جامعه بشری طی چند ماه اخیر، در حال سپری کردن شرایطی بوده که نه تنها برای آن آمادگی نداشته که حتی تاکنون نتوانسته پیش‌بینی درستی از زمان پایان آن داشته باشد؛ بیماری فراگیر کرونا یا همان Covid-19 که نزدیک به یک سال است تمام دنیا را درگیر خود نموده و سبب تغییرات بنیادینی در تمام ابعاد زندگی فردی و حرفه‌ای افراد شده است. اگرچه این بیماری نیز به هرحال تحت کنترل قرار خواهد گرفت و در نهایت انسان بر این ویروس ۰.۱ میکرونی غلبه خواهد نمود، اما این نیز همانند اپیدمی‌های قبلی مانند سارس (۲۰۰۲) و مِرس (۲۰۱۲)، آخرین فراگیری نخواهد بود. بسیاری از سازمان‌ها و افراد، تدابیر گوناگونی برای مقابله با شرایط فعلی و کاهش مخاطرات و تبعات منفی این بیماری انجام می‌دهند به این امید که بزودی این شرایط سپری شود و به حالت عادی بازگردد. اما بنظر می‌رسد این راهکارهای موقت مانند پوشیدن ماسک و دستکش برای افراد، شیفتی کردن ساعت کار سازمان‌ها و یا حتی تعطیلات دوره‌ای، چاره مناسبی برای مقابله با رویدادهای طولانی مدت نباشد. به ویژه آنکه در دنیای رقابتی امروز، ممکن است تا گذار از این شرایط، تعداد قابل توجهی از کسبوکارها از رقیبان چابک خود عقب افتاده و کم‌کم از زمین بازی حذف شوند. در این میان البته برخی شرکت‌ها که زیرساخت فناوری اطلاعاتی مناسبی داشته یا به اصطلاح «دیجیتالی» شده‌اند، توانسته‌اند تا میزان خوبی با شرایط کنار بیایند. با بهره‌گیری از نرمافزارهای مربوطه، شبکه ارتباطی مناسب و دستگاه‌های موبایل، اینگونه شرکت‌ها همچون گذشته به فعالیت خود ادامه داده و همچنان جلسات خود را به صورت منظم با کمک ویديو کنفرانس و اتاق‌های جلسه مجازی برگزار می‌نمایند. برنامه‌‌ریزی پروژه‌ها به صورت آنلاین صورت گرفته و همه افراد تیم می‌توانند با هماهنگی با یکدیگر کارها را پیش ببرند. تیم‌های توسعهُ، فروش و پشتیبانی نیز به همان سیاق قبل به کار خود ادامه داده و هیچ خللی در عملکرد آنها پیش نیامده است. این شرایط مطلوب بیشتر در شرکت‌های نرمافزاری، مالی، رسانه‌ای و بخش‌هایی دیده می‌شود که به زیرساخت دیجیتالی مجهز شده‌اند. اما در رابطه با سایر صنایع چطور؟ بخش‌هایی که کمتر دیجیتالی شده‌اند، تا به حال تنها دو راه پیش پای خود داشته‌اند. یا از کارکنان خود بخواهند در محیط کار حاضر شده و به انجام وظیفه بپردازند، که این امر سلامت کارکنان و کل جامعه را به خطر می‌اندازد، و مهمتر آنکه کارکنان احساس بی‌ارزشی خواهند داشت. یا آنکه اگر بخواهند سلامت نیروی انسانی خود را در اولویت قرار دهند، مجبور به شیفتی کردن ساعت کار کارکنان و تعطیلی دوره‌ای برخی بخش‌ها شوند، که این امر کارآیی کل مجموعه را پایین آورده و انجام درست و به موقع فرآیندها را با اختلالاتی مواجه می‌نماید. پس یک بخش تولیدی چگونه می‌تواند در حالیکه به رقابت در بازار ادامه داده و بدون کاهش کارآیی، فعالیتش را ادامه می‌دهد، سلامت کارکنانش را نیز تضمین نماید؟ آیا راهکارهای مناسبی برای کارخانهها، تامین‌کنندگان و بخش‌های توزیع کالا وجود دارد که بتوانند در شرایط فعلی و شرایط مشابه آتی به کار خود ادامه دهند و مجبور به لغو نمودن سفارش‌ها و یا پرداخت هزینه‌های بی‌مورد نشوند؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، شرکت‌ها و صنایع مختلف در دنیا، راهکاری گوناگونی را در حال حاضر پیش گرفته‌اند که در ادامه برخی از آنها بیان شده‌اند. استفاده از نرمافزارهای موجود: یکی از راحت‌ترین و امکان‌پذیرترین روش‌های ممکن، بهره‌گیری از نرمافزارهای موجود در کارخانهها و بخش‌های تولیدی است. بسیاری از صنایع، در حال حاضر از نرمافزارهای مختلفی برای پایش و کنترل بخش‌های مختلف صنعت خود استفاده می‌کنند. نرمافزارهای CRM، ERP، MES و SCADA از جمله مواردی هستند که بسیاری از کارخانهها، بسته به سطح دیجیتالی که در آن قرار دارند، از آنها استفاده می‌کنند. بنابراین چرا باید نیازی به حضور کارشناسان و مدیرانی باشد که می‌توانند از راه دور و با کمک دستگاه موبایل و اینترنت، کار خود را با این نرم‌افزارها انجام دهند. این نرم‌افزارها به صورت لحظه‌ای اطلاعات لازم را در اختیار خبرگان سیستم قرار داده و این امکان را فراهم می‌کنند تا به صورت دورکار وظایف خود را انجام دهند. البته در مواردی ممکن است نیاز به راهکارهای واسط برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از این محصولات باشد، برای مثال راهکارهایی که با دریافت داده از این نرم‌افزارها، تحلیل‌های گوناگونی انجام داده و گزارش متعددی را به مدیران ارائه می‌دهد. بدین‌ترتیب می‌توان با یکپارچه‌سازی داده‌های نرمافزارهای گوناگون، گزارش‌های متنوع و کاربردی‌‌تری در دست داشت. استفاده از حسگرها و عملگرها: با استفاده از داده‌ها می‌توان تصمیمات هوشمندانه و به موقع اتخاذ نمود، اما نرمافزارهای موجود در کارخانهها تنها منابع تولید داده نیستند. با اتصال بسیاری از تجهیزات، ماشین‌آلات و وسایل نقلیه موجود در کارگاه به حسگرهای مختلف، این امکان وجود دارد که داده‌های مختلف به صورت لحظه‌ای گردآوری شده و مورد پردازش قرار گیرند. بدین ترتیب افراد متخصص، مدیران و تصمیم‌گیرندگان می‌توانند در هر لحظه از وضعیت دستگاه‌ها، تجهیزات و روند اجرای فرآیندها مطلع شده و بدون نیاز به حضور در محل، تصمیمات لازم را اتخاذ نمایند. همچنین می‌توانند از طریق نرمافزارهای مربوطه، دستورات لازم را صادر کرده و توسط عملگر متصل به دستگاه، آن را اعمال نمایند و برای مثال، ماشین را خاموش نموده یا دمای محیط را افزایش دهد. با پردازش‌های پیشرفته بر روی داده‌های کسب شده از حسگرها، همچنین می‌توان پیش‌بینی مناسبی از رویدادهای احتمالی مانند از کار افتادن دستگاه یا خرابی یک قطعه خاص داشت و بدین ترتیب پیش از توقف تولید، به رفع ایرادهای احتمالی پرداخت. استفاده از برچسب‌های رادیویی (RFID) این برچسب‌ها به نوعی بارکدهای دیجیتالی هستند که با کمک تراشه‌ی درون خود به ارسال و دریافت سیگنال‌های رادیویی می‌پردازند. با نصب این برچسب‌ها روی تجهیزات، خودروها و حتی لباس افراد، می‌توان محل آنها را تشخیص داده و به شناسایی این افراد پرداخت. یکی از مهمترین کاربردهای این برچسب‌ها در شرایط کنونی، تشخیص مکان افراد جهت اطمینان از رعایت فاصله اجتماعی است. در بسیاری از محیط‌های تولیدی، با وجود دورکاری برخی کارکنان، حضور سایرین الزامی است. بنابراین با استفاده از برچسب‌های رادیویی می‌توان مکان لحظه‌ای افراد در محیط کار را بر روی نرم‌افزار مشاهده کرد و در موارد تجمع کارکنان یا عدم رعایت فاصله اجتماعی به آنان هشدار داد. استفاده از گجت‌های پوشیدنی یکی دیگر از ابزارهای کاربردی در سنجش سلامت کارکنان، استفاده از دستگاه‌های مجهز به حسگر در لباس کارکنان است که به گجت‌های پوشیدنی شناخته می‌شود. با استفاده از این گجت‌ها می‌توان به صورت پیوسته اطلاعات جسمی افراد مانند ضربان قلب، حرارت بدن و مدل تنفسی آنان را گردآوری و تحلیل نمود تا در موارد شناسایی بیماری و یا تشخیص بدحالی فرد، به سرعت به حال وی رسیدگی شود. استفاده از واقعیت افزوده و مجازی این فناوری نوین که با کمک دریافت اطلاعات محیطی توسط حسگرها، پردازش آنها توسط سیستم‌های کامپیوتری و نمایش اطلاعات بر صفحه نمایش، به شبیه‌سازی و افزودن اطلاعات کاربردی می‌پردازد، دیگر فقط برای کاربردهای آزمایشگاهی و بازی‌های هیجان انگیز به کار نمی‌رود. امروزه تعداد رو به رشدی از صنایع در حال استفاده از این فناوری برای تسهیل عملیات خود هستند. برای مثال، با شبیه‌سازی عملکرد دستگاه‌ها و ماشین‌آلات می‌توان نیروهای تازه وارد را آموزش داد یا از راه دور، دستورات لازم برای عیب‌یابی دستگاه و رفع مشکل را صادر نمود. بدین ترتیب عدم حضور تکنسین مربوطه در محل کار، سبب توقف در عملیات نمی‌شود چرا که وی می‌تواند با اتصال به شبکه کارخانه و با کمک واقعیت افزوده و مجازی، شرایط دستگاه را مشاهده نموده و راهنمایی‌های لازم را از راه دور صادر نماید. گام اول در مسیر رشد دیجیتالی حال ممکن است با آگاهی از رویکردهای بالا، این سوال برای بسیاری از صاحبان صنایع پیش آید که چگونه می‌توانند به شیوه‌ای موثر، بخش تولیدی و صنعتی خود را دیجیتالی نمایند؟ آیا لازم است تمامی رویکردهای بالا را پیاده‌سازی نمایند؟ با توجه به زمان و هزینه‌ای که لازم است برای اجرایی کردن هر یک از این راهکارها صرف شود، آیا محیط‌های تولیدی می‌توانند امیدوار باشند که بزودی دیجیتالی شوند؟ در پاسخ به پرسش‌ها، باید به این نکته مهم اشاره نمود که هیچ مسیر مشابه و یکسانی برای رشد سطح دیجیتالی در دو مجموعه صنعتی متفاوت وجود ندارد. در حقیقت، دیجیتالی شدن در سازمان‌ها به معنی رشد کردن در مسیر یکپارچگی و هوشمندی است. از آنجا که روند رشد هیچ دو موجودی یکسان نیست، نمی‌توان انتظار داشت که برای رشد دیجیتالیِ سازمان‌ها نیز یک قانون یا راهکار واحد وجود داشته باشد. اگرچه نکته امیدبخش آن است که همراه بودن با شرکای تجاری که تجربه و دانش خوبی در حوزه دیجیتالی شدن دارند، می‌تواند بسیار موثر باشد. و اما … اولین گام برای حرکت در مسیر رشد دیجیتالی، از نظر ما، کسب شناخت دقیق از وضعیت فعلی سازمان و یا به عبارت دیگر، سطح دیجیتالی است که یک سازمان یا محیط صنعتی، در حال حاضر در آن قرار دارد. برای یک کارخانه بزرگ و پیشرفته که در حال حاضر بسیاری از تجهیزات و دستگاه‌های آن به حسگرها و برچسب‌های رادیویی مجهز هستند، سطح فعلی دیجیتال متفاوت از یک شرکت تولیدی است که در حال حاضر فقط از نرم‌افزار حقوق/دستمزد استفاده می‌نماید. به همین ترتیب، اولین گام برای رشد سطح دیجیتال برای این دو سازمان متفاوت خواهد بود. بر این اساس، پیشنهاد ما آن است که برای شروع، ابتدا سازمان‌ها بایستی آگاهی کافی از مفاهیم و رویکردهای هوشمندی در کارخانهها، سازمان‌های دیجیتالی و کسب‌و‌کارهای هوشمند کسب نموده و پس از آن اهداف و استراتژی مناسب خود را در این راستا وضع نمایند. سپس با صرف وقت کافی، به شناخت سطح فعلیِ دیجیتالیِ سازمان خود پرداخته و متوجه شوند سازمان آنها در حال حاضر چه نیازمندی‌های دیجیتالی دارد. پس از آن می‌توان برای حرکت در مسیر رشد دیجیتالی اقدام نمود. برای مثال، ممکن است در یک سازمان، گام بعدی، استقرار نرم افزارهای مورد نیاز برای پایش و کنترل فرآیند باشد و در سازمان دیگر تحلیل داده‌های موجود در سازمان. البته ذکر این نکته ضروری است که تحلیل داده نیز خود دارای مراحل مختلفی است که به اصطلاح به «مدل بلوغ داده» معروف است. برای نمونه، چنانچه یک کارخانه در حال حاضر با استفاده از داده‌های موجود، یک سیستم گزارش‌گیری یکپارچه برای تصمیم‌گیری مدیران و یا اعمال نظر متخصصان پیاده‌سازی نموده است، مرحله بعدیِ بلوغ داده برای آن می‌تواند تحلیل این گزارش‌ها توسط سیستم‌های نرمافزاری باشد، به گونه‌ای که بتوان پاسخ‌‌هایی در رابطه با علل وقوع یک مساله در فرآیندهای مختلف یافت. در حالیکه برای سازمان دیگری که با کمک داشبوردهای هوش تجاری، از چنین تحلیل‌هایی نیز بهره‌مند است، گام بعدی بلوغ داده می‌تواند پیش‌بینی یک رخداد، مانند خرابی دستگاه، یا کاهش فروش در آینده باشد. همانطور که اشاره شد، همراهی با یک شریک تجاری که تجربه و شناخت خوبی از راهکارهای دیجیتال، توسعه و پشتیبانی آنها دارد، کلید موفقیت در دیجیتالی شدن است. سازمانی که بتواند از ابتدا در آموزش و آگاهی صاحبان صنایع، آنها را یاری نموده و گام به گام آنها را در پیمودن این مسیر همراهی نماید. شریک تجاری که به این موضوع واقف باشد که در این سال‌های سخت اقتصادی که نیاز به تولیدات با کیفیت و کم هزینه داخلی افزایش یافته، اولین گام‌ها، گام‌های تحولی و پرهزینه نیستند. بلکه بایستی با تعریف فازهای کوچک و با ارائه راهکارهای دیجیتالیِ در دسترس به رفع نیازمندی‌های مهم صنایع و کارخانهها پرداخت تا بدین ترتیب رشد سطح دیجیتال برای سازمان‌ها، امری دور از دسترس، پرهزینه و پرچالش نباشد. جمع‌بندی شیوع ویروس کرونا، درس‌های گوناگونی برای انسان‌ها به همراه داشته است. از پذیرش این واقعیت که انسان قرن ۲۱ چقدر می‌تواند در برابر یک ویروس ضعیف باشد تا این واقعیت که با وجود فناوری‌ها و تجهیزات پیشرفته، هنوز هم خیلی از سازمان‌های کوچک و بزرگ، آمادگی مواجهه با تغییرات ناگهانی را ندارند. چنین ضعفی، در دهه‌های پیشین، کاملاْ طبیعی به نظر می‌رسید. اما در عصر امروز با توجه به پیشرفت‌های اخیر در علم و فناوری، به ویژه فناوری اطلاعات، و با پیدایش راهکارهای نوین و دسترس‌پذیر، انتظار می‌رود تا کسبوکارها با چالش‌های کمتری برای تطابق با رویدادها مواجه باشند. همکاری با سازمان‌های دیجیتالی با سابقه، این امکان را فراهم میاورد تا صنایع و شرکت‌های تولیدی در دستیابی به چشم‌اندازهای فناورانه و دیجیتالی خود، با موفقیت به پیش رفته و اهداف خود را محقق نمایند.
