چه بر سر قیمت نفت خواهد آمد؟

الهام میرمحمدی: 2017 سال پرنوسانی برای بازار نفت بود. تنش‌ها در خاورمیانه و تحولات ژئوپولتیک، تمدید توافق کاهش تولید، آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا و مداخله او در زمینه انرژی و حمایتش از تولیدکنندگان آمریکایی از مهم‌ترین دلایل این نوسان بود.

به گزارش تجارت‌نیوز به نقل از موسسه تحقیقاتی الکانو، پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی از قیمت نفت در سال 2017، حدود 53 دلار به ازای هر بشکه بود، در سال جاری اما چشم‌انداز آژانس از قیمت نفت افزایش یافته و به 61 دلار رسیده است. این رقم حدود هفت دلار بالاتر از قیمت واقعی نفت در سال گذشته است.

از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت در سال جاری می‌توان به تنش‌ها در خاورمیانه، رقابت‌ روبه‌رشد تولیدکنندگان اوپک و تولیدکنندگان شیل در آمریکا که مورد حمایت دونالد ترامپ است، اشاره کرد.

تحولات خاورمیانه

تحلیل‌گران معتقدند، تمامی عواملی که در سال 2017، افزایش قیمت نفت را به همراه داشت، در سال جاری نیز ادامه خواهد یافت.

از سوی دیگر، ایان برمر (Ian Bremmer) رئیس گروه اوراسیا، وقوع بحران مالی جدید را -مشابه آنچه در سال 2008 رخ داد- در سال جاری میلادی پیش‌بینی کرده است که قطعا بازار جهانی نفت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

شکست داعش در عراق و ریشه‌کن کردن طرفداران آن در لیبی، رفراندوم استقلال کردستان و تحولات ژئوپولتیکی دیگر از این دست، تصویر جدیدی از روابط بین‌الملل ارائه می‌دهد که بر قیمت نفت تاثیرگذار است.

واقعیت این است که بازارها بیش از آنکه بخواهند این تحولات را از بین ببرند، تمایل دارند بخشی از آن باشند.

تنظیم مجدد بازار نفت در سال 2017 بار دیگر توجه بین‌المللی به خاورمیانه را جلب کرد و پیش‌بینی‌ها برای تحولات پیش‌ رو را به دنبال داشت.

بحران قطر در ماه ژوئن و قطع روابط دیپلماتیک عربستان، مصر، بحرین و امارات با بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در جهان از یک‌سو و تسلط ارتش عراق بر بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی کرکوک در ماه سپتامبر از سوی دیگر به تقویت قیمت نفت کمک کرد.

دستگیری برخی از شاهزادگان سعودی به بهانه مبارزه با فساد مالی، شلیک موشک‌های بالستیک یمن به خاک عربستان و استعفای سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان سه رویداد مختلف در ماه نوامبر بود که به افزایش قیمت نفت منجر شد.

اقدام محمد بن سلمان که با هدف تحکیم قدرت خود به اصلاحات اقتصادی دست زد و تقابل او با ایران موجب شد قیمت نفت در ماه نوامبر به بیش از 62 دلار به ازای هر بشکه برسد؛ این امر خود منجر به تحولات ژئوپولتیک بیشتری در خاورمیانه شد.

ناآرامی‌های ایران در پایان سال 2017 هم اگرچه تاثیر قابل توجهی بر زنجیره عرضه نفت نداشت، اما بر افزایش قیمت نفت در این سال تاثیرگذار بود.

به گفته تحلیل‌گران، انتظار می‌رود در سال جاری هم شاهد ادامه این روند در منطقه باشیم که پیامدهای قابل توجهی در بازار انرژی خواهد داشت.

به تعبیر نویسنده گزارش، امروز شاید مهم‌ترین عامل بی‌ثباتی در منطقه تقابل و رقابت عربستان سعودی و ایران باشد. احتمال وقوع تنش‌های بیشتر میان هر دو کشور در ماه‌های آینده پیش‌بینی می‌شود، اما به نظر نمی‌رسد این مسئله مشکل اساسی برای عرضه نفت ایجاد کند.

به طور کلی، رویدادهای ژئوپولتیکی بذر مشکلات عرضه را در آینده می‌کارد. با افزایش تنش‌ها در خاورمیانه، دولت‌ها بیش از پیش بر امنیت و دفاع سرمایه‌گذاری می‌کنند. این امر بدین معناست که بسیاری از تولیدکنندگان نفت برای تامین بودجه خود به قیمت‎‌های بالاتر نفت نیاز خواهند داشت.

از سوی دیگر، ایجاد تنش‌ها موجب کاهش عرضه در بلندمدت می‌شود که به افزایش قیمت می‌انجامد. اما به طور کلی تنش‌ها مانع از سرمایه‌گذاری در ظرفیت تولید نفت و گاز می‌شود.

در حال حاضر ذخایر نفت به میزان قابل توجهی کاهش یافته و اختلالات غیرمنتظره در عرضه، تاثیرگذاری بیشتری در بازار پیدا کرده است. بی‌ثباتی ژئوپولتیکی با محدود شدن فزاینده عرضه در بازارهای نفت به شکل چشمگیری مشکل‌ساز خواهد بود.

اتحاد نفتی عربستان و روسیه

تولیدکنندگان اوپک و برخی از غیراوپکی‌ها با رهبری عربستان و روسیه، طبق قراردادی که در نوامبر 2016 منعقد شد، توافق کردند روزانه 1.8 میلیارد بشکه از تولید خود را کاهش دهند.

اگرچه تحلیل‌گران بسیاری از دوام چنین توافقی تردید داشتند، اما پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که توافقنامه کاهش تولید تا پایان سال 2019 تمدید خواهد شد.

اتحاد عربستان و روسیه تاثیر چشمگیری بر بازارهای جهانی داشته و ادامه این مسیر می‌تواند یکی از محورهای اصلی مدیریت جهانی نفت و انرژی را تغییر دهد. توافق اوپک و غیراوپکی‌ها حتی می‌تواند سطح مشخصی از نهادینه‌سازی غیررسمی را بر پایه کار مشترک ایجاد کند.

روسیه نقشی کلیدی در این زمینه دارد. در توافق‌های گذشته (98-1997، 2002-2001 و 2009-2008) روسیه هیچ‌گاه به تعهداتش برای کاهش تولید پایبند نبوده و با وجود ادعاهای لفظی، همکاری وسیعی با اوپک نداشت.

اگرچه اختلافاتی از نظر سیاست خارجی میان روسیه و عربستان وجود دارد، اما به نظر می‌رسد در حوزه همکاری‌های نفتی هر دو کشور منافع مشترکی دارند.

علی‌رغم آنکه این توافق در تضاد با منافع تجاری شرکت‌های بزرگ نفتی در روسیه است، اما دولت روسیه به این توافق پایبند بوده است.

با وجود اینکه پیش‌بینی می‌شود برخی از تولیدکنندگان در نیمه دوم سال از این توافق خارج شوند، اما به نظر می‌رسد این اتحاد برای دو رهبر اصلی اولویت دارد و آن را حفظ خواهند کرد؛ چرا که علی‌رغم عدم قطعیت و تحولات ژئوپولتیک، چشم‌انداز این توافق مطلوب به نظر می‌رسد و به کاهش ذخایر جهانی و افزایش قیمت کمک کرده است.

هر دو کشور قصد دارند به تحکیم پایه‌های قدرت خود به عنوان محور نظم نوین جهانی بپردازند.

ادامه سیاست‌های حمایت‌گرایانه ترامپ

ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا یکی دیگر از رویدادهای ژئوپولتیک در صحنه بین‌المللی انرژی است.

در مواجهه با مسائل مربوط به حوزه انرژی، سیاست‌های دونالد ترامپ دقیقا در نقطه مقابل آنچه در نظر باراک اوباما بود، قرار دارد. از مهم‌ترین اقدامات ترامپ، تلاش وی برای تسلط بر بازار انرژی جهان است.

در نخستین سال از آغاز کارش در کاخ سفید، او خواستار لغو تمام اقدامات محیط‌زیستی دولت قبلی شد. تولید انرژیِ بیشتر، با هزینه‌های پایین‌تر از طریق حذف مقررات و بهره‌برداری از فرصت‌های صادراتی به آمریکا از مهم‌ترین برنامه‌های اوست.

بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که تغییر در سیاست انرژی تنها شعار است و تاثیر محدودی بر آینده بخش انرژی ایالات متحده دارد. اما در هر صورت تولیدات نفت و گاز ایالات متحده همچنان اداره دارد و بهره‌وری در زمینه تولید در حال بهبود است.

سیاست‌های ترامپ تلاش‌های جهانی برای کاهش میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را دشوارتر می‌کند.

به عنوان مثال، در راستای‌ سیاست‌های او، تقاضا برای نفت تا پایان سال جاری حدود 200 هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد که این امر به نفع تولیدکنندگان ایالات متحده است.

همچنین، سال گذشته کنگره آمریکا لایحه اصلاح مالیاتی را تصویب کرد که نرخ مالیات بر ارزش افزوده شرکت‌های بزرگ را از 35 درصد به 21 درصد کاهش داد. شرکت‌های بخش انرژی هم در زمره این شرکت‌ها هستند که از این سیاست‌ها بهره می‌برند.

چنین مشوق‌های مالیاتی در بخش انرژی موجب افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی می‌شود.

از سوی دیگر، تنش‌های جدید در زمینه تجارت جهانی هم تاثیر بسیاری بر قیمت نفت دارد. کاخ سفید در آغاز سال جاری تعرفه ویژه‌ای را برای واردات پنل‌های خورشیدی که عمدتا از کشور چین خریداری می‌شوند، وضع کرد. اقدامات جدید دیگر در زمینه وضع تعرفه برای واردات فولاد، آلومینیوم و خروج از نفتا هم در دستور کار او قرار دارد.

ترامپ وعده داده وابستگی آمریکا به نفت خارجی را کاهش می‌دهد. او به تازگی در یکی از توئیت‌های خود اعلام کرد: آمریکا به زودی بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان خواهد شد.

از سوی دیگر، خودکفایی آمریکا و بی‌نیازی‌اش از واردات نفت از منطقه خلیج‌فارس اهمیت خاورمیانه را برای آمریکا کاهش می‌دهد.

علی‌رغم اینکه برنامه ترامپ برای اعمال تعرفه مالیاتی می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش نفت و گاز آمریکا منجر شود، اما تحلیل‌گران بر این باورند که چنین سیاست‌هایی به صنعت نفت داخلی این کشور لطمه زده و قیمت‌های انرژی را گران‌تر خواهد کرد.