علیرضا حسینی، تهیه‌کننده و عضو هیئت رئیسه خانه سینما و نایب رئیس انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند، در گفت‌و‌گو با «تجارت‌نیوز» درباره چگونگی تامین هزینه‌ ساخت فیلم مستند و چرخه اقتصادی در این حوزه گفت: مطالب من متوجه فیلم‌های سینمای مستقل مستند است و نکاتی که بیان می‌کنم هم درباره همین‌ گروه از آثار است و در این مجال کاری به مستندهایی که برای پخش از تلویزیون ساخته می‌شوند ندارم، زیرا روند تامین هزینه و کسب درآمد در آن گروه از تولیدات به کلی متفاوت است. سینمای مستقل مستند گونه‌ها و ژانرهای مختلفی دارد او ادامه داد: سینمای مستقل مستند گونه‌ها و ژانرهای مختلفی دارد. برای مثال، فیلم‌های مستند صنعتی، آموزشی و یا ورزشی، سفارش‌دهندگان مشخصی دارند. تولید این آثار معمولا مقرون به صرفه است و مشکل زیادی در تامین بودجه ندارد. این آثار اغلب براساس خواسته و اهداف سفارش‌دهنده ساخته می‌شوند و به‌طورمستقیم و یا غیرمستقیم با محصول نهایی و نیازهای اقتصادی، تجاری و تبلیغاتی سفارش‌دهنده مرتبط هستند، امکان سودآوری و صرفه اقتصادی مناسبی هم می‌تواند برای مستندساز داشته باشد. حسینی گفت: اما شرایط اقتصادی ساخت آثار مستند پرتره که درباره زندگی و فعالیت‌های تخصصی و حرفه‌ای یک شخصیت برجسته ساخته می‌شوند شرایط متفاوتی دارد. این گروه از فیلم‌ها بسته به میزان اهمیتی که برای سفارش‌دهنده دارند، می‌توانند برای مستندساز درآمد کمی داشته باشند. در اکثر موارد مراکز‌ فرهنگی و هنری و انجمن‌های فرهنگی سفارش‌دهنده این‌گونه آثار هستند و معمولا بودجه مناسبی در اختیار ندارند. برای ساخت فیلم‌های مستند پرتره پیشکسوتان فرهنگ و هنر کشور معمولا بودجه کم و منابع مالی محدود است. در نتیجه این‌‌ فیلم‌‌ها بسته به توان سرمایه‌گذار و سفارش‌دهنده می‌توانند برای فیلمسازان مقرون به‌صرفه و یا غیراقتصادی باشد. بسیاری از مستندها براساس علاقه و دغدغه مستندسازان ساخته می‌شوند که تامین هزینه آنها بسیار سخت است نایب رئیس انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند تاکید کرد: آثاری که تاکنون درباره آن‌ها صحبت کردیم تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد تولیدات حوزه مستند را شامل می‌شوند زیرا بسیاری از مستندها براساس علاقه و دغدغه مستندسازان ساخته می‌شوند و متاسفانه باید گفت که تامین هزینه تولید این قبیل از آثار بسیار سخت است و فیلم‌ها با زحمت بسیاری ساخته می‌شوند. برای مثال ساخت مستندهای اجتماعی که معمولا این گونه فیلم‌ها سویه انتقادی دارند و در باره بحران‌های اجتماعی و یا سوءمدیریت‌ها است و در آن از وزارتخانه و یا موسسه و سازمانی تعریف و تمجید نمی‌شود، بلکه انتقاد هم می‌شود. بنابراین نه تنها مشارکت مالی رخ نمی‌دهد بلکه علیه سازندگان مستند اقدام هم می‌کنند. در یک کلام، هرچه مستند گزنده‌تر باشد، بودجه‌اش کمتر است. در چنین شرایطی فیلم‌ها حتی توانایی تامین هزینه ساخت هم نخواهند داشت و یا به‌سختی می‌توانند تنها بخشی از هزینه تولید را جبران کنند. اگر چه رسالت سینمای مستند به تصویر کشیدن هنرمندانه واقعیت‌ها و پیشگامی در اطلاع‌رسانی بحران‌های جامعه است و مستندسازان ترجیح می‌دهند با شرافت حرفه‌ای و به طور مستقل به فیلمسازی ادامه دهند و پیشگام باشند. او گفت: در ساخت بسیاری از فیلم‌های مستند حتی اگر تهیه‌کننده متضرر نشود، هزینه خود را به‌سختی تامین خواهد کرد زیرا زمان تولید این آثار طولانی است و بودجه آن متناسب با میزان تورم اقتصادی در کشور نیست و تولید فیلم مستند مستقل کاری بسیار سخت شده است. ساخت فیلم مستند، شغل مستندسازان است / بسیاری از مستندسازان خوب کشور دچار بحران‌ اقتصادی شده‌اند حسینی ادامه داد: مسئولان دولتی باید بدانند که ساخت فیلم مستند، شغل مستندسازان است و آن‌ها از این طریق امرار معاش می‌کنند اما متاسفانه درحال حاضر وضعیت اقتصادی مستندسازان چندان برای مسئولان جدی نیست و بسیاری از مستندسازان خوب کشور دچار بحران‌ اقتصادی شده‌اند. راه برون‌شد از این بحران نیز مشارکت اقتصادی وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و بخش خصوصی در تولید فیلم‌های مستند است. و البته تولید مشترک بین ایران و کشورهای دیگر که با تقویت پخش‌کنندگان بین‌المللی و بهبود مناسبات سیاسی و اقتصادی با کشورهای دیگر امکان تولید آثار بین‌المللی نیز فراهم می‌شود. در حال حاضر سرمایه انسانی متخصص و ماهر برای تولید فیلم مستند در ایران فراوان است و دستمزد نسبتا پایین این نیروهای متخصص انسانی برای تولیدکنندگان فیلم بین‌المللی جذاب است. مستندنگاری از پروژه‌های ملی تنها در حد طرح و مصوبه در دولت باقی مانده است او ادامه داد: در دولت دوازدهم و زمان وزارت دکتر سید عباس صالحی، مصوبه‌ای تصویب شد بر این اساس که از پروژه‌های‌ملی، مستندسازی شود. پروژه‌های ملی، از بودجه‌های خوبی برخوردار هستند و فرصت شغلی بسیار خوبی برای مستندسازان به‌حساب می‌آیند اما تاکنون مستندنگاری از پروژه‌های ملی تنها در حد طرح و مصوبه در دولت باقی مانده است. البته گاهی فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ساخته می‌شود که در حد چند گفت‌و‌گو با مسئولان ارشد وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و چند پلان هوایی توسط تصویربرداران روابط عمومی‌ها است و اثر ماندگار و هنری محسوب نمی‌شوند. درحالی که پروژه‌های ملی زیادی در کشور در دست اجرا است که اگر از آن‌ها مستندسازی شود، صدها فیلم مستند شاخص خواهیم داشت که هم سند تاریخی می‌شوند و هم برای هنرمندان مستند ساز درآمدزا است و چرخه اقتصادی مستند سازی را متحول خواهد کرد. این تهیه‌کننده گفت: امیدوارم با وزارت مجدد آقای دکتر صالحی به اجرایی شدن این مصوبه سرعت دهند و سازمان سینمایی نیز به‌طور جدی فرایند را دنبال کند. برای توسعه فرهنگ و هنر در ایران باید ساخت فیلم مستند را جدی گرفت او ادامه داد: سازمان‌ها و صنایع در دنیا می‌توانند بخشی از بودجه خود را به تولید کارهای فرهنگی و هنری اختصاص دهند. بخش خصوصی هم می‌تواند در این موضوع سرمایه‌گذاری و کمک بیشتری کند. ساخت فیلم مستند کار فرهنگی و تولیدی محسوب می‌شود و برای توسعه فرهنگ و هنر در ایران باید آن را جدی گرفت. درباره بسیاری از مفاخر فرهنگ و ادب و هنر ایران فیلم مستند خوب نداریم حسینی بیان کرد: برای مثال ما درباره بسیاری از مفاخر فرهنگ و ادب و هنر ایران فیلم مستند خوب نداریم. برای مثال از شیخ اجل سعدی و یا حضرت حافظ و یا مولانا مستندهای جدی در این سال‌ها تولید نشده‌ است، و حتی به مستندهای باستان‌شناسی که کار بسیار سخت و تخصصی است هم بی‌مهری می‌شود. در صورتی‌که نیاز بسیاری برای ساخت اثر درباره چنین بزرگانی است ولی شرایط مالی فراهم نیست و به آن پرداخته نمی‌شود. مستندسازی درباره این موضوعات و شرکت فیلم‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی می‌تواند گستره و قلمرو فرهنگی و هنری ایران را به جهان نشان دهد و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به بهبود مناسبات سیاسی و اقتصادی و گردشگری کمک کند. مدیران فرهنگی و اقتصادی معافیت‌های مالیاتی را برای کمک به تولید فیلم مستند به‌طور کامل تعمیم دهند او در پایان گفت: وظیفه مدیران فرهنگی و اقتصادی است که به ساخت آثار مستند اهمیت بدهند. پروژه‌های ملی و مستندنگاری از آنها سرمایه‌ ملی ما هستند و نمی‌توان از کنار آن‌ها به‌راحتی عبور کرد. فیلم‌های مستند در تاریخ ثبت می‌شوند و حقایق و واقعیت‌ها را به آیندگان می‌رسانند. لذا مسئولیت بر دوش‌ وزرا، مدیران و متولیان فرهنگی و هنری و اقتصادی کشور است که به تولید فیلم مستند اهمیت بدهند و شرایط اقتصادی تولید فیلم مستند را بهبود بخشند و معافیت‌های مالیاتی را برای کمک به تولید فیلم مستند به‌طور کامل تعمیم دهند. سازمان تامین اجتماعی و بیمه‌های دولتی و خصوصی نیز باید نقش موثری در بهبود وضعیت کاری و ارتقاء سطح کیفی زندگی مستندسازان به عهده بگیرند، که متاسفانه درحال حاضر رویه برعکس است و قوانین بیمه مانع پیشرفت مستندسازی است و حتی برای بیمه بیکاری سینماگران هم تلاشی نکرده‌اند. البته در چند سال گذشته هیئت مدیره‌های ادوار خانه سینما با کمک اصناف به عنوان نمایندگان جامعه اصناف سینمایی به‌طور جد پیگیر حقوق صنفی اعضا هستند و امیدوار به بهبود شرایط برای همه سینماگران ازجمله مستندسازان وسینمای مستند هستیم.
