علل ناپایداری رشد اقتصادی ۹۶

بانک مرکزی، رشد اقتصادی نه ماهه 1396 را 3.4 درصد اعلام کرده است. همانطور که پیشتر پیش‌بینی شده بود، رشد اقتصادی نیمه اول سال گذشته پایدار نماند و در نیمه دوم کاهش یافت. همچنانکه رشد فصل‌های اول تا سوم سال، به ترتیب به ارقام 4.5 درصد، 4.8 درصد و 1.0 درصد رسید.

بر اساس آمار بانک مرکزی، رشد ارزش‌افزوده گروه‌های کشاورزی، نفت، صنایع و معادن و خدمات به ترتیب برابر با 4.1 درصد، 1.3 درصد، 4.6 درصد و 3.7 درصد بوده است. سهم گروه‌ها از رشد اقتصادی، از کل رقم 3.4 درصد را می‌توان چنین توضیح داد که سهم گروه‌های کشاورزی، نفت، صنایع و معادن و خدمات به ترتیب برابر با 0.3 ، 0.3 ، 1.1 و 1.8 واحد درصد بوده است. بنابراین گروه خدمات و پس از آن گروه صنایع و معادن بیشترین سهم را در رشد اقتصادی داشتند.

در بین بخش‌های اقتصادی، ارزش افزوده گروه کشاورزی با رشد 4.1 درصد، کمترین تغییر را نسبت به سال قبل در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی داشته است. از طرف دیگر بیشترین افت در نرخ رشد ارزش افزوده مربوط به گروه نفت بوده است. رشد ارزش افزوده گروه نفت که در سال 1395 برابر با 62 درصد بود، در نه ماهه 1396 به نرخ 1.3 درصد کاهش یافت. کاهش شدید ارزش افزوده نفت ناشی از تغییرات تولید نفت بوده است. به این ترتیب که تولید روزانه نفت که در نیمه دوم سال 1395 با افزایش قابل توجهی به رقم تولید بیش از 3.9 میلیون بشکه در روز رسیده بود، طی سال 1396 با کاهش نسبی مواجه شد. کاهش روزانه تولید نفت در سه ماهه سوم سال 1396 در حدی بود که رشد ارزش افزوده نفت در سه ماهه سوم به منفی 7.3 درصد رسید.

در گروه صنایع و معادن، رشد ارزش افزوده بخش معدن برابر با 1.9 درصد، رشد بخش صنعت برابر با 4.7 درصد، رشد بخش برق، آب و گاز برابر با 7.2 درصد و رشد بخش ساختمان برابر با 0.8 درصد بوده است. رشد بخش صنعت نیز اگرچه در سه ماهه سوم با کاهش مواجه شده است ولی در مجموع طی 9 ماه، در مقایسه با کل اقتصاد، رشدی نسبتاً مناسب داشته است. رشد بخش صنعت طی نه ماهه 1396 عمدتا ناشی از رشد تولید خودرو، فولاد، محصولات شیمیایی و پتروشیمی بوده است.

سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان هم باوجود رشد بالا در فصل تابستان، در سه ماهه سوم با کاهش مواجه شد که آثار آن را می‌توانیم در کاهش رشد ارزش‌افزوده بخش ساختمان دید.
در گروه خدمات، بیشترین رشد مربوط به زیربخش حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات بوده و سپس بیشترین سهم در رشد اقتصادی مربوط به زیربخش‌ بازرگانی، رستوران و هتلداری بوده است. به لحاظ سهم در رشد، زیربخش‌های موسسات پولی، خدمات مستغلات و خدمات عمومی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین زیربخش خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی رشدی منفی تجربه کرده‌اند. باید اشاره کرد که اگرچه رشد ارزش افزوده گروه خدمات کمتر از رشد گروه صنایع و معادن است ولی با توجه به سهم بیشتر این گروه در تولید ناخالص داخلی، میزان اثرگذاری گروه خدمات بر رشد اقتصادی بیش از سایر گروه‌ها بوده است. به بیان دیگر، گروه خدمات با وجود رشد نه چندان بالا، عملا پیشران رشد اقتصادی نه ماهه 1396 بوده است.

از سوی دیگر آمار طرف تقاضا هم نشان می‌دهد که رشد مصرف خصوصی در نه ماهه سال 1396 به رقم 1.4 درصد رسیده است. البته طی سال 1396، رشد مصرف خصوصی روندی نزولی داشته و در فصل سوم منفی بوده است. رشد تشکیل سرمایه ثابت هم طی سال 1396، روندی فزاینده داشته و در سه ماهه سوم به رقم 4 درصد رسیده است که در مقایسه با عملکرد چند سال گذشته تا حدودی امیدبخش است.

روند صادرات و واردات نیز نشان می‌دهد صادرات کالا و خدمت در سه ماهه سوم با کاهش قابل توجهی مواجه شده است. این موضوع را بیشتر می‌توان ناشی از روند کاهشی نرخ ارز حقیقی در نیمه نخست سال دانست. در مقابل واردات کالا و خدمت طی نه ماهه 1396 رشد قابل توجهی داشته است. آن نیز تاحد زیادی تحت تاثیر کاهش نرخ ارز حقیقی در نیمه نخست سال بوده است.

در نهایت لازم به توضیح است که آمار اعلام شده توسط مرکز آمار ایران، اختلاف قابل توجهی در برخی جزئیات با آمار بانک مرکزی دارد و امکان تطبیق و مقایسه بین دو مرجع آماری وجود ندارد. با این حال، رشد اعلام شده توسط مرکز آمار برای نه ماهه سال 1396 برابر با 4.7 درصد است و رشد فصل‌های اول تا سوم سال نیز روندی نزولی دارد.