امروز و فردای اینترنت در ایران

اینترنت بخش جدایی‌ناپذیر زندگی امروزه بشر شده است. آرام‌آرام شاهد خلق دنیایی هستیم که بدون اینترنت فلج خواهد بود. اینترنت در دنیا در حال تبدیل شدن به عنصری همچون الکتریسیته است. حضورش آن‌قدر دائمی است که گاهی فراموش می‌کنیم شاید قطع شود. در ایران هم به عنوان یکی از کشورهای پرجمعیت و جوان دنیا، اینترنت روز به روز گسترش می‌یابد. از اولین روزهایی که اینترنت در ایران با مودم‌های دایل‌آپ پرسروصدا فراهم می‌شد، تا امروز که اینترنت نسل چهارم روی گوشی‌های تلفن همراه وجود دارد، حتی بیست‌ سال هم نمی‌گذرد. در این مقاله می‌خواهیم ببینیم وضعیت اینترنت ایران در سال‌های آینده چگونه خواهد بود.

تاریخچه مختصری از اینترنت در ایران

ایران از سال ۱۳۷۲ به شبکه جهانی اینترنت متصل است. آن روزها در خاورمیانه، ایران دومین کشوری بود که به این شبکه می‌پیوست. از آن زمان دولت‌ها و نهادهای فعال تلاش‌های بسیاری برای توسعه زیرساخت‌های اینترنت کرده‌اند. شبکه اینترنت در ایران در ابتدا شامل دو بخش بود. بخش ارتباطات داخلی و بخش ارتباطات خارجی. وظیفه بخش ارتباطات داخلی، اینترنت‌رسانی به عموم مردم بود. در آن روزها ارتباط کاربران با تامین‌کننده‌های خدمات اینترنت (ISP) با استفاده از مودم‌های دایل‌آپ (Dial up) صورت می‌گرفت و بعدها ارتباط ADSL جای آن را گرفت.

بخش دوم ارتباطات خارجی بود. این بخش وظیفه اتصال کشور به اینترنت جهانی را داشت. ارتباطات خارجی اینترنت در ایران با پروتکل TCP/IP و انحصارا با استفاده از ماهواره صورت می‌گرفت.

امروزه برای ارتباطات داده‌ای در ایران از ماهواره و امواج ماکروویو، کابل‌های مسی و فیبر نوری استفاده می‌شود. در حال حاضر ۳۳ شهر در ایران مستقیما به شبکه ارتباطی اروپا و آسیا موسوم به «جاده ابریشم» متصل هستند.

مطابق اطلاعات مرکز ملی آمار ایران حدود 42.5 میلیون نفر در ایران به اینترنت دسترسی دارند. این تعداد حدود 53.23 درصد کل جمعیت کشور را شامل می‌شود. این عدد شامل کاربرانی است که با ADSL، اینترنت همراه 3G و 4G، فیبر نوری، اینترنت تجاری، وایمکس و شبکه TD-LTE از اینترنت استفاده می‌کنند.

سهم اپراتورهای موبایل

در تمام دنیا اپراتورهای موبایل بخش مهمی از دسترسی اینترنت را فراهم می‌‌کنند. تامین اینترنت در مناطق دور از دسترس، به واسطه شبکه‌های موبایل به صرفه و راحت است. این نکته باعث شده در سال‌های اخیر بخش اعظم درآمد اپراتورهای موبایل به جای خدمات تماس و پیام کوتاه، از خدمات داده تامین شود.

در حال حاضر در ایران ۷۲ میلیون تلفن همراه فعال وجود دارند. نرخ نفوذ تلفن همراه در ایران 92.09 درصد است. تا به امروز بیش از ۱۴۴ میلیون سیم‌کارت فروخته شده است.

همراه اول

همراه اول به عنوان اولین و بزرگ‌ترین اپراتور تلفن کشور 57 درصد از بازار را در اختیار دارد. این اپراتور 63 میلیون سیم‌کارت فروخته است. همراه اول با داشتن 41 میلیون سیم‌کارت فعال، نرخ نفوذ ۵۳ درصدی در کشور دارد.

این اپراتور همچنین در بیش 114 کشور دنیا برای ارائه خدمات رومینگ (Roaming) با 272 اپراتور قرارداد دارد. در حال حاضر همراه اول 1244 شهر را تحت پوشش دارد.

تعداد کاربران شبکه 3G همراه اول 12 میلیون و 814 هزار و شبکه 4G حدود 297 هزار مشترک است.

ایرانسل

ایرانسل دومین اپراتور تلفن همراه کشور، جدی‌ترین رقیب همراه اول است. ایرانسل ۴۰ درصد بازار تلفن همراه ایران را در اختیار دارد. این شرکت حدود 74 میلیون سیم‌کارت فروخته است. ایرانسل 28 میلیون سیم‌کارت فعال دارد و ضریب نفوذ آن 36.8 درصد است.

این شرکت در 163 کشور جهان با همکاری 418 اپراتور خدمات رومینگ ارائه می‌کند.

ایرانسل 10 میلیون و 468 هزار مشترک شبکه نسل سوم و ۱ میلیون و 612 هزار کاربر شبکه نسل چهار تلفن همراه دارد.

دومین اپراتور تلفن همراه کشور ۱۱۹۵ شهر را پوشش می‌دهد.

رایتل

رایتل سومین اپراتور تلفن همراه کشور است و با 3 درصد کمترین سهم را از این بازار دارد. رایتل مجموع 4 میلیون سیم‌کارت فروخته است که از این میان فقط یک میلیون و 800 هزار سیم‌کارت فعال هستند. ضریب نفوذ رایتل در ایران فقط 2.29 درصد است. رایتل ۴۰۰ شهر کشور را پوشش می‌دهد و فقط با ۶ اپراتور خارجی برای خدمات رومینگ همکاری می‌کند.

توسعه شبکه‌های ارتباطی در ایران

با اینکه سابقه شرکت‌های خدمات اینترنتی بیشتر از اپراتورهای تلفن همراه است، اما میزان مشتریان خدمات اینترنتی اپراتورهای تلفن همراه به مراتب بیشتر است. از آن سو پس از رفع تحریم‌ها ورود برخی شرکت‌های خارجی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ارتباطی کشور، امید‌های زیادی را برانگیخته است.

ایرانسل زیر مجموعه یک شرکت آفریقای جنوبی به نام MTN است. این شرکت صاحب ۴۹ درصد ایرانسل است. با اینکه طبق برنامه‌ریزی‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، باید حدود ۲۱ درصد از سهام این شرکت در بازار سرمایه عرضه می‌شد، اما تا به امروز چنین اتفاقی نیفتاده است. به تازگی شرکت MTN پس از رفع برخی از تحریم‌ها سرمایه‌گذاری‌های جدیدی کرده است.

مهم‌ترین اقدام این شرکت که از منظر ما اهمیت به سزایی دارد، قرارداد سرمایه‌گذاری ۲۹۵ میلیون دلاری در زیرساخت‌های ارتباطی شبکه ایرانسل است. این سرمایه‌گذاری قرار است در قالب وام و سهام انجام شود.

در حال حاضر فقط 0.8 درصد از تولید ناخالص ملی ایران به واسطه فعالیت‌های اینترنتی یا بر پایه اینترنت حاصل می‌شود. رشد تعداد فروشگاه‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی داخلی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان می‌تواند سهم بالقوه‌ای در افزایش سهم کسب‌وکارهای اینترنتی در تولید ناخالص ملی ایفا کند.

ایران رتبه ۳۲ را در تعداد وب‌سایت‌ها دارد. کشور ما از نظر تعداد وبلاگ‌های شخصی در جهان چهارم است.

بازار جذاب ایران برای خارجی‌ها

این داده‌ها و برخی پیشگویی‌ها ایران را به یک گزینه عالی برای سرمایه‌گذاری در حوزه اینترنت و داده بدل می‌کند.

شرکت ایتالتل (Italtel) که ملیت ایتالیایی دارد، به تازگی در قراردادی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، قصد توسعه و ایجاد یک شبکه زیرساخت بسیار سریع در ایران را دارد. این شرکت می‌خواهد با روش‌های جدید و خلاقانه، شبکه زیرساخت ارتباطی ایران را بیش‌ازپیش توسعه دهد. ایتالتل قصد دارد شبکه ارتباطی تلفن را در ایران را از TDM به IP تغییر دهد.

شبکه TDM یا ارتباط چندتایی با تقسیم زمانی است، گسترده‌ترین شبکه ارتباطی خطوط تلفن در نیمه دوم قرن بیستم بوده است.

IP یا پروتکل اینترنتی یک شبکه ارتباطی بین دو کامپیوتر است که به نحو گسترده‌ای در شبکه‌های داخلی و خارجی استفاده می‌شود.

مهاجرت از شبکه TDM به IP می‌تواند پهنای باند انتقال داده‌ها را در کشور به نحو چشم‌گیری افزایش دهد.

ورود اپراتورهای شبکه مجازی موبایل

یکی از انواع اپراتورهای فعال در جهان، اپراتورهای مجازی هستند. این اپراتورها زیرساخت سخت‌افزاری ندارند و برای ارائه خدمات خود از سخت‌افزارها و زیرساخت‌های شرکت‌های موجود استفاده می‌کنند. از این روی این شرکت‌ها اپراتورهای شبکه مجازی موبایل (Mobile Virtual Network Operator) یا MVNO نام دارند. حضور چنین شرکت‌هایی باعث بهبود خدمات موبایلی و کاهش هزینه‌ها می‌شود. به تازگی وزارت ارتباطات مجوز فعالیت 19 اپراتور مجازی را صادر کرده است. این شرکت‌ها باید بتوانند در زمان مقتضی با شرکت‌های عمده ارائه‌دهنده خدمات موبایلی مذاکره و فعالیت خود را آغاز کنند.

فعالیت این شرکت‌ها در حوزه خدمات تلفن همراه به واسطه رقابت، نه تنها کیفیت خدمات داده موبایلی را افزایش می‌دهد بلکه از سویی شرکت‌های میزبان را به توسعه زیرساخت‌ها و افزایش پهنای باند خود وادار می‌کند.

توسعه شبکه TDD-LTE

ایرانسل به تازگی توسعه شبکه TDD-LTE را آغاز کرده است. این شبکه مبتنی 4G است. شبکه LTE-TDD قرار است تامین کننده اینترنت خانگی و تجاری در ایران باشد. بر خلاف شبکه‌های اینترنت موجود در ایران همچون ADSL، وایمکس و دایل‌اپ که محدودیت فراوانی چون عدم امکان جابه‌جایی، محدودیت سرعت به دلیل زیرساخت‌های ارتباطی قدیمی و نیاز به خط تلفن، این شبکه می‌تواند به صورت بی‌سیم اینترنت بسیار پرسرعت را برای مصارف تجاری و خانگی تامین کند. ایرانسل اجرای این پروژه و توسعه آن را هم‌زمان در ۲۵ استان آغاز کرده است.

شبکه TDD-LTE به دلیل نوع ارتباط رادیویی با شبکه وایمکس تداخل دارد. از این رو ایرانسل در طولانی مدت شبکه وایمکس را غیر فعال خواهد کرد. از سویی چون تامین اینترنت در این بستر آسان و ارزان است، به نظر می‌آید دیگر شرکت‌های ارائه‌دهنده وایمکس نیز به این شبکه روی بیاورند. شبکه TDD-LTE برای اولین بار در سال 2014 در ایالات متحده آمریکا توسعه داده شد. مبدع TDD-LTE شرکت کوالکام (Qualcomm) است. شرکت کوالکام از معتبرترین تولیدکننده‌های قطعات تلفن همراه و زیرساخت‌های تلفن همراه در جهان است.

توسعه اینترنت اشیا

اینترنت اشیا یکی از مهم‌ترین مگاترند‌های امروز است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که بازار اینترنت اشیا در سال ۲۰۲۵ حدود 13 هزار میلیارد دلار خواهد بود. تعداد وسایلی که در آینده به اینترنت متصل خواهند شد بالغ بر ۲۴ میلیارد وسیله است. این تعداد معادل ۴ وسیله برای هر نفر خواهد بود.

کل شبکه اینترنت ایران در بستر IPv4 بنا شده است. بستر IPv4 در سال ۱۹۸۱ ساخته شد. در این پروتکل ارتباطی می‌توان هر وسیله متصل به شبکه می‌تواند یک آدرس مجزا داشته باشد. این آدرس متشکل از چهار عبارت سه رقمی است.

شبکه اینترنت ملی که قرار است کیفیت و امنیت خدمات داده‌ای در کشور را گسترش دهد هم بر همین بستر ساخته شد.

مشکل عمده‌ای در راه گسترش اینترنت اشیا در ایران وجود دارد. تعداد وسایلی که به واسطه پروتکل IPv4 می‌توانند به اینترنت وصل شوند حدود چهار میلیارد (به طور دقیق 4294967296 یا 2 32 ) است. این محدودیت می‌تواند مانع از افزایش تعداد سرورها و پایگاه‌های داده شود. روشن است که در این بستر امکان توسعه اینترنت اشیا وجود ندارد.

آینده اینترنت در ایران

اینترنت در ایران از چند جنبه با آنچه در جهان وجود دارد، متفاوت است. علیرغم تلاش‌های چهار سال اخیر که منجر به افزایش 10 برابری پهنای باند داخلی و خارجی شده، هنوز سرعت اینترنت در ایران کم است. ایران با داشتن ۳۴ میلیون کاربر رتبه نوزدهم را در تعداد کاربران اینترنت در جهان دارد، اما سرعت متوسط اینترنت در ایران 3.5 مگابیت در ثانیه است و در جایگاه ۱۱۱ قرار دارد.

همین اینترنت کند یکی از گران‌ترین اتصالات اینترنتی در جهان است. اینترنت ایران در رتبه دهم گران‌ترین‌ها در جهان قرار دارد.

مشکل دیگر کیفیت پایین وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های فارسی، سایت‌های خبری و خدمات اینترنتی است. کیفیت پایین نیروی‌های فعال در حوزه IT و همچنین نداشتن بینش درست از طرف کارفرما منجر به بروز چنین مشکلاتی می‌شود. کارفرمایان ایرانی فعال در این حوزه به دلیل نگاه کوتاه‌مدت تمایل به استخدام نیروهای قوی ندارند. می‌توانید نتیجه چنین رویکردی را به وضوح با مقایسه اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت داخلی و خارجی مشاهده کنید.

تلاش‌های بسیاری برای توسعه و گسترش زیرساخت‌ها اینترنت در ایران در حال انجام است. خوشبختانه برخی از این تلاش‌ها نتیجه داده و ما شاهد افزایش ده برابری پهنای باند اینترنت در چند سال گذشته بوده‌ایم. هر کدام از پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم می‌توانند در نهایت منجر کاهش هزینه اینترنت در ایران و افزایش کیفیت آن شوند. چنین تغییری یک امکان بالقوه برای موفقیت و گسترش تجارت‌های بر پایه اینترنت ایجاد خواهد کرد. این امکان بالقوه نکته اتکایی مهم برای آغاز کسب‌وکارهای اینترنتی یا سرمایه‌گذاری بر روی صنعت مخابرات است.