مالیات و نحوه محاسبه آن

مالیات در هر کشوری دو کارکرد دارد. کارکرد اول استفاده از آن به‌عنوان یک ابزار اجرای سیاست تجاری برای کنترل بازار و اقتصاد است؛ مثلا یکی از سلاح‌های جنگ تجاری که مدتی است بین آمریکا و چین جریان دارد استفاده از تعرفه‌های گمرکی یا مالیات بر واردات از سوی دو کشور برای فشار بر صادرات طرف مقابل است. در داخل نیز دولت‌ها از مالیات‌ها و تشویق‌های مالیاتی برای کنترل بخش‌های مختلف اقتصاد استفاده می‌کنند.

کارکرد دوم آن تامین هزینه‌های دولت است. دولت‌ها برای کار خود، هزینه‌های اجرایی دارند و مالیات‌ها یکی از روش‌های تامین این هزینه‌ها است. همچنین دولت‌ها درآمد حاصل از مالیات‌ها را معمولا برای رفاه اقتصادی هزینه می‌کنند. در کشورهای با رفاه بالا، معمولا اندازه و هزینه دولت کوچک است، مالیات زیاد است و بخش زیادی از آن صرف خدمات عمومی می‌شود.

از آنجایی هم که مالیات‌ها متناسب با درآمد افراد از آن‌ها دریافت می‌‌شوند، معمولا ثروتمندان سهم بسیار زیادی در مجموع مالیات‌های پرداختی به دولت دارند.

در ایران هم قوانینی برای دریافت انواع مالیات‌ها وجود دارد. این قوانین در طول سال‌ها تغییر می‌کنند. ما در ادامه با توجه به آخرین تغییرات این قوانین، به وضعیت مالیات در ایران پرداخته‌ایم.

مالیات‌ در ایران

مالیات‌ها در ایران به دو نوع کلی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. هرکدام از این دو دسته، شامل زیرمجموعه‌های متعددی هستند. نحوه محاسبه هرکدام از این‌ها نیز متناسب با شرایط عوض می‌شود که شرح و بسط هر کدام به چندین مقاله طولانی نیاز دارد. ازاین‌روی ما در این مقاله به‌صورت مختصر به انواع مالیات‌ها در ایران پرداخته‌ایم و در مقاله‌های آتی تلاش خواهیم کرد هرکدام از آن‌ها را به‌صورت مفصل توضیح دهیم.

الف- مالیات‌های مستقیم

این مالیات‌ها شامل مالیات بر درآمد و دارایی افراد و شرکت‌ها است. نمونه‌ای از مالیات‌های مستقیم، رقمی است که دولت به‌طور مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر می‌کند. هرکدام از این مالیات‌ها شامل این زیرمجموعه‌ها هستند:

۱- مالیات بر درآمد

این مالیات از درآمدهای افراد گرفته می‌شود. یک فرد حقیقی یا حقوقی ممکن است چندین منبع درآمد داشته باشد که باید برای همه این درآمد‌ها مالیات پرداخت کند. انواع مالیات‌هایی که بر درآمد‌های افراد می‌آید، به شرح زیر هستند:

مالیات بر درآمد املاک

این مالیات از درآمد حاصل از املاک دریافت می‌شود. کسانی که مجتمع مسکونی با بیش از سه واحد دارند که تمام آن‌ها را به اجاره داده‌اند، در طول مدت اجاره معاف از مالیات هستند. اگر این تعداد کمتر از سه واحد باشد، درصورتی‌که مجموع زیربنای این واحد‌ها در تهران تا ۱۵۰ مترمربع و در دیگر شهرها تا ۲۰۰ مترمربع باشد، بازهم معاف از مالیات هستند.

در مورد اشخاص حقیقی نیز که درآمد دیگری ندارند اگر درآمد حاصل از املاک آن‌ها کمتر از حداکثر مقداری باشد که در قانون مالیات‌ها تعیین‌شده، نیز بازهم شامل همین معافیت کامل می‌شوند. ولی اگر درآمد ناشی از این املاک بیشتر از حد تعیین‌شده در قانون باشد، باید مالیاتی برای این درآمد بیشتر پرداخت کنند.

مالیات بر درآمد مشاغل

این مالیات از افرادی که به‌واسطه شغل خود در ایران درآمدی دارند، متناسب با سطح درآمد آن‌ها دریافت می‌شود.

ایجاد یک سیستم شفاف و تنظیم فرآیند‌های آسان پرداخت مالیاتی می‌تواند سرعت توسعه کشور را افزایش دهد.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

این مالیات از شرکت‌ها و سازمان‌هایی که واسطه فعالیت خود در ایران یا خارج از ایران درآمد کسب می‌کنند، دریافت می‌شود. در محاسبه‌ این نوع مالیات باید زیان‌های ناشی از منابع غیرمتعارف و معافیت‌های مالیاتی کسر شوند. پس‌ازآن، ۲۵ درصد درآمد باقی‌مانده به‌عنوان مالیات از این شرکت‌ها دریافت می‌شود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیات بر درآمد اتفاقی نیز متناسب با درآمد حاصله محاسبه و دریافت می‌شود. درآمد اتفاقی شامل موارد متعددی مثل جوایز بانکی یا درآمد حاصل از معاملات محاباتی است. معاملات محاباتی به معاملاتی گفته می‌شود که تناسب دقیقی بین کالا یا خدمت مورد معامله و قیمت آن وجود ندارد.

برای مثال اگر شما یک خودروی قدیمی داشته باشید و فردی پیدا شود که مثلا به دلایل عاطفی حاضر باشد قیمتی زیادی که تفاوت بسیاری با قیمت بازار دارد، برای داشتن آن خودرو بپردازد، شما یک معامله محاباتی انجام داده‌اید.

هنگامی هم که می‌خواهید مالکیت این خودرو به این فرد منتقل کنید، برای ثبت سند باید مالیات بر درآمد آن را بپردازید.

۲- مالیات بر دارایی

این مالیات‌ها بر دارایی‌های فرد می‌آیند. این نوع از مالیات‌ها در قانون به دو دسته تقسیم‌شده‌اند: مالیات بر ارث و حق تمبر.

مالیات بر ارث

اگر به کسی به دلیل فوت فردی ارثی تعلق‌گرفته، جهت تغییر مالکیت آن دارایی به نام خود، باید مالیات آن ارث را پرداخت کند.

نرخ مالیات بر ارث، متناسب با‌ ارزش ارث و نسبت خانوادگی وراث با شخص متوفی تغییر می‌کند. در این مورد نیز برای محاسبه مالیات نهایی، باید ابتدا معافیت مالیاتی محاسبه شود.

نسبت خانوادگی هر یک از وراث روی میزان معافیت مالیاتی و نرخ آن موثر است. طبق قانون نسبت وراث با شخص متوفی به سه‌طبقه تقسیم می‌شود که هر طبقه شامل این افراد است:

1. وراث طبقه اول: پدر، مادر، زن، شوهر، فرزند و نوه
2. وراث طبقه دوم: اجداد، برادر، خواهر و فرزندان آن‌ها
3. وراث طبقه سوم: عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها

وراث طبقه اول مشمول معافیت مالیاتی هستند. برای این افراد ابتدا ۳ میلیون تومان از سهم ارثشان به‌عنوان معافیت کسر می‌شود و از مابقی آن ۵ درصد مالیات دریافت می‌شود. در صورتی هرکدام از این افراد معلول از کار افتاده یا زیر ۲۰ سال باشند، میزان معافیت ۵ میلیون تومان خواهد بود. پس از کسر این معافیت‌ها میزان مالیات هر یک از وراث متناسب با جدول زیر محاسبه می‌شود:

میزان سهم از ارث	طبقه وراث	نرخ مالیات به درصد
تا 5 میلیون تومان	طبقه اول	5
	طبقه دوم	15
	طبقه سوم	35
از 5 تا 20 میلیون تومان	طبقه اول	15
	طبقه دوم	25
	طبقه سوم	45
از 20 تا 50 میلیون تومان	طبقه اول	25
	طبقه دوم	35
	طبقه سوم	55
بیشتر از ۵۰ میلیون تومان	طبقه اول	35
	طبقه دوم	45
	طبقه سوم	65

مالیات حق تمبر

این نوع مالیات از حق تمبر برای رسمی و لازم‌الاجرا کردن اسناد، از افراد گرفته می‌شود. این تمبر روی اسناد چسبانیده و باطل می‌شود. برای مثال بانک‌ها برای چاپ هر برگه چک این مالیات را از افراد دریافت می‌کنند. این مالیات‌ها برای صدور گواهینامه، کارنامه و مدارک تحصیلی نیز اخذ می‌شود.

ب- مالیات‌های غیرمستقیم

مالیات‌های غیرمستقیم همان‌گونه که از نامشان نیز پیداست، به‌صورت غیرمستقیم از افراد و به شکل‌های گوناگون دریافت می‌شوند. تقریبا همه افراد جامعه این مالیات‌ها را پرداخت می‌کنند اما چون مقدار آن کم است، عموم افراد از وجود آن بی‌اطلاع هستند. مالیات‌های غیرمستقیم به دو دسته مالیات بر واردات و مالیات بر معاملات تقسیم می‌شود.

۱- مالیات بر واردات

مالیات بر واردات یا همان تعرفه گمرکی یک ابزار اقتصادی برای کنترل بازار و همچنین تنظیم تراز تجاری کشور است. هنگامی‌که فردی می‌خواهد کالایی را وارد کشور کند، متناسب با نوع کالا و ارزش آن باید تعرفه‌ای را پرداخت کند.

همچنین دولت‌ به‌منظور حمایت از تولید داخلی هنگام واردات کالا‌هایی که نمونه مشابه داخلی دارند، این تعرفه را دریافت می‌کند و بسته به اهمیت این کالا، میزان آن نیز تغییر می‌کند. برای مثال تعرفه واردات خودرو نمونه‌ای از این نوع از مالیات‌ها است.

۲- مالیات بر معاملات

این نوع از مالیات متناسب با‌ارزش معامله از فروشنده دریافت می‌شود. معمولا هم فروشنده همین مقدار را به خریدار منتقل می‌کند. در نهایت بار اصلی این مالیات‌ها به‌صورت زنجیره‌ای از تولید‌کننده به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌شود.

این مالیات‌ها انواع گوناگونی از جمله مانند مالیات‌های عمومی فروش که در مراحل مختلف تولید و توزیع اعمال می‌شوند، مالیات‌های عمده‌فروشی و خرده‌فروشی است. مشهورترین نوع این مالیات‌ها نیز مالیات بر ارزش‌افزوده است.