقیق به تولید کالاهایی که از مزیت برخوردار بودند، متمرکز شدند که تلاش برای ساخت و عرضه محصولات با کیفیت در بخش‌های الکترونیکی، مخابراتی، ریل و مترو از نمونه‌های آن به شمار می‌رود.

وی افزود: نکته حائز اهمیت دیگر به موضوع کار، تلاش و ایستادگی ژاپنی‌ها در کارخانجات و مراکز تولیدی باز می‌گردد که این سختکوشی در تمامی جهان معروف و مثال زدنی است و به واقع عموم مردم ژاپنی با جان و دل در مراکز صنعتی به فعالیت و تلاش برای توسعه و اعتلای کشور خویش مشغول به فعالیت شدند.

عضو پیشین کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: توجه به خرید کالای داخلی از دیگر مولفه‌های تعیین کننده در پیشرفت و توسعه اقتصادی ژاپن محسوب می‌شود، به نحوی که کشور مذکور بعد از انقلاب میجی، تمامی ماشین‌های آمریکایی را در گودال دفن کردند و اولویت نخست این کشور به خرید و مصرف کالاها و محصولات داخلی متمرکز شد (تا جاییکه تا سال‌ها این رویکرد ژاپن از سوی برخی کشورهای دیگر به سیاست‌های انزوا طلبانه تعبیر می‌شد.)

مجموعه بررسی‌ها و اظهارات فوق نشان می‌دهد جایگاه فعلی کشور ژاپن با کار و تلاش شبانه روزی و تدوین و اجرایی ساختن سیاست‌های دقیق و هوشمندانه حاصل شده، رویکردی که بخش قابل توجهی از آن در چارچوب سیاست‌های اقتصادی مقاومتی قابل تعریف است.

بدون تردید، در صورت توجه به سیاست‌های اقتصاد مقاومتیِ ابلاغ شده در کشور و اجرایی ساختن دقیق و هوشمندانه آن، رشد و توسعه اقتصادی و صنعتی کشور ایران، بصورت فزآینده ای تسریع خواهد شد، امری که آحاد مردم نیز در تحقق و حصول آن نقش بسیار تعیین کننده و نافذی ایفاء می‌کنند.

منبع: باشگاه خبرنگاران