علی کرمی 
پذیره‌نویسی سهام و ETF چیست؟ و چه ارتباطی با عرضه اولیه دارد؟
پذیره‌نویسی یکی از عملیات‌های پرتکرار در حوزه‌های بازرگانی، بیمه‌ای، مالی و بانکی است. یک پذیره‌نویس، نماینده انواع موسسات مالی بوده و در روند کاری خود، وظایفی از جمله سنجش سلامتی مالی و اقتصادی پروژه‌ها و شرکت‌ها را انجام می‌دهد. در بحث عرضه اولیه سهام شرکت‌ها، عوامل زیادی دخیل هستند که پذیره‌نویسان سهام از جمله تاثیرگذارترین
پذیره‌نویسی یکی از عملیات‌های پرتکرار در حوزه‌های بازرگانی، بیمه‌ای، مالی و بانکی است. یک پذیره‌نویس، نماینده انواع موسسات مالی بوده و در روند کاری خود، وظایفی از جمله سنجش سلامتی مالی و اقتصادی پروژه‌ها و شرکت‌ها را انجام می‌دهد.
در بحث عرضه اولیه سهام شرکت‌ها، عوامل زیادی دخیل هستند که پذیره‌نویسان سهام از جمله تاثیرگذارترین آنها به شمار می‌آیند. در هنگام تحقیق برای این مقاله، دریافتم که منابع چندانی مربوط به وظایف پذیره‌نویسان به فارسی وجود ندارد؛ به همین دلیل، تصمیم گرفتم تا در ادامه، با معرفی نقش این گروه و نحوه اثرگذاری آنها، ارتباط پذیره‌نویسی با بحث عرضه اولیه سهام را بررسی کنم.
پذیره‌نویسان چه کسانی هستند؟
در حالت کلی، یک پذیره‌نویس عضوی از یک موسسه مالی محسوب می‌شود. این افراد برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بیمه‌ای و مالی کار می‌کنند و وظیفه آنها، ارزیابی و پیش‌بینی ریسک اشخاص ثالث برای مبلغ مشخصی است. این ارزیابی‌ها در جهت مشخص‌کردن سود وام‌ها، کمیسیون یا نرخ بازگشت سرمایه صورت می‌گیرد. در هر حال، اگر شما با یک پذیره‌نویس کار می‌کنید، به‌احتمال زیاد به دنبال دریافت تضمین برای یک خرید بزرگ یا بیمه‌های سنگین هستید.
هر صنعتی پذیره‌نویس‌های مختص به خود را دارد، و این اشخاص باید تمامی جوانب و زوایای صنعت مورد فعالیت را به‌خوبی بشناسند؛ چرا که میزان کیفیت فعالیت و ارزیابی‌های آنها، به شناخت صنعت و توانایی‌های پیش‌بینی این گروه بستگی دارد. برای مثال، یکی از ارزیابی‌های پذیره‌نویسان به تشخیص سوددهی یک وام یا سیاست‌های مالی جدید مربوط می‌شود؛ با این وجود، در صورت زیان‌دهی سیاست جدید یا وام ارائه‌شده، پذیره‌نویس بابت توصیه آن دارای مسئولیت بوده و در نتیجه، در زیان شریک خواهد شد.
روند کاری پذیره‌نویسان
پذیره‌نویسان با توجه به دانش خود در زمینه فعالیتشان، سودده‌بودن یک قرارداد یا معامله را مشخص می‌کنند. برای مثال، پذیره‌نویسی که برای یک شرکت بیمه سلامتی کار می‌کند، میزان سلامت فعلی و آینده متقاضیان بیمه را بررسی خواهد کرد.
در چنین موردی، پذیره‌نویس به نکاتی مانند سن فرد، وضعیت سلامتی فعلی، سابقه‌های بیماری قبلی و مواردی از این دست می‌پردازد. در ادامه، با بررسی این نکات به‌صورت الگوریتمی، میزان حق بیمه افراد نسبت به‌احتمال بیماری آنها مشخص شده و همچنین، نامناسب‌بودن افراد برای دریافت بیمه نیز مشخص می‌شود.
تفاوت پذیره‌نویسان در صنایع مختلف نیز به داده‌های موردبررسی مربوط می‌شود؛ در حالی که یک پذیره‌نویس بیمه سلامت به سن و وضعیت افراد توجه می‌کند، یک پذیره‌نویس سهام میزان سلامت شرکت‌ها و ارزش آینده آنها را موردبررسی قرار می‌دهد.
این نوع فعالیت کار بسیار پیچیده‌ای محسوب می‌شود؛ چرا که در مواردی به پیچیدگی انتشار سهام و عرضه اولیه، به داده‌های بسیار زیاد و الگوریتم‌های پیشرفته‌ای نیاز است. همچنین برای نتیجه‌گیری‌های موثر، مدت‌زمان زیادی نیز باید صرف تحقیقات شده تا یک نتیجه مستحکم استخراج شود.
عرضه اولیه یا IPO
اگر تا این بخش از مقاله را مطالعه کرده باشید به‌احتمال زیاد با مفهوم عرضه اولیه آشنایی دارید، اما برای حفظ جامع‌بودن این مقاله، عرضه اولیه را نیز توضیح می‌دهیم.
کسب‌وکار‌ها برای ادامه حیات خود به سرمایه نیاز دارند، و این نیاز کاملا مشخص است. شرکت‌ها برای افزایش سرمایه خود و یا بدهی‌ها، می‌توانند از روش‌های داخلی و خارجی برای دریافت سرمایه استفاده کنند. وقتی یک شرکت خصوصی قصد دارد تا سرمایه خود را افزایش داده و برای اولین بار سهام خود را عرضه می‌کند، در واقع عرضه اولیه سهام یا IPO صورت گرفته است. به‌عبارت دیگر، سهام آن شرکت از این پس در بورس مبادله خواهد شد.
در اکثر مواقع، شرکت‌های کوچک‌تر و نسبتا تازه‌کار سعی می‌کنند تا با عرضه سهام خود به سرمایه جدید برای توسعه دست یابند؛ اما در مواقع دیگر، شرکت‌های بزرگ نیز ممکن است در صورت نیاز به افزایش سرمایه‌های سنگین، سهام خود را به‌صورت عمومی عرضه کنند. اما لازم به ذکر است که معاملات سهام در بازارهای اولیه و ثانویه متفاوت است.
در حالت عرضه اصلی یا اولیه، شرکت با عرضه سهام برای عموم، سرمایه جذب می‌کند. در حالت بازار ثانویه، سهام‌داران اصلی شرکت قصد دارند تا مقداری از حجم زیاد سهام خود را بفروشند.
پذیره‌نویسی سهام و وظایف پذیره‌نویسان
اگر شرکتی تصمیم به عرضه عمومی سهام خود بگیرد، به کمک یک پذیره‌نویس نیاز خواهد داشت. پذیره‌نویسان عرضه سهام اولیه را برنامه‌ریزی کرده و تمامی روند و قوانین را به‌خوبی می‌شناسند. در چنین شرایطی پذیره‌نویس نقش نوعی واسطه‌گر را میان شرکت و سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.
برنامه‌ریزی عرضه اولیه همواره به‌گونه‌ای است که بانک‌های سرمایه‌گذاری مسئولیت پذیره‌نویسی را بر عهده دارند؛ دلیل این کار هم تجربه و تخصص بانک‌ها در انتشار اوراق جدید برای عموم است. در برخی موارد امکان دارد که یک شرکت، چندین بانک را برای عملیات پذیره‌نویسی استخدام کرده تا در هنگام عرضه حجم زیادی از سهام، شرایط تحت کنترل باشد.
پذیره‌نویس اصلی (پذیره‌نویس رهبر) در طول عملیات انتشار سهام چهار وظیفه دارد که به آنها خواهیم پرداخت.
شروع عرضه
در این قسمت، پذیره‌نویس مشاوره‌هایی را به شرکت عرضه‌کننده در قبال شروط فروش سهام خود ارائه می‌دهد. همچنین پذیره‌نویس به شرکت موردنظر کمک می‌کند تا قرارداد‌ها و مسائل قانونی را با سازمان‌های مربوطه پیش برده و بازار را برای عرضه سهام آماده کند.
توزیع
توزیع پس از مرحله شروع عرضه اتفاق می‌افتد که در آن تمامی توجه به فروش سهام معطوف می‌شود. به‌طور کلی، عرضه سهام توسط مجموعه‌ای از بانک‌ها صورت گرفته که این بانک‌ها از طرف پذیره‌نویس اصلی انتخاب شده است. برای عملکرد خوب در این قسمت، پذیره‌نویس لازم است تا ارتباطات مستحکم و خوبی با دیگر اجزای مالی داشته باشد.
تحمل ریسک
برای توضیح بهتر تحمل ریسک، ابتدا باید دو پروسه محتمل در هنگام وقوع عرضه اولیه را توضیح دهیم.
اولین پروسه تعهد شرکت نام دارد، و در اغلب اوقات شرکت‌های عرضه‌کننده از این روش پیروی می‌کنند. در این حالت، پذیره‌نویس اصلی قبول می‌کند که تمامی سهام را از شرکت عرضه‌کننده خریداری کرده و آنها را به مشتریان خود بفروشد.
به همین دلیل، مسئولیت فروش سهام تماما بر دوش پذیره‌نویس وارد شده و تمامی ریسک‌های عرضه به او وارد می‌شود؛ در بدترین حالت، اگر هیچ‌کدام از سهم‌ها در قیمت تعیین‌شده به عموم فروخته نشوند، ریسک این اتفاق بر عهده پذیره‌نویس است.
در عوض، اگر تقاضا بر طبق انتظارات پیش برود، پذیره‌نویس از حالت ۱۵ درصد سهم اضافه برخوردار شده که انگیزه مضاعفی را برای فروش تمامی سهام ایجاد می‌کند. از لحاظ آماری بیش از ۹۰ درصد عرضه اولیه‌های صورت‌گرفته در آمریکا به این روش انجام می‌شوند.
با مشاهده مواردی مانند عرضه اولیه WeWork، مشخص است که نیاز به موارد تحمل ریسک وجود دارد.
روش دوم، روش تعهد تلاش حداکثری نام دارد که می‌توان تنها از نام آن، به ماهیتش پی برد. این روش بسیار نادر بوده و در آن پذیره‌نویس توافق می‌کند که به فروش سهام کمک کرده، بدون آن‌که مقادیری از اوراق و سهام را خریداری کند.
در ادامه پذیره‌نویس قبول می‌کند که سهم را در قیمت توافق‌شده به فروش برساند؛ اما از آنجایی که وی مالک سهام نیست، ریسکی نیز وی را تهدید نمی‌کند و اگر عرضه اولیه به‌خوبی پیش نرود، مسئولیتی بر عهده او نخواهد بود. در اغلب موارد پیروی از این روش، در صورت نرسیدن فروش سهام به حد مشخصی معامله به‌هم خورده و قرارداد لغو می‌شود.
پس از اتمام این سه مرحله، میزان پول و سرمایه جمع‌آوری‌شده از انتشار سهام برای شرکت باید مشخص شده باشد.
کنترل کیفیت
چهارمین و آخرین وظیفه پذیره‌نویس تعیین کیفیت و عملکرد عرضه سهام است. این مرحله باعث می‌شود تا پذیره‌نویسان برای بهبود شرایط خود، شهرت خود را در حین عرضه سهام حفظ کنند. برای حفظ چنین شهرتی در بازارهای مالی، عملکرد پذیره‌نویسان در قبل و بعد از عرضه اولیه بررسی شده و در نتیجه، انگیزه برای عملکرد مناسب در این زمان شکل می‌گیرد.
تفاوت میان پذیره‌نویسان و کارگزاران
معمولا وقتی بحث فروش محصولات مالی مانند سهام یا بیمه تحت نظارت پذیره‌نویس مطرح می‌شود، در یک طرف معامله کارگزاران و وکلا قرار دارند. آنها معمولا کسانی هستند که شما به‌عنوان یک مشتری با آنها مواجه می‌شوید. به‌طور ساده، یک کارگزار نوعی فروشنده است که سهام یا بیمه را به شما می‌فروشد؛ در برخی موارد نیز کارگزاران موظف‌اند تا نظرات و مشاوره‌های پذیره‌نویسان را به گوش شما برسانند.
در بسیاری از موارد، کارگزار طرف معامله شما درک نسبی از سیاست‌های پذیره‌نویسی را دارد. در میان مکالمات شما و کارگزار، آنها می‌توانند اطلاعات و مشاوره‌هایی را مربوط به خرید و عرضه سهام ارائه کنند؛ اما در پایان کار، پذیره‌نویسان هستند که نظرات نهایی را شکل می‌دهند.
صندوق ETF چیست؟ و چگونه پذیره‌نویسی می‌شود؟
دولت قصد دارد در این هفته نخستین صندوق ETF را پذیره‌نویسی کند تا مردم بتوانند سهام این صندوق را بخرند.
فروش عمومی سهام نخستین صندوق ETF در رشته مالی و بانکی خواهد بود که در این صندوق بانک‌های بزرگی مانند ملت، صادرات و… شرکت دارند. رئیس سازمان خصوصی‌‌سازی گفته است: «مردم از این هفته می‌توانند سهام این صندوق مالی-بانکی را با ۲۰ درصد تخفیف خریداری کنند.»
براساس اطلاعات منتشرشده، هر شهروند ایرانی می‌تواند با داشتن شماره ملی برای خریداری صندوق‌ها ثبت‌نام کنند و جزئیات بیش‌تر روز شنبه و یکشنبه در اطلاعیه‌های جدیدی به آگاهی مردم می‌رسد.
صندوق ETF به‌معنی صندوق سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس (Exchange-Traded Fund) است، یعنی سهام صندوق را می‌توان در بورس خرید و فروش کرد.
دولت می‌خواهد از طریق صندوق ETF بخشی از سهام بانکی، خودرویی، فلزات و معادن، پتروشیمی و پالایشی خود را عرضه کند. دولت برای انجام این کار، تعدادی صندوق ETF ایجاد کرده است، مثل صندوق ETF بانک، صندوق ETF پتروشیمی، خودرویی و پالایشی.
دولت ۲۰ درصد از سهام خود را به این صندوق داده است. هیات‌مدیره صندوق ETF نیز توسط دولت تعیین می‌شود. سهام این صندوق به‌صورت خرد در بازار عرضه می‌شود، به این صورت که مردم سهام صندوق ETF را با استفاده از کد ملی و با ۲۰ درصد تخفیف و از طریق بانک خریداری می‌کنند. برای مثال اگر سهم یک صندوق ۱۰۰۰ تومان باشد، با ۲۰ درصد تخفیف و به مبلغ ۸۰۰ تومان به مردم فروخته می‌شود.
نکاتی درباره پذیره‌نویسی صندوق ETF
- شما با شرکت در پذیره‌نویسی صندوق ETF، سهم این صندوق را نمی‌خرید، بلکه ارزش صندوق را می‌خرید که مانند سهام شرکت‌ها، به «واحد» تقسیم شده است
- ارزش یا ناو صندوق چیست؟ مجموعه ارزش سهام مشارکت‌کنندگان در صندوق. به معنی ساده، هر روز قیمت پایانی سهام نمادهای تشکیل‌دهنده صندوق بر مبنای تعداد سهمی که آنها در صندوق ETF سرمایه‌گذاری کرده‌اند، ارزش کل صندوق سرمایه‌گذاری را تشکیل می‌دهد. طبیعتا هر چه قدر این سهم‌ها بالاتر برود، هر واحد ارزش صندوق هم گران‌قیمت‌تر می‌شود.
- شرکت در این پذیره‌نویسی برای کدهای حقوقی و کدهای خرید گروهی ممنوع است.
روش‌های پذیره‌نویسی صندوق ETF
با استفاده از دو روش می‌توانید در پذیره‌نویسی صندوق ETF شرکت کنید:
- اگر هنوز کد بورسی ندارید؛ با «کد ملی» و مراجعه به بانک‌های ملی، سپه، مسکن، کشاورزی، رفاه کارگران، ملت، تجارت، صادرات و قرض‌الحسنه مهر ایران می‌توانید در این پذیره‌نویسی شرکت کنید. البته بعد از پذیره‌نویسی برای مدیریت واحد خریداری‌شده و نقد کردن آن نیاز به کد بورسی دارید.
- اگر کد بورسی دارید؛ می‌توانید از طریق سامانه‌ی کارگزاری خود مانند خرید سهام عمل کنید.
نظرات