در سبد دارایی‌تان صندوق ETF دارا یکم ندارید؟ قطعا متضرر شده‌اید!

اگر اهل سرمایه‌گذاری در بورس باشید، احتمالا با نخستین صندوق ETF دولتی که در بهار ۱۳۹۹ با نماد «دارا یکم» در بورس تهران درج نماد شده، آشنایی دارید. این نخستین صندوق از سه صندوق از نوع ETF است که دولت ایران برای آزادسازی سهام خود در شرکت‌های بورسی آن را به بازار سرمایه ایران معرفی کرده است. پیش از همه اما اجازه بدهید ببینیم صندوق‌های ETF اساسا چه صندوق‌هایی هستند؟

خیلی ساده، صندوق‌های ETF (Exchange-traded fund) یا «صندوق‌های قابل معامله»، صندوق‌هایی هستند که در بورس اوراق بهادار قابل معامله‌اند. به عبارت باز هم ساده‌تر، صندوق‌های ETF درست مثل سهام معمولی در بورس معامله می‌شوند.

«صندوق‌های قابل معامله» خودشان زیرگونه‌ای از «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» (Mutual fund) هستند. «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» سرمایه‌های خُرد من و شما را تجمیع می‌کنند و در زمینه‌های مختلفی اعم از بازار سرمایه، خرید زمین و مسکن و امثال آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

تفاوت میان «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» و «صندوق‌های قابل معامله» در این است که اولی الزاما در بورس فعالیت نمی‌کند و حتی اگر بکند هم الزاما سهام آن از درگاهِ بورس قابل خرید یا فروش نیست. در مقابل، «صندوق‌های قابل معامله» یا همان ETF ها، درست مانند سهام، از درگاه بورس قابل خرید و فروش هستند و با این همه، دارایی‌های آن‌ها می‌تواند بورسی یا غیربورسی باشد.

صندوق‌های ETF چه‌کار می‌کنند؟

شاید این پرسش پیش بیاید که اگر این طور است، پس چه تفاوتی میان سهام معمولی و صندوق‌های ETF در بورس وجود دارد؟

وقتی شما سهام یک شرکت خاص (مثلا یک شرکت تولیدکننده روغن‌موتور) را در بورس خریداری می‌کنید، در واقع سرمایه‌تان را در یک شرکت خاص و یک صنعت خاص به جریان انداخته‌اید. در این صورت، مثلا ممکن است با بروز یک همه‌گیری همچون کرونا و افت سنگین رفت‌وآمد با خودرو و کاهش فروش روغن‌موتور، قیمت سهام شما افت کند و ضرر کنید.

حالا فرض کنید که سهام شرکتی را خریده‌اید که بخشی از فعالیتش در زمینه روغن‌موتور است، بخشی در زمینه صنعت تولید هواپیما، بخشی در تولید کودهای شیمیایی، بخشی در تولید متانول، بخشی در تولید نان‌های صنعتی و امثال این‌ها. احتمال افت قیمت سهام چنین شرکتی در شرایط نابسامان اقتصادی، به دلیل تنوع تولیدات، بسیار پایین‌تر است.

این تقریبا همان کاری است که «صندوق‌های قابل معامله» با سرمایه شما انجام می‌دهند. این صندوق‌ها، با تجمیع سرمایه سهام‌داران‌شان، سهام شرکت‌های مختلف را خریداری می‌کنند و یک «سبد سهام» تشکیل می‌دهند که معمولا تنوع قابل‌توجهی دارد.

علاوه بر این، برای آنکه ریسک سرمایه‌گذاری کاهش پیدا کند، صندوق‌های ETF معمولا بخشی از دارایی تجمیع‌شده را در بانک‌ها به ودیعه می‌گذارند و بخشی را هم به خرید اوراق قرضه یا اوراق بدهی دولتی اختصاص می‌دهند که بازدهی کمتر از بازدهی بورس اما همزمان ریسکی کمتر از ریسک بورس هم دارد.

سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF (همچون صندوق دارا یکم)، در قیاس با سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس مزیت‌های زیادی دارد.

به این ترتیب، خرید سهام صندوق‌های ETF، همچون صندوق «دارا یکم» در واقع مثل این است که همزمان سهام چندین شرکت را در قالب یک «سبد سهام» خریداری کنید و علاوه بر پوشش ریسک سرمایه‌گذاری‌تان، همزمان از بازدهی در چند حوزه صنعتی و خدماتی سود ببرید. با این همه، این تنها تفاوت صندوق‌های ETF با «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» نیست.

همان‌طور که در بالا اشاره کردم، «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک» الزاما دارایی از جنس سهام ندارند و الزاما هم در بورس معامله نمی‌شوند. «صندوق‌های ETF» اما الزاما در بورس معامله می‌شوند، هر چند دارایی‌های آن‌ها می‌تواند غیربورسی باشد.

چرا باید در سبد دارایی‌های‌تان حتما «صندوق ETF » هم داشته باشید؟

تا اینجا شاید تصویری کلی از اینکه «صندوق‌های ETF» (از جمله صندوق «دارا یکم») چه صندوق‌هایی هستند به دست آورده باشید، اما حالا اجازه بدهید به برخی از مزایای این صندوق‌ها هم اشاره کنم.

همه ما این ضرب‌المثل را شنیده‌ایم که «یک دست صدا ندارد». وقتی از سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه (یا به صورتی نه چندان دقیق، همان بورس) صحبت می‌کنیم، این تکه از حکمت باستانی را می‌شود به یک عبارت اقتصادی و فنی ترجمه کرد: «صرفه به مقیاس» یا Economies of Scale.

چرا «کیاموتورز» یک خودروساز موفق است و این چه ربطی به صندوق ETF دارد؟!

اجازه بدهید با یک مثال هم این عبارت تخصصی را توضیح بدهم و هم اینکه خیلی سریع، آن را به سرمایه‌گذاری در بورس و صندوق‌های ETF ربط بدهم. اگر شما یک کارخانه خودرو داشته باشید و بخواهید خودرویی را از صفر تا صد طراحی کنید و بعد تنها ۱۰۰ هزار دستگاه از آن را بفروشید، قطعا ورشکست می‌شوید.

طراحی آیرودینامیک بدنه خودرو، طراحی موتور، طراحی سیستم تعلیق و هزار و یک ملاحظه دیگر در تولید یک خودرو، کاری بسیار هزینه‌بر است و اگر قرار باشد همه هزینه‌ها صرفا برای فروش نهایی تنها ۱۰۰ هزار محصول باشد، باید عطای طراحی خودرو را به لقایش ببخشید و به کُپی‌کردن خودروهای ۳۰ سال پیش فرانسوی و کره‌ای قناعت کنید!

«صرفه به مقیاس» نشان می‌دهد که چرا صندوق‌های ETF هم مانند «کیاموتورز»، مزیت رقابتی دارند!

اینکه می‌بینید «کیاموتورز» به عنوان یک خودروساز کره‌ای در بین بهترین‌های جهان جا دارد و هر سال هم محصولی با طراحی جدید روانه بازار می‌کند، دلیلش این است که از هر مدل جدید، چند میلیون دستگاه می‌فروشد. به عبارت دیگر، برای «کیاموتورز» می‌ارزد که هزینه طراحی خودرو را به جان بخرد، چون قرار است میلیون‌ها بار از همان یک بار طراحی پول در بیاورد. در ادبیات اقتصادی، به این می‌گویند «صرفه به مقیاس» و معنای آن این است که وقتی به اندازه کافی تولید و فروش داشته باشید، هزینه سرشکن هر یک عدد محصول برای شما بسیار پایین می‌آید.

اما این چه ربطی به سرمایه‌گذاری در بورس و صندوق‌های ETF دارد؟!

صندوق‌های ETF : سرمایه‌گذاری با هزار تومانی ته جیب‌تان!

ربط «صرفه به مقیاس» به صندوق‌های ETF در این است که این صندوق‌ها قابلیتی را فراهم می‌کنند که شما با کمترین میزان اندوخته، در پربازده‌ترین بازارها سرمایه‌گذاری کنید.

همین حالا، برای خرید یک گرم طلای ۱۸ عیار شما باید چندصد هزار تومان پول خرج کنید و برای خرید یک مترمربع مسکن هم باید دست‌کم چند میلیون تومان ته حساب‌تان باشد. نکته اینجا است که خرید یک مترمربع خانه اساسا معنایی هم ندارد! بنابراین، سرمایه‌گذاری در این دو بازار اساسا برای کسی که مقدار پولش از «یک واحد» قابل معامله از این دارایی‌ها کمتر باشد، اساسا ناممکن است.

یک واحد سرمایه‌گذاری در یک «صندوق ETF» اما می‌تواند مبلغی بسیار ناچیز باشد، چرا که قرار است سرمایه کوچک شما با سرمایه‌های کوچک و بزرگ دیگران تجمیع شود و هر کس به اندازه آورده خود سود ببرد.

در مورد خاص صندوق «دارا یکم»، دولت سبدی از سهام خود در شرکت‌های بزرگ بورسی را برای عرضه به عموم مردم آزاد کرد. در زمان عرضه، اعلام شد که هر واحد از این صندوق ۲ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده که ترکیبی از دارایی‌های تقسیم‌شده دولت در چند بانک و شرکت بیمه‌ای بزرگ بود. با تکمیل فرآیند فروش واحدهای این صندوق اما با گذشت زمانی در حدود ۲ ماه اعلام شد که ارزشِ روز واحدهای این صندوق حدود ۲ برابر شده است.

نقدشوندگی بالا: معامله‌ای که نیاز به تخصص خاصی ندارد

یکی دیگر از اصلی‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق های ETF، نقدشوندگی (Liquidity) بالا است. خرید و فروش مسکن به توافق میان فروشنده و خریدار، کلی کاغذبازی، رفت‌وآمد و پرداخت «هزینه‌های معامله» (یا Transaction Fee، مثل پرداخت کمیسیون بنگاه املاک) بستگی دارد. خرید و فروش طلا هم در ساده‌ترین حالت، مستلزم خطر و هزینه جابه‌جایی تا مغازه طلافروشی و بازار است.

حالا تصور کنید در بازار طلا و مسکن سرمایه‌گذاری کرده‌اید، اما می‌توانید معامله را از پشت سیستم رایانه‌تان انجام دهید. با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF مسکن و طلا، نه تنها با ارقامی بسیار کوچک‌تر از معاملات فیزیکی در این بازارها سرمایه‌گذاری می‌کنید، بلکه می‌توانید با چند کلیک دارایی‌تان را معامله کنید. به این ترتیب، می‌توانید به سرعت پول‌تان را نقد کنید و حتی بر میزان سرمایه‌گذاری بیفزایید.

کاهش ریسک مدیریت سهام: وقتی حرفه‌ای‌ها به جای شما تصمیم می‌گیرند

مزیت دیگر سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF این است که شما مدیریت سبدی از دارایی‌های متنوع را به حرفه‌ای‌ترین‌ها می‌سپارید. صندوقی که مجموع سرمایه‌های خُردِ جذب شده در آن به مثلا ۲ هزار میلیارد تومان می‌رسد، خیلی راحت سبدگردان، تحلیل‌گر بورس، وکیل تجاری و مدیر اجرایی استخدام می‌کند و به این ترتیب، بازدهی سرمایه‌گذاری شما را چندین برابر افزایش می‌دهد.

به این ترتیب، باز هم از میزان سرمایه‌گذاری شما در قیاس با حالتی که خودتان مستقیما در بورس سرمایه‌گذاری کنید کاسته می‌شود، چرا که تیمی حرفه‌ای به نیابت از شما مدیریت سرمایه‌تان را بر عهده دارد. در این حالت، حتی امکان ورشکستگی صندوق‌ها به شدت کم می‌شود. این در حالی است که مشابه مورد « فروش تعهدی سهام »، سرمایه‌گذاری در این قبیل صندوق‌ها یک امکان مازاد برای کسب سود بیشتر خواهد بود.

یکی از اصلی‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های ETF این است که حرفه‌ای‌ها به نیابت از شما سرمایه‌تان را مدیریت می‌کنند.

انواع صندوق‌های ETF : حاضرید چقدر ریسک کنید؟

صندوق‌های ETF اما انواع مختلفی دارند و بر اساس معیار میزان ریسک، می‌توان آن‌ها را به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. قاعده کلی در این صندوق‌ها، مشابه قاعده کلی در هر نوع سرمایه‌گذاری، این است: اگر سود بیشتری می‌خواهید، باید ریسک بیشتری هم بکنید.

بعضی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و از جمله صندوق‌های ETF، سرمایه‌های خود را عمدتا به سمت دارایی‌های بانکی و اوراق قرضه سوق می‌دهند. به این دسته از صندوق‌ها، «صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت» گفته می‌شود. این دسته از صندوق‌ها سود ثابتی را به سرمایه‌گذار وعده می‌دهند، اما در مقابل، ریسک کمتری دارند و سرمایه‌گذار تقریبا هیچ‌گاه اصل سرمایه خود را از دست نمی‌دهد.

در مقابل، «صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام» هستند که بخش عمده (گاه تا ۹۰ درصد) از دارایی خود را در سهام شرکت‌های دیگر سرمایه‌گذاری می‌کنند. میزان سود و زیان خریداران واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها تابعی از سود و زیان سهام شرکت‌هایی است که صندوق در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده است. این صندوق‌ها بیشترین ریسک و البته معمولا بیشترین بازده را دارند. صندوق ETF دارا یکم در این دسته جا می‌گیرد.

سومین دسته هم «صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط» هستند که میزان سود‌دهی و ریسک آنها در میانه دو دسته بالا جا می‌گیرد. این صندوق‌ها، بخش عمده سرمایه‌شان را در سهام و بخشی دیگر را هم در دارایی‌های بانکی و اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند.