بیمه بیکاری چیست و به چه کسی تعلق می‌گیرد؟

مهم نیست در کجا زندگی می‌کنید. هر جایی که باشید احتمال دارد روزی لااقل برای مدتی بیکار شوید. هیچ‌وقت نمی‌توان نرخ بیکاری را صفر کرد. نرخ بیکاری مثل نرخ تورم است که اگر صفر باشد یک مشکل و اگر زیاد باشد مشکل دیگری ایجاد می‌کند.

به لحاظ اقتصادی هم، بیکاری صفر در نهایت شاید به کسب‌وکارهای موجود آسیب بزند؛ اما نرخ بیکاری بالا نیز میزان رفاه را پایین می‌آورد و به نیروی کار آسیب می‌زند.
در نتیجه در دنیا به‌منظور کاهش آسیب بیکاری به نیروی کار و حمایت از کارکنان و کارگران قوانینی مبنی بر بیمه بیکاری ایجاد شده‌اند.

چرا بیکاری ایجاد می‌شود؟

افراد ممکن است به دلایل گوناگونی از جمله مشکلات اقتصادی، از بین رفتن شغل‌ها توسط اتوماسیون و هوش مصنوعی، تغییر ساختار کسب‌وکارها و تغییر مهارت‌های موردنیاز برای اشتغال، اختلاف با کارفرما و تغییر محل سکونت به‌صورت موقت‌ بیکار شوند. نرخ بیکاری هم دقیقا متناسب با همین فاکتورها از هر زمان به زمان دیگری و در هر اقتصادی تغییر می‌کند.

البته نرخ بیکاری معمولا شامل بیکاری پنهان نیست. بیکاران پنهان افرادی هستند که شاید با درآمد اندکی بدون مزایایی مثل همین بیمه درمانی، عمر و بیکاری، مشغول فعالیت هستند ولی نه در نگاه خود و نه در نگاه جامعه شاغل به‌حساب نمی‌آیند. در آمار هم معمولا بیکاری پنهان در نظر گرفته نمی‌شود.

بیمه بیکاری حدی از درآمد را برای گذران زندگی افراد بیکار فراهم کند؛ زیرا درهرصورت می‌دانیم نقش پول در زندگی (مثل پس‌انداز بازنشستگی ) شاید از هوا هم بیشتر باشد.

بیمه بیکاری در ایران

در ایران هم مثل بسیاری از کشورهای جهان، خدماتی برای شرایط بیکاری ارائه می‌شود. وجود پرداختی دوران بیکاری باعث می‌شود افرادی که عموما به دلیل مشکلات اقتصادی شغل خود را از دست داده‌اند، بتوانند در مدتی که بیکار هستند و دنبال شغل می‌گردند، جیبشان خالی نماند.

بیمه بیکاری می‌تواند در دوران بیکاری تا حدی از فرد حمایت مالی و روانی بکند تا بتواند شغلی بیاید.

قانون بیمه بیکاری در ایران در سال 1366 تصویب‌شده است. این قانون از آن زمان تاکنون چندین بار تغییر کرده است. آخرین تغییر قانون بیمه بیکاری مربوط به همین چند ماه گذشته است. ما در این مقاله می‌خواهیم به برخی از جزئیات این قانون بپردازیم. البته این قانون جزئیات فراوانی دارد اما ما تمرکز خود را روی بخش‌های اصلی می‌گذاریم.

بیکار کیست و بیمه بیکاری به چه افرادی تعلق می‌گیرد؟

بیکار در طبق تعاریف رسمی به کسی گفته می‌شود که آمادگی اشتغال دارد و به‌صورت فعال به دنبال شغل است، اما نمی‌تواند در حال حاضر شغلی داشته باشد؛ مثلا ممکن است کارفرما او را اخراج کرده باشد یا اینکه در حال حاضر به این فرد نیازی نداشته باشد.

بیمه بیکاری شامل افرادی است که پیش‌ازاین هم شاغل بوده‌اند و هم بیمه تامین اجتماعی را از طریق شغل خود داشته‌اند. در این حالت کارفرما، بخشی از قرارداد بیمه شما است؛ زیرا بخشی از حق بیمه شما را باید پرداخت کند.

این بدین معنی است که شما باید مدرکی مبنی بر قرارداد شغلی با کارفرما داشته باشید. نتیجه آنکه اگر شما دورکاری می‌کنید، یک کسب‌وکار اینترنتی در خانه راه انداخته‌اید، خود را به صورت مستقل بیمه کرده‌اید یا مدیر هستید، نمی‌توانید از بیمه بیکاری استفاده کنید. در مواردی که شما صاحب یا مالک یک کسب‌وکار هرچند کوچک و خانوادگی هم باشید، باز هم نمی‌توانید از بیمه بیکاری استفاده کنید.

به طور خلاصه شرایط استفاده بیمه بیکاری برای افراد به این شرح است:

• مشمول قانون کار و قانون تامین اجتماعی باشند.
• بیکاری حداکثر ۳۰ روز پس از اخراج یا اعلام عدم نیاز توسط کارفرما به اداره کار گزارش شود. گاهی بیشتر از ۳۰ روز هم ممکن است.
• به صورت غیر ارادی از کار اخراج شده باشند.
• تبعه کشورهای خارجی نباشند.
• مستمری بگیر، بازنشسته و یا از کار افتاده کلی نباشند.
• بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد. در صورتی که به دلیل پایان قرارداد بیکار شده، باید حداقل یک سال سابقه بیمه داشته باشد.
• بیمه شدگانی که به علت بروز حوادث غیرمترقبه بیکار می شوند، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری، نیاز به داشتن حداقل سابقه پرداخت حق بیمه ندارند.

میزان پرداختی بیمه بیکاری

میزان دریافتی شما از بیمه بیکاری استفاده کنید بستگی به سابقه بیمه شما دارد. البته این نکته را نیز باید مد نظر داشت که برای استفاده از این بیمه حداقل باید ۶ ماه سابقه بیمه داشته باشید.

میزان دریافتی هر فرد در ماه بیکاری هم ۵۵ درصد دستمزد ماهانه است. برای افراد متاهل به ازای هر فرد تحت تکفل ۱۰ درصد، به این عدد اضافه می‌شود. ولی این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که مبلغ پرداختی در بیمه بیکاری نمی‌تواند بیشتر از ۸۰ درصد باشد. در جدول زیر می‌توانید مبلغ پرداختی را به ازای تعداد افراد مختلف خانواده ببینید.

جمعیت خانوار	مبلغ دریافتی (درصد از حقوق ماهیانه پیش از بیکاری)
فرد مجرد	55 درصد
متاهل بدون فرزند	65 درصد
متاهل با یک فرزند	75 درصد
متاهل با دو فرزند و بیشتر	80 درصد

طبق این جدول اگر شما مجرد باشید، مبلغ دریافتی به‌عنوان بیمه بیکاری، ۵۵ درصد حقوق ماهانه شما قبل از بیکار شدن بود. اگر متاهل باشید و فرزندی هم نداشته باشید، مبلغ دریافتی ۶۵ درصد و اگر یک فرزند داشته باشید، مبلغ دریافتی شما ۷۵ درصد خواهد بود و اگر دو فرزند یا بیشتر داشته باشید، در نهایت فقط ۸۰ درصد مبلغ درآمد ماهانه به شما پرداخت خواهد شد.

مدت‌زمان استفاده از بیمه بیکاری

مدت‌زمان استفاده از بیمه بیکاری محدود است. نبود چنین محدودیتی می‌تواند به تمایلی در افراد برای بیکار ماندن منجر شود. محدودیت مدت‌زمان استفاده از بیمه بیکاری، تابع سابقه بیمه و وضعیت تاهل شما است. در جدول زیر می‌توانید این محدودیت زمانی را مشاهده کنید.

سابقه پرداخت بیمه	مدت دریافت بیمه بیکاری (ماه)
	افراد مجرد	افراد متاهل
از 6 تا 24 ماه	6	12
از 25 تا 120 ماه	12	18
از 121 تا 180 ماه	18	26
از 181 تا 240 ماه	26	36
از 241 به بالا	36	50

طبق داده‌های این جدول مثلا شما اگر مجرد هستید و بین ۶ تا ۲۴ ماه سابقه بیمه دارید، فقط می‌توانید ۶ ماه بیمه بیکاری دریافت کنید. اگر متاهل باشید، این عدد ۱۲ ماه خواهد بود.

بیمه بیکاری می‌تواند این فرصت را به افراد بدهد که در مدت‌زمانی که دنبال شغل هستند، بتوانند مهارت‌های جدید بیاموزند تا در قرن ۲۱ شاغل باشند.

چگونه از بیمه بیکاری استفاده کنیم؟

اولین چیزی که برای استفاده از خدمات بیمه بیکاری لازم است، ارائه نامه‌ای از کارفرما مبنی بر عدم نیاز به نیروی کار است. مشخصا باید در این نامه تاریخ آغاز این دوره عدم نیاز ذکر شود. نامه باید این نکته را بیان کند که کارفرما دیگر به آن فرد نیازی ندارد.

داشتن کارت پایان خدمت هم برای استفاده آقایان از بیمه بیکاری الزامی است.

طبیعتا در صورت اشتغال مجدد بیمه بیکاری قطع می‌شود. البته این اشتغال مجدد باید همراه با قرارداد و ادامه پرداخت بیمه باشد. اگر شما به شغلی مشغول شوید که در آن قراردادی وجود ندارد و در نتیجه بیمه خود را نیز به‌واسطه کارفرما تمدید نمی‌کنید، می‌توانید حداکثر در طول بازه زمانی که در جدول دوم گفتیم، از بیمه بیکاری بهره‌مند شوید.

البته قانون بیمه بیکاری مشکلاتی نیز با خود دارد؛ مثلا در بخشی از این قانون گفته‌شده کارکنانی که به دلیل قصور در انجام‌وظیفه یا نقض آیین‌نامه انضباطی اخراج شده‌اند، نمی‌توانند از بیمه بیکاری استفاده کنند.

سوالی که در این حالت مطرح می‌شود این است که اگر به دلیل اختلاف فرد با کارفرمای خود، او از کار اخراج شود و کارفرما به دلیل اختلاف یا شاید حتی به‌قصد اذیت، دلیل اخراج او را قصور در انجام وظایف یا عدم پایبندی وی به قوانین گزارش کند، چه مرجعی برای بررسی درستی چنین گزارش‌های وجود دارد؟ آیا می‌توان قضاوت درستی از واقعیت قضیه به‌دست آورد؟ در صورتی که هرکدام از طرفین واقعیت را تحریف کنند، آیا می‌توان اقدامی برای جلوگیری از تکرار آن کرد؟

چنین قانونی در ظاهر خوب به نظر می‌رسد اما وقتی قرار است اجرایی شود و جنبه‌های عملی آن مطرح شوند، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.