تحریم اقتصادی روسیه تا کجا پیش می‌رود؟/ دسترسی روسیه به «سوئیفت» قطع می‌شود؟

تهاجم روسیه به اوکراین ظاهرا بیش از آنچه که روس‌ها در ابتدا تصور می‌کردند دشوار شده است. کارشناسان نظامی می‌گویند با وجود برتری قاطع ارتش روسیه بر ارتش اوکراین، برخی عوامل موجب شده‌اند که پیشروی ارتشِ روسیه در خاک اوکراین مطابق برنامه «پوتین» پیش نرود.

به گزارش تجارت‌نیوز ، این در حالی است که روس‌ها ناچارند کلِ خاک اوکراین را اشغال کنند و از جمله، پایتختِ این کشور، یعنی «کی‌یف» را هم اشغال کنند تا به هدف خود برسند. آن‌طور که «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه اعلام کرده، هدف هم چیزی نیست جز براندازی دولت کنونیِ اوکراین و برگزاری یک همه‌پرسی.

نتیجه این همه‌پرسی هم (اگر روزی برسد که برگزار شود) از حالا مشخص است: زیر تهدیدِ تفنگ روس‌ها، چیزی جز یک دولت وابسته به روسیه در اوکراین بر سر کار نخواهد آمد.

چرا «غربی‌ها» دست‌دست می‌کنند؟

با این همه، جدا از مقاومت ارتش اوکراین و بسیج مردمی اوکراین که موجب شده پیش‌رویِ روس‌ها کند شود، کشورهای دست‌وپا بسته غربی‌ زیر فشار افکار عمومیِ خود قرار دارند تا حداقل در میدانِ اقتصاد کاری برای اوکراین بکنند.

در این میان، عجیب است که موضوعات تخصصی، حالا به عرصه عمومی هم آمده‌اند. از جمله اینکه در تظاهرات ضد جنگ در «برلین»، پایتخت آلمان، کسانی دست نوشته‌هایی بالا گرفته بودند که از دولت آلمان می‌خواست دسترسی روسیه به شبکه بین بانکیِ «سوئیفت» را قطع کند.

به نظر می‌رسد که جنگ اوکراین ممکن است به باتلاقی برای روسیه بدل شود.

اما این خواسته در سطوح تخصصی هم مطرح شد. بریتانیا اولین کشوری بود که خواستار قطع دسترسی روسیه به شبکه «سوئیفت» شد. آمریکا و آلمان، هر دو مخالفت کردند، اولی به دلایل نامعلوم و دومی به دلیل وابستگی شدید به واردات انرژی از روسیه و همزمان، نیاز فراوان به درآمدِ حاصل از صادرات کالا به روسیه.

تهدیدی که عملی شد

دیگر رهبران اروپایی تصمیم‌شان را زودتر گرفته‌ بودند. فرانسه اعلام کرد که از قطع دسترسی روسیه به «سوئیفت» حمایت می‌کند. «ماتئوش موراویسکی»، نخست‌وزیر لهستان هم روز شنبه، در آستانه دیدارش با «اولاف شولتس»، صدراعظم آلمان، از دولت این کشور خواست در برابر حمله روسیه به اوکراین «خودخواهی» را کنار بگذارد. منظورش این بود که آلمان هم باید در مورد «سوئیفت» کوتاه بیاید.

آلمانی‌ها البته بالاخره تحت فشار متحدان خود کوتاه آمدند. دولت ائتلافی این کشور، در نهایت راضی شد که محدودیت‌هایی «هدفمند و کارآمد» در زمینه دسترسی روسیه به «سوئیفت» اعمال شود. مجارستان، دیگر کشوری که در ابتدا مخالف بود نیز اعلام کرد که از تصمیم بقیه کشورهای اروپایی حمایت می‌کند.

دسترسی بسیاری از بانک‌های روسیه به شبکه «سوئیفت» قطع شده است.

آمریکایی‌ها کمتر از بقیه راضی به تحریم «سوئیفت» بودند و البته دلایل خودشان را داشتند. آمریکا کمتر از کشورهای اروپایی (و به ویژه آلمان) با روسیه مبادلات تجاری دارد و با بلوکه کردنِ دارایی‌های بانک‌های روسی در آمریکا و تحریم شخصِ «پوتین» برای ورود به خاک آمریکا، تا جایی که می‌توانست بر روسیه فشار آورده بود.

اما آمریکا احتمالا بیش از بقیه کشورهای غربی نگران عواقب بستن «سوئیفت» به رویِ روسیه است. نخست اینکه اقتصاد روسیه با حدود ۱٫۴ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، واقعا بزرگ است و دودِ بستنِ «سوئیفت» به روی روسیه، به چشم بقیه دنیا هم خواهد رفت.

علاوه بر این، چین و روسیه ممکن است این محدودیت را مقدمه‌ای برای استقلال سیستم‌های مالی‌شان از دلار در آینده نزدیک قرار دهند و این روندی است که ممکن است کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و بلاروس را هم به خود جلب کند.

«سوئیفت» چیست؟

«سوئیفت» (SWIFT) یک سازمان بین‌المللی است که بر روی کاغذ، به کشور یا گروه خاصی از کشورها تعلق ندارد، اما واضح است که کشورهای قدرتمند آن را اداره می‌کنند. کار این سازمان بین‌المللی، تسهیل مبادلات مالی میان کشورها است.

مثلا، اگر بخواهید پولی را از «ارمنستان» به «کانادا» انتقال بدهید، ارتباط میان بانک مبداء و بانک مقصد، از طریق شبکه «سوئیفت» برقرار می‌شود. این سازمان در سال ۱۹۷۳ میلادی در بلژیک تاسیس شد و اکنون ۱۱ هزار بانک و موسسه مالی در بیش از ۲۰۰ کشور را به هم مرتبط می‌کند.

قطع دسترسی روسیه به شبکه بانکی «سوئیفت» ممکن است به کل نظام مالی جهانی ضربه‌ای سنگین وارد کند.

قطع دسترسی روسیه به این شبکه، می‌تواند بانک‌های روسی را زمین‌گیر کند، به ویژه آنکه زمزمه تحریم بانک مرکزی روسیه هم از سوی آمریکا به میان آمده است. علاوه بر این، اگر روس‌ها مثلا پولی در بانک‌های هندی داشته باشند، دیگر نمی‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند، مگر آنکه پول‌ها را در چمدان بگذارند و با هواپیما جا‌به‌جا کنند.

چرا روس‌ها این‌قدر روی «سوئیفت» حساس هستند؟

در ماجرای تحریم‌های هسته‌ای، همه این بلاها یک‌جا بر سر ایران آمد. هم دسترسی ایران به شبکه «سوئیفت» قطع شد (و هنوز هم قطع است) و هم بانک مرکزی ایران، در کنار چندین و چند بانک ریز و درشت دیگرِ ایرانی تحریم شد.

با این حال، اقتصاد روسیه چندین برابر بزرگ‌تر از اقتصاد ایران است و میزان ارتباطات آن با اقتصاد جهانی هم به هیچ‌وجه به اندازه اقتصاد ایران نیست. ترس و نگرانیِ اروپا و آمریکا از قطع دسترسی روسیه به «سوئیفت» هم به همین موضوع بر می‌گردد.

«دیمیتری مدودف»، رییس‌جمهور پیشین روسیه و دوست نزدیک «پوتین»، آمریکا را به خروج از پیمان هسته‌ای تهدید کرده است.

دست روس‌ها واقعا هم خالی نیست. «دیمیتری مدودف»، دوستِ نزدیک «پوتین»، رییس‌جمهور سابق روسیه و معاون کنونیِ شورای امنیت این کشور، بالاترین مقام روسی است که تاکنون به تهدیدها علیه تحریم اقتصادی روسیه، به شدیدترین شکل ممکن پاسخ داده است.

روسیه چه کار ممکن است بکند؟

مدودف به تازگی در این مورد گفته: «اگر تهدیدهای غرب مبنی بر توقیف دارایی‌های روس‌ها در کشورهای خارجی محقق شود، روسیه پاسخ متقارن خواهد داد و دارایی‌های خارجی‌ها و شرکت‌های خارجی بر اساس قوانین روسیه توقیف خواهند شد.»

او این را هم اضافه کرده که ممکن است کشورش از پیمان «استارت نو» (New START یا Strategic Arms Reduction Treaty) خارج شود. این پیمان، زمانی که خودِ «مدودف» رییس‌جمهور روسیه بود، میان او و «باراک اوباما»، رییس‌جمهور وقت آمریکا امضا شد. مفاد پیمان هم این بود که روسیه و آمریکا متعهد به کاهش متقابل تعداد سلاح‌های اتمی خود شوند.

«میر» جای «سوئیفت» را می‌گیرد؟

اما روسیه، همان‌طور که از سال ۲۰۱۴ میلادی (از زمان تجربه جنگ «کریمه» در اوکراین) شروع به انباشت ارزهای خارجی و طلا کرده بود تا در چنین روزی دست خالی نماند، از همان زمان فکری هم به حالِ تحریم احتمالی شبکه «سوئیفت» کرده بود.

ماجرا از این قرار است: پس از بروز انقلاب سال ۲۰۱۴ در اوکراین که موجب شد دولت متمایل به روسیه در اوکراین سرنگون شود، روس‌ها با اشغال «کریمه» و تحریک جدایی‌طلبان در شرق اوکراین این موضوع را تلافی کردند. غربی‌ها در پاسخ تهدید کردند که دسترسی روسیه به «سوئیفت» را قطع می‌کنند.

رییس‌جمهور اوکراین در میدان نبرد

روسیه از همان زمان، یک سیستم پرداخت مالی مستقل به نام «میر» (Mir) ایجاد کرد که البته، به هیچ‌وجه نتوانسته و نمی‌تواند جای «سوئیفت» را بگیرد. مشکل این است که «سوئیفت» در بیش از ۲۰۰ کشور در جهان فعالیت دارد، اما «میر» را تنها کشورهایی مانند «اوستیای جنوبی»، «ارمنستان»، «آبخازیا» و «ازبکستان» به رسمیت می‌شناسند.

کشورهایی مانند «ترکیه»، «امارات متحده عربی» و «بلغارستان» هم آماده همکاری با این سیستم مالی بودند، اما به نظر می‌رسد این کشورها (و حتی «ارمنستان») با کوچک‌ترین فشار از سمت آمریکا، همکاری خود را با سیستم «میر» قطع خواهند کرد.

نظام مالی جهانی یک قدم به فروپاشی نزدیک شد

قطع دسترسی روسیه به شبکه «سوئیفت» یک تهدید جدی برای این کشور است و به ویژه اگر با تحریم بانک مرکزی روسیه یا تحریم خرید نفت روسیه هم همراه شود، می‌تواند دامنه جنگ اوکراین را به دیگر نقاط جهان هم بکشاند.

این ماجرا برای کل سیستم مالی جهانی هم یک قمار بزرگ است. روسیه و چین چند سالی است که به دنبال کاهش نقش دلار در مراودات مالی دوطرفه‌شان هستند و بخشی از معاملات آنها اکنون به «روبل» و «یوان» انجام می‌گیرد.

آیا ممکن است چین و روسیه به سمت حذف دلار از مبادلات مالی جهانی حرکت کنند؟

اگر قطع دسترسی روسیه به شبکه «سوئیفت» (چه به صورت محدود و چه به صورت تمام‌عیار) طولانی شود، روسیه ممکن است موافقت چین را هم جلب کند تا دو کشور ضربه‌ای جدی به سلطه دلار در مبادلات مالی جهانی بزنند.

این رخدادِ فرضی، به شدت سهمگین خواهد بود. چین و روسیه در مجموع حدود ۱۷ درصد از GDP جهانی را دارند، در حالی که مثلا، آمریکا ۲۴ درصد و آلمان نزدیک به ۵ درصد در این میان سهم دارند. بنابراین، سهمِ این دو کم نیست. «تجارت‌نیوز» در روزهای آینده به این موضوع باز خواهد گشت.