ایرانی‌ها در سه سال آینده فقیرتر می‌شوند

محمد‌مهدی حاتمی: وزارت صنعت، معدن و تجارت در مرداد ماه امسال در گزارشی تحت عنوان «پیش‌بینی شاخص‌های اقتصادی ایران تا سال 2020» به پیش‌بینی برخی وجوه اقتصاد کشور در سه سال پیشِ رو پرداخته است. بنا بر این گزارش، که بر اساس داده‌های موسسه Trading Economics تنظیم شده است، وضعیت عمومی اقتصاد ایران در 3 سال پیشِ رو تغییر چندانی نخواهد داشت و بسیاری از شاخص‎های کلیدی، در عمل بدتر خواهند بود.

به گزارش تجارت‌نیوز ، تولید ناخالص داخلیِ اسمی (GDP) اقتصاد ایران در سال 2016 میلادی (سالِ اخذ گزارش) برابر با 393 میلیارد دلار بوده است که بنا به پیش‌بینی متوسط فصلی، تا سال 2020 به 451 میلیارد دلار خواهد رسید، یا به عبارت دیگر، حدود 14.7 درصد در طول مدت زمانی کمی بیش از سه سال رشد خواهد داشت. به این ترتیب، رشد اقتصادی میانگین ایران در سه سال آینده را می‌توان سالانه حدود 5 درصد در نظر گرفت.

ایرانی‌ها فقیرتر می‌شوند

با این همه، تولید سرانه ناخالص داخلی ایران (GDP per capita) که در زمان اخذ گزارش 5758 دلار بوده است، تا سال 2020 به 5747 دلار خواهد رسید. به عبارت ساده، ایرانی‌هاه سال آینده نه تنها ثروتمندتر از امروز نخواهند بود، که به طور متوسط، درآمد آنها تغییری نمی‌کند. این را اگر در کنار رشد اقتصاد جهانی قرار دهیم، در حالی که متوسط شهروندان کشورهای دیگر در این مدت ثروتمندتر می‌شوند، ایرانی ها (به طور متوسط) کم‌درآمدتر خواهند شد.

شاخص دیگری که تصویر آینده اقتصاد ایران در سال 2020 را حتی تا اندازه‌ای تیره‌تر می‌کند، سرانه تولید ناخالص داخلی بر مبنای برابری قدرت خرید (PPP) است. منظور از PPP، قدرت خرید یک دلار در کشورهای مختلف است.

به عنوان مثال، شما ممکن است با یک دلار در آمریکا بتوانید 1 عدد موز بخرید ولی با همین یک دلار، در جایی مانند کاستاریکا 10 عدد موز به شما بدهند. بنابراین قدرت خرید دلار در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است و همین تفاوت، بر اساس PPP، نشان‌دهنده سطح رفاه شهروندان کشورها هم خواهد بود.

شاخص	واحد سنجش	در تاریخ اخذ گزارش	سه ماهه سوم 2017	سه ماهه چهارم 2017	سه ماهه اول 2018	سه ماهه دوم 2018	متوسط فصلی 2020
نرخ رشد تولید ناخالص داخلی	درصد	15.7	4.3	2.1	1.7	4.4	5.2
تولید ناخالص داخلی	میلیارد دلار	393	388	438	382	378	451
تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت	هزار میلیارد ریال	1629	1719	1652	1704	1669	1678
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص	هزار میلیارد ریال	230	311	231	311	232	235
تولید سرانه ناخالص داخلی	دلار	5758	5733	5681	5697	5713	5747

گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد سرانه تولید ناخالص داخلی (بر مبنای قدرت خریدِ) شهروندان ایرانی در زمان اخذ گزارش 16010 دلار بوده و در سال 2020 میلادی، به 14086 دلار می‌رسد. به این ترتیب، قدرت خرید ایرانی‌ها هم در سه سالِ پیشِ رو کاهش پیدا می‌کند.

اقتصاد ایران خدماتی می‌شود

به شکل مرسوم، بخش‌های اقتصادی در کشورها را به سه بخشِ صنعت، خدمات و کشاورزی تقسیم می‌کنند. پیش‌بینی‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد تا سال 2020 میلادی، بخش خدمات در ایران رشد زیادی خواهد داشت و حدود 62 درصد از حجم اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد.

بر این اساس، ارزش افزوده بخش صنعت و معدن که در تاریخ اخذ گزارش 378 هزار میلیارد ریال بوده، در سال 2020 به 384 هزار میلیارد ریال خواهد رسید. ارزش افزوده بخش خدمات هم از 799 هزار میلیارد ریال در تاریخ اخذ گزارش، به حدود 808 هزار میلیارد ریال خواهد رسید. بخش کشاورزی نیز که در تاریخ اخذ گزارش ارزش افزوده‌ای برابر با 107 هزار میلیارد ریال داشته است، تا سال 2020 میلادی ارزش افزوده حدود 109 هزار میلیارد ریالی خواهد داشت.

این در حالی است که بحران کنونی آب دست‌کم باید این علامت را به سیاست‌گذاران ایرانی بدهد که ارزش افزوده بخش کشاورزی را با استفاده از بهبود بهره‌وری در سیستم‎‌های آبیاری و کشت بالا ببرند. پیش‌بینیِ اینکه ارزش افزوده بخش کشاورزی در سه سال آینده هم ثابت خواهد ماند، از دو حال خارج نیست: یا اینکه ایجاد ارزش افزوده بدونِ افزایش بهره‌وری و با فشار بیشتر به سفره‌های آبی محقق می‌شود و یا اینکه با کاهش استفاده از آب در بخش کشاورزی، بخشی از اقتصاد کشاورزیِ ایران از مدار خارج می‌شود و البته باقیمانده این بخش همان سطح از ارزش افزوده قبلی را حفظ می‌کند. باید امیدوار باشیم شق دوم در سه سال آینده صورت واقع به خود بگیرد.

ثابت ماندن ارزش افزوده بخش کشاورزی در اقتصاد ایران تا سال 2020، نشانه‌ خوبی نیست

وقتی آوارِ نگرانی سنگین‌تر می‌شود

شاخص‌های مربوط به بازار کار در گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت اما نگرانی‌های بیشتری درباره چشم‌انداز اقتصاد ایران تا سال 2020 به وجود می‌آورند. بر اساس این گزارش، نرخ بیکاری در سال 2020 به حدود 10.8 درصد می‌رسد و با توجه به نرخ کنونیِ این شاخص (حدود 12.5 درصد) در واقع با کاهش نرخ بیکاری رو به رو خواهیم بود.
نکته اما اینجا است: نرخ بیکاری نشان‌دهنده آن بخشی از جمعیت است که به دنبال کار می‌گردد و کاری پیدا نمی‌کند. شاخصی که بخش بزرگ‌تری از واقعیت را نشان می‌دهد اما «نرخ مشارکت اقتصادی» است، یعنی اینکه چند نفر از تمامیِ شهروندان 15 تا 65 ساله در کشور به کار مشغول‌اند.

بر اساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، تعداد افراد شاغل در اقتصاد ایران، در سال 2020 میلادی به 23.31 میلیون نفر می‌رسد. این تعداد در زمان اخذ گزارش (یعنی در سال 2016 میلادی) حدود 22.34 میلیون نفر بوده است و به این ترتیب، اقتصاد ایران در سه سال آینده، در مجموع و به شکل خالص، حدود 1 میلیون شغلِ جدید ایجاد خواهد کرد.

جمعیت ایران (بنا به پیش‌بینی‌ها) در سال 2020 به حدود 83.5 میلیون نفر می‌رسد و مشارکت 23.31 میلیون نفری در این سال به معنی آن است که نرخ مشارکت اقتصادی در این سال حتی از وضعیت امروز هم ناگوارتر است. توضیح اینکه نرخ مشارکت اقتصادی در ایرانِ امروز، حدود 42 درصد است، یعنی تنها 42 درصد از تمامی کسانی که می‌توانند کار کنند، کار می‌کنند. بقیه برای گذران زندگی به کارِ این عده وابسته‌اند.

«نرخ مشارکت اقتصادی» در ایران بسیار پایین‌تر از کشوری مانند ترکیه است

این عدد را می‌توان با نرخ مشارکت اقتصادی حدودا 60 درصدی در ترکیه، و نرخ مشارکت اقتصادی حدودا 80 درصدی در کشوری مانند دانمارک مقایسه کرد. این یعنی تقریبا تمامی دانمارکی‌هایی که می‌توانند کار کنند، کار می‌کنند و به همین دلیل، تقریبا تمامی ظرفیت اقتصادی در بازارِ کار در این کشور فعال است. در واقع دانمارک به «اشتغال کامل» که رویای بسیاری از اقتصاددانان است، نزدیک است.

خبر خوب: دولت کوچک می‌شود

یک خبر خوب در اقتصاد ایران در سه سال آینده می‌تواند ثبات و بهبود شاخص تورم باشد. تورم غولِ خفته اقتصاد ایران است و بسیاری از بلایای اقتصاد ایران ناشی از همین تورم است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند تورم فصلی در سال 2020 میلادی در ایران به 5.9 درصد خواهد رسید. در زمان اخذ گزارش، این شاخص عدد 11 را نشان می‌داد.

تورم 5.9 درصدی احتمالا نشانه‌ای است از هسته سخت تورم در اقتصاد ایران، یا چیزی که اقتصاددانان به آن «تورم ساختاری» می‌گویند. توضیح اینکه بر اساس نظریه پولی، تورم بر اثر خلق ِ پول پر قدرت ایجاد می‌شود و اگر پیش‌بینی و واقعیت واقعا دو روی یک سکه باشند، دولت ایران در سال 2020 میلادی هم همچنان در حال چاپ پول خواهد بود!

خبر خوبِ دیگر اینکه سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران هم بر اساس این گزارش، از 1262 میلیون دلار در تاریخ اخذ گذارش، به متوسط فصلیِ 3134 در سال 2020 میلادی خواهد رسید. درآمدهای دولت نیز از 1123.7 هزار میلیارد ریال در تاریخ اخذ گذارش، به 1577.3 هزار میلیارد دلار می‌رسد. این در حالی است که هزینه‌های دولت از 141 هزار میلیارد ریال، به 139.2 هزار میلیارد ریال کاهش می‌یابد.

ترجمه ساده آنچه که در بالا گفته شد این است: دولت در ایران علی‌رغم افزایش درآمدهایش، هزینه‌های کمتری خواهد داشت و به این ترتیب، کوچک‌تر می‌شود. این برای همه آنهایی که معتقدند اندازه بزرگ دولت در اقتصاد ایران یک آفتِ بی‌بدیل است، خبر خوبی خواهد بود.