با ۱۰ تغییر ساده، ماهانه یک میلیون پس‌انداز کنید

ارسطو، فیلسوف یونانی، به عنوان کسی که یکی از معتبرترین تقسیم‌بندی‌های اولیه از علوم را بیش از 2600 سال پیش صورت‌بندی کرد، «اقتصاد» را علم «مدیریت خانواده» تعریف می‌کند. به این معنا، مقصودِ ابتدایی از اقتصاد در زمان ارسطو این بود: چه کنیم که دخل‌و‌خرج خانه‌مان با هم بخواند. به عبارت دیگر، اقتصاد در جایگاهِ علمِ اداره کردن کشورها، محصولی مدرن است.

از طرفی در اقتصادِ بدحال ایران در سال‌های اخیر، اقتصاد در جایگاه مدیریت دخل‌وخرج خانواده، اهمیتی بیش از پیش پیدا کرده و البته هر چه باشد، کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمدها، همیشه برای ما سودمند خواهد بود، چه اقتصاد در رکود باشد و چه در وضعیت رشد.

اما آیا اصولی وجود دارند که جا دادنِ آن‌ها در زندگی روزمره‌مان بتواند به کاهش هزینه‌های خانوار و افزایش پس‌انداز کمک کند؟

پیش از هر چیز، لازم است دو اصل محوری را در مورد مدیریت دخل‌وخرج خانواده و کاهش هزینه‌ها در نظر داشته باشید.

اصول مقدس کاهش هزینه‌ها

اصل محوری شماره یک: خسیس نباشید، اما مدیریت هزینه‌ها و صرفه‌جویی مالی را جدی بگیرید. قطره‌قطره جمع گردد، وانگهی دریا شود! (در انتهای مقاله توضیح می‌دهم که چرا خسیس‌بودن اساسا برای اقتصاد مضر است، اما به هر حال ناگزیر هستیم گاهی خسّت به خرج بدهیم.)

اصل محوری شماره دو: سعی کنید در دام « حسابداری ذهنی » نیفتید! پول، پول است و فرقی نمی‌کند برای آن زحمت کشیده باشید یا آن را جایزه گرفته باشید (در حالی که ذهنِ سوگیرانه ما معمولا برای جایزه اهمیت بیشتری قایل می‌شود). کاهش هزینه‌ها هم از نظر اقتصادی، درست مثل این است که درآمدتان بیشتر شده باشد، اما اکثر افراد از کنار این شباهت به‌راحتی می‌گذرند.

اما 10 تغییر عمده‌ای که می‌توانند تراز مالی خانواده شما را بهبود بدهند و به کاهش هزینه‌های شما کدام‌ها هستند؟

1-عمده خرید کنید!

در بسیاری از کشورهای جهان، بین 30 تا 50 درصد از هزینه‌های ماهانه خانواده‌هایی که در طبقه متوسط قرار می‌گیرند، به خرید مایحتاج روزانه زندگی اختصاص پیدا می‌کند. خیلی راحت می‌توانید حساب کنید که با اعمال تغییری جزئی در شیوه خرید مایحتاج روزمره‌تان، هزینه‌ها را کاهش داده و مبلغ زیادی را ذخیره خواهید کرد.

خرید عمده از فروشگاه‌های بزرگ، می‌تواند هزینه‌های شما را به شکل چشم‌گیری کاهش دهد.

در قدم اول به سراغ فروشگاه‌های زنجیره‌ای، سوپرمارکت‌ها و میادین میوه ‌و ‌تره‌بار بروید. در فروشگاه‌های بزرگ، قیمت‌ها معمولا پایین‌تر هستند و حتی در همین فروشگاه‌ها هم بهتر است ابتدا به سراغ کالاهایی بروید که بسته‌بندی‌های بزرگ‌تری دارند. این قبیل کالاها، معمولا ارزان‌تر هستند.

در دام «تبعیض قیمت» نیفتید

فروشگاه‌های بزرگ در این قبیل موارد از استراتژی «تبعیض قیمت» (price discrimination) استفاده می‌کنند. حالت خاصی از این استراتژی این است: «از کسانی که حاضرند پول بیشتری بابت خرید یک کالا یا خدمت بپردازند، پول بیشتری بگیر!»

بر اساس این استراتژی، فروشنده می‌تواند قیمت برخی از کالاهای خود را در جایی بیرون از دامنه قیمتیِ سایر کالاهایش قرار دهد. مثلا، قیمت خرید برخی مدل‌های گوشی تلفن همراه، بدون تغییر در فناوریِ تولید، به‌مراتب بالاتر از بقیه گوشی‌های هم‌رده آن است، چرا که مشتری‌ها حاضرند پول بیشتری برای آن مدل خاص پرداخت کنند.

از طرفی خرید کالاهایی با بسته‌بندی کوچک‌تر، گران‌تر تمام می‌شود: خرید بسته یک کیلویی چای، معمولا ارزان‌تر از خرید دو بسته نیم‌کیلویی چای آب می‌خورَد. به همین دلیل هم هست که خرید سیگار به‌صورت پاکتی، ارزان‌تر از خرید سیگار به صورت نخی است.

برای کاهش هزینه‌ها، باید سعی کنید ترفند فروشندگان برای افتادن در تله «تبعیض قیمت» را خنثی کنید!

2-به اشتراک بگذارید!

«اقتصاد اشتراکی» (sharing economy) شکل‌و‌شمایل اقتصاد و کسب‌و‌کارها را تغییر داده و این تغییرات روز‌به‌روز هم بیشتر خواهند شد. ایده اصلی این است: اگر چیزی دارید که می‌توانید آن را با دیگران به اشتراک بگذارید، فرصت را از دست ندهید!

اگر هر روز با ماشین شخصی به محل کار خود می‌روید، می‌توانید از همکارتان بخواهید همراه‌تان شود و در مقابل، نیمی از روزهای هفته را با اتوموبیل او به محل کار بروید.

اجاره‌کردن خانه به‌صورت مشترک برای کاهش سهم هر مستاجر از اجاره ماهانه هم راهبردی است که سال‌ها است توسط دانشجویان و افراد کم‌درآمد دنبال می‌شود. در این حالت، هر چند ممکن است رفاه تک‌تکِ مستاجران کاهش پیدا کند، کاهش هزینه‌ها هم ساده‌تر رخ می‌دهد.

3-به عصر حجر برگردید!

برای این مورد باید کمی بیشتر وقت بگذارید.

«روشنایی»، برای ما کالای بسیار ارزانی است، اما شاید تا همین یک قرن پیش، یکی از گران‌ترین کالاهای در دسترس بشر بود. تا پیش از کشف آتش (به عنوان منبع روشناییِ مصنوعی) حتی رژیم غذایی انسان‌ها هم متفاوت بود و آن‌ها ناچار بودند غذای بیشتری بخورند تا کالری مورد نیاز بدن‌شان را دریافت کنید.

این را هم تصور کنید که اگر «ادیسون» نبود، امروز زندگی ما بدون روشنایی و برق چه شکل‌و‌شمایلی داشت.

بدن ما در طول تکامل تاریخی خود عادت کرده که در نبودِ نور از میزان فعالیت خود کم کند و به‌همین خاطر است که برای شب‌بیداری، به‌ناچار، به کافئین موجود در قهوه متوسل می‌شویم.

عایق‌بندی ساختمان، یکی از راهکارهای کاهش مصرف انرژی است.

به همین دلیل، خیلی از «طبیعت‌گرایان» می‌گویند که بهتر است ما زندگی‌مان را با شیوه‌ای که بدن‌مان برای آن ساخته شده هماهنگ کنیم: در زمستان که شب‌ها طولانی‌تر هستند، زودتر به رختخواب برویم، در حالی که تابستان‌ها می‌توانیم شب‌زنده‌داری کنیم. به این ترتیب، میزان مصرف انرژی در خانه به‌شدت کاهش پیدا می‌کند.

چطور برای انرژی پول کمتری بدهیم؟

برای کاستن از هزینه‌های مرتبط با مصرف انرژی، می‌توانید این کارها را هم در دستور کار قرار دهید: در زمستان‌ها، بهتر است به جای زیرپیراهنی، با یک پلیور نازک در خانه بچرخید و علاوه بر این، با عایق‌کاری مناسب محیط خانه در تابستان و زمستان، هزینه هدررفت انرژی را به حداقل برسانید.

انرژی در ایران هنوز هم به‌مراتب ارزان‌تر از تمام جهان است و به‌همین دلیل، از نظر « شدت مصرف انرژی » (energy intensity) ایران یکی از ولخرج‌ترین کشورهای جهان است. اوضاع اما به این شکل نمی‌مانَد و قطعا روزی حامل‌های انرژی (از قبیل برق و گاز) در کشور ما هم گران می‌شوند. برای آن روز آماده شوید.

4-دست‌ِدوم بخرید/بفروشید!

خرید کالاهای نو به عنوان یک رویکرد اقتصادی، دیگر به‌اندازه قبل قابل‌دفاع نیست.

خرید یک DVD بازی برای کنسول PS4، بین 10 تا 60 دلار قیمت دارد. خیلی از خوره‌های بازی در ایران، معمولا صبر می‌کنند تا بازی‌های قدیمی‌تر را به قیمت‌های پایین‌تر بخرند. بسیاری از آن‌ها هم با خرید DVDهای دست‌ِدوم، هزینه‌های خودشان را کاهش می‌دهند، الگویی که می‌تواند برای کاهش هزینه‌ها هم به کار بیاید.

شما می‌توانید کالاهایی را که دیگر به آن‌ها نیازی ندارید، در بازارهای آنلاینِ خریدو‎فروش اجناس دست‌ِدوم، به‌راحتی بفروشید و درآمد کسب کنید.

بعضی از کالاهای دست‌ِدوم، از جمله لوازم‌خانگیِ چوبی (مثل تخت‌خواب، مبلمان، کمد و میز آرایش) به‌مراتب ارزان‌تر از نمونه‌های نوِ این کالاها هستند. از طرف دیگر، چه فروشنده باشید و چه خریدار، خرید یک «مک‌بوکِ» اپل که فقط یک ساعت از آن استفاده شده هم برای شما بسیار ارزان‌تر از یک «مک‌بوکِ» نو آب می‎خورد.

5-غذا نخرید!

حق دارید تعجب کنید، اما منظور این نیست که غذا نخورید، بلکه منظور این است که غذای آماده نخرید!

خرید غذای آماده، غذای کنسرو‌شده و غذا‌خوردن در رستوران‌ها و فست‌فودها، می‌توانند قاتل جیب شما باشند. قیمت هر کنسرو تن‌ماهی با وزن حدود 200 گرمی، به مراتب بالاتر از قیمت خرید مستقیمِ ماهی از بازار است. خرید مرغ و طعم‌دار کردن آن هم بسیار ارزان‌تر از خرید جوجه‌کباب از کبابیِ سر خیابان تمام می‌شود.

خرید تن ماهی کنسرو‌شده، به‌مراتب گران‌تر از خرید انواع ماهی است.

علاوه بر این، هر چند موضوع «مدیریت زمان» در جای خود قابل بحث است، خرید کالاهایی مثل پنیر‌پیتزای فله‌ای به‌جای پنیرپیتزای رنده‌شده، یا خرید نان‌های بسته‌بندی‌شده به‌جای خرید نان از نانوایی، هزینه بیشتری بر شما بار می‌کند که در جای خود قابل بررسی است.

دوستی دارم که حتی سسِ قرمز و ماکارونی را هم در خانه درست می‌کند و می‌گوید هزینه درست‌کردنِ سس کچاپ با رب و مقداری ادویه و روغن و همین‌طور درست کردنِ ماکارونی خانگی با آرد، به‌مراتب کمتر از خرید همین کالاها از سوپرمارکت است.

6-آنلاین خرید کنید!

از خرید آنلاین کالاها به هیچ‌وجه غافل نشوید.

زمانی که اولین پلتفرم‌های خرید آنلاین در آمریکا راه‌اندازی شدند، کارشناسان کسب‌وکار برای فروش آنلاین در سال‌های آینده، موفقیت چشم‌گیری پیش‌بینی نمی‌کردند. با این همه، تجربه‌های موفقی مثل «آمازون»، حالا به همه نشان‌داده که دنیای تجارت در آینده ممکن است به طور عمده از همین فضا بگذرد.

آن اوایل، مهم‌ترین معضل در ارتباط با پلتفرم‌های خرید آنلاین، بحث اعتماد به کالای خریداری شده بود. مثلا خریدار مطمئن نبود که جنس تی‌شرتی که به‌صورت آنلاین خریده، واقعا خوب هست یا نه. این معضل، حالا با امکان مقایسه کالاها با یکدیگر در این قبیل وب‌سایت‌ها و همین‌طور مطالعه نظرات کاربران در مورد یک کالا، به‌طور کامل حل شده است.

خرید آنلاین هزینه رفت‌و‌آمد را حذف می‌کند و یا دست‌کم کاهش می‌دهد. علاوه بر این، به‌دلیلی که در بالا به آن اشاره کردم، شما می‌توانید جنس و کیفیت یک کالا را هم «نادیده» بررسی کنید. و مهم‌ترین نکته: «تجارت الکترونیک» (e-commerce)، با حذف واسطه‌ها، شفاف‌کردن قیمت و افزایش رقابت در میان تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان، هزینه‌ها را به‌شدت کاهش می‌دهد.

7-تخفیف بگیرید!

می‌توانید بسیاری از خریدهای‌تان را در زمان به‌حراج گذاشته‌شدن محصولات انجام دهید. در شرایط عادی (و نه مثلا در شرایط تحریم) تولیدکننده و فروشنده کالا ترجیح می‌دهند هزینه‌های انبارداری کالا را به حداقل برسانند. به همین دلیل، خرید کاپشن در انتهای زمستان و خرید برخی کالاها نظیر لوازم‌خانگی در زمان عرضه محصولات جدید (new collections)، کاملا به‌صرفه است.

برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای هم کالاهایی عرضه می‌کنند که صرفا برای توزیع در این فروشگاه‌ها تولید شده و به همین دلیل، هزینه‌های «برندینگ»، «تبلیغات» و «بازاریابیِ» کمتری در قیاس با کالاهای قابل‌عرضه در بازار دارد. خرید این محصولات هم شامل تخفیف خواهد بود.

8-گروهی خرید کنید!

این رویکرد هم تا حدی به رویکرد شماره 6 بر می‌گردد. اگر شما و دخترخاله‌تان قصد خرید کتانی دارید، می‌توانید با هم به بازار بروید و با خرید دو کتانی به جای یکی، قدرت چانه‌زنی‌ برای تخفیف گرفتن را بالاتر ببرید.

هزینه نصب آنتن‌ مرکزی برای کل یک ساختمان مسکونی ده‌واحدی نیز کمتر از هزینه نصب 10 آنتن مجزا است و شرکت ارائه‌دهنده این خدمات، احتمالا خدمات پس از فروش بیشتری در مقایسه با نصب‌کننده‌های آنتن‌های مجزا برای شما در نظر می‌گیرد.

بیمه‌کردن کل یک ساختمان مسکونی در مقابل سیل، زلزله، دزدی و آتش‌سوزی هم ارزان‌تر از بیمه‌کردن تک‌تک واحدها است.

اما چرا فروشنده‌ها باید به خرید بیشتر پاداش بدهند؟

زیاد ببر، تخفیف بگیر!

«خرید عمده» (bulk purchasing) یا «خرید گروهی» (group buying) پاسخ این سوال را می‌دهد. وقتی شما بیشتر خرید می‌کنید، فروشنده می‌تواند بینِ خرید بیشتر و قیمت کمتر، توازن برقرار کند. به عنوان مثال، اگر شما حاضر باشید تمام موجودی 50 عددی شلوار جینِ یک بوتیک را یک‌جا بخرید، فروشنده نمی‌تواند به شما تخفیف ندهد!

سایت‌های خرید گروهی (مثل سایت Groupon، که نمونه‌های ایرانی زیادی هم دارد) با همین سازوکار فعالیت می‌کنند. فروشندگان کالا و ارائه‌دهندگان خدمات در این قبیل سایت‌ها، حاضرند گاهی تا 90 درصد تخفیف بدهند و در مقابل، مثلا به جای 10 مشتری، 100 مشتری داشته باشند.

استراتژیِ کسب‌و‌کارِ این قبیل سایت‌ها، بر مفهوم اقتصادیِ «صرفه به مقیاس» (economies of scale) استوار است: به عبارت ساده، هر چقدر تولید یک کالا بیشتر باشد، قیمت تمام‌شده تک‌تکِ کالاهای به فروش‌رفته ارزان‌تر می شود.

9-درست آنلاین شوید!

اگر به دنبال کاهش هزینه‌های خودتان هستید، باید راه استفاده درست از اینترنت را یاد بگیرید.

اگر همزمان یک بسته ماهانه 150 گیگابایتی اینترنت برای خانه خریده‌اید و اینترنت همراه گوشی‌تان هم همیشه روشن است، نباید انتظار کاهش هزینه‌های خانواده را داشته باشید. به جای این، شاید بهتر باشد یک مودِم همراه بخرید تا در هر حالت آنلاین باشید و البته هزینه کمتری هم بدهید.

استفاده از ترافیک شبانه با نصب یک IDM (Internet Download Manager) هم می‌تواند به شما کمک کند تا به جای طولِ روز، در طول شب فیلم دانلود کنید تا هزینه اینترنت شما کمتر شود.

آنلاین‌شدن در جاهایی که اینترنت رایگان در اختیار شما است هم راهبردی دیگر برای کاهش هزینه‌ها است. بسیاری از کافه‌ها، دانشگاه‌ها و حتی محیط‌های عمومی مانند کتابخانه‌ها، «وای فایِ» رایگان دارند.

بسیاری از کافه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز عمومی شهری، اینترنت رایگان ارائه می‌دهند.

10-قسطی خرید نکنید!

خیلی‌ها فکر می‌کنند خرید قسطی واقعا یک فرصت برای مصرفِ امروز در مقابل پرداختِ فردا است. این طرز فکر درست است اما مشکلات خاص خودش را هم دارد.

مدل‌های خرید مبتنی بر «لیزینگ»، در مورد کالاهای مصرفیِ بادوام و البته کالاهای سرمایه‌ای (مثل خانه، اتوموبیل و یا یخچال) خیلی خوب کار می‌کنند. با این همه، وام‌گرفتن و قسط‌دادن برای خرید 100 کیلوگرم خاویار احمقانه به نظر می‌رسد.

خرید با کارت‌های اعتباری (credit cards) هنوز مدل اقتصادیِ همه‌گیری در ایران نیست و برای ما، صحبت در مورد مشکلات «خرید اعتباری» هنوز زود است. با این همه، در کشورهایی مانند آمریکا که «خرید اعتباری» بالاترین سهم را هزینه‌کرد خانوار دارد، مشکلات متعدد این مدل هم آشکار شده است.

مثلا، شرکت‌های تامین‌کننده اعتبار در آمریکا، به‌شدت بر شیوه هزینه‌کرد این اعتبارها نظارت می‌کنند و از جمله، به کسانی اعتبار می‌دهند که توانایی بازپرداخت اقساط را داشته باشند. با خرج‌کردن بیش از اعتبار هم شما معمولا وارد یک «لیست سیاه» می‌شوید و گرفتن اعتبارِ بیشتر برای‌تان ناممکن می‌شود.

خلاصه کنم: بهتر است برای خرید اقلام مصرفی وام نگیرید، چون وام باعث می‌شود فکر کنید که جیب‌تان همیشه پر است و به همین دلیل، احتمالا حواس‌تان نیست که چقدر خرج می‌کنید.

خسیس نباشید!

آیا موارد بالا به این معنی هستند که شما باید در زندگی خسّت به‌خرج بدهید؟ قطعا نه!

خسیس‌بودن شاید یک ویژگیِ اخلاقی ناپسند باشد، اما فارغ از بُعد اخلاقی، تاثیراتی گسترده هم در «اقتصاد کلان» به جا می‌گذارد. خسّت به‌خرج‌دادن (به معنی مصرفِ کمتر و پس‌انداز بیشتر)، البته از منظر «اقتصاد خُرد» کاملا پسندیده است، اما نتایجی دارد که در نظر اول به چشم نمی‌آیند.

وقتی شما کمتر خرج کنید و بیشتر پس‌انداز کنید و این شیوه از رفتار به همه افراد یک جامعه تسری پیدا کند، سرعت گردش پول در جامعه کمتر می‌شود. نتیجه، ایجاد «رکود اقتصادی» است که دودش در نهایت در چشم همه خواهد رفت. به این اتفاق « پارادوکس خسّت » می‌گویند.

بنابراین، برای کاهش هزینه‌ها سعی کنید درست خرج کنید و مصرف‌تان را مدیریت کنید، اما خسیس‌بازی در نیاورید!

ولخرجی نکنید، پس‌انداز کنید

در اینجا سوالی پیش می‌آید: با به کار بردن 10 روشی که در بالا به آنها اشاره شد، هزینه‌های‌مان چقدر کاهش پیدا می‌کند؟

یک فرض واقع‌بینانه (نه خوش‌بینانه و نه بدبینانه) این است که از طریق به کارگیری هر کدام از روش‌های بالا، هزینه‌های شما ماهانه به طور متوسط 100 هزار تومان کاهش پیدا می‌کند. (دقت کنید که از عبارت «به طور متوسط» استفاده کردم. در بعضی موارد مانند خریدعمده این رقم قطعا بیشتر است، اما ممکن است در مورد هزینه اتصال به اینترنت، این عدد کوچکتر باشد.)

به عبارت دیگر، با اتخاذ هم‌زمان هر 10 روش، شما می‌توانید تا ماهانه یک میلیون تومان کاهش هزینه داشته باشید که در جای خودش عدد کوچکی نیست.

اما حالا که پای نصیحت در میان است، اجازه بدهید با یک نصیحت نهایی ختمِ کلام کنم: یک میلیون تومان هزینه کمتر به این معنا نیست که حالا می‌توانید این پول را به زخم دیگری بزنید، بلکه بهتر است آن را پس انداز کنید!