رشد اقتصادی در ماه‌های آینده افزایش پیدا نمی‌کند

جدیدترین آمار بانک مرکزی از رشد اقتصادی حاکی از کاهش چند درصدی آن نسبت به سال گذشته دارد. به نحوی که براساس گزارش بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی در بهار امسال با احتساب نفت و بدون آن، به ترتیب برابر 1.8 و 0.7 درصد بوده است. در حالی که این دو نرخ برای مدت مشابه سال قبل به ترتیب برابر 4.6 و 4.3 درصد بوده است.

به گزارش تجارت‌نیوز، علاوه بر گزارش بانک مرکزی، مرکز آمار نیز به تازگی در گزارشی نرخ رشد اقتصادی در بهار امسال را اعلام کرده است. براساس این گزارش رشد اقتصادی با احتساب نفت و بدون آن به ترتیب برابر 1.7 و 1.9 درصد بوده است. اگرچه آمارهای بانک مرکزی و مرکز آمار متفاوت هستند، اما کاهش نرخ رشد در سال پیش‌رو مساله‌ای است که بسیاری از کارشناسان از اکنون در خصوص کاهش آن هشدار می‌دهند.

مصطفی عمادزاده، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان در گفتگو با تجارت‌نیوز، به این سوالات پاسخ می‌دهد که نرخ رشد اقتصادی در آینده به کدام سمت خواهد رفت و جایگاه ایران در مراحل سه‌گانه نرخ رشد کجاست؟

عمادزاده در خصوص افزایش بالا بودن نرخ رشد اقتصادی در سال گذشته می‌گوید: نرخ رشدی که سال گذشته داشتیم چند دلیل داشت. از جمله آنکه درآمدهای نفتی بالا بود. همچنین برخی از درآمدها که از گذشته امکان ورود به کشور را نداشت، سال گذشته وارد کشور شد. از طرفی گشایش‌هایی در اقتصاد کشور حاصل شده بود سبب شد تا به مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای و سرمایه ای دسترسی بهتری داشته باشیم. اینگونه عوامل باعث شد تا اقتصاد ما در سال گذشته رشد قابل‌توجهی را تجربه کند.

وی در خصوص نرخ رشد امسال و تاثیر درآمدهای نفتی بر آن می‌گوید: اما امسال وضعیت به گونه دیگری است و درآمدهای نفتی افزایش پیدا نکرده است. درآمد نفتی به دو ترتیب بر روی رشد اقتصادی کشور اثرگذار خواهد بود. ابتدا آنکه این نوع از درآمدها تولید ناخالص داخلی را افزایش می دهد. از طرفی دیکر، و در درجه دوم، درآمدهای نفتی واردات نهاده‌هایی کمیاب را تسهیل و تسریع کرد و این خود زمینه رشد اقتصادی بیشتر را فراهم نمود. از این رو درآمد نفتی در سال های اخیر به رشد سریع اقتصاد کشور کمک شایانی کرده است. اکنون که این درآمدها کاهش یافته انتظار میرود تا رشد نیز محدود تر گردد.

وی ادامه می‌دهد: اما بعد از درآمدهای نفتی، رشد اقتصادی ایجاد شده بیشتر ناشی از رشد بخش های صنعت، کشاورزی و خدمات بوده است. سال گذشته که رشد اقتصادی بالا بود، اکثر اقتصاددانان اعتقاد داشتند که این رشد ناشی از افزایش نهاده‌ ها بوده، متکی بهره‌وری اقتصاد کشور نبوده است. باید تلاش شود تا بخش مهمی از رشد اقتصادی کشورمان ناشی از بهره‌وری باشد.

این استاد دانشگاه اصفهان اعتقاد دارد: اگر رشد اقتصادی ناشی از بهره‌وری باشد، آنگاه تاثیرات افزایش یا کاهش قیمت نفت بر رشد اقتصادی بسیار اندک خواهد بود. اما وقتی نهاده‌ها رشد را افزایش دهند، خوب طبیعتا هر مقدار که درآمد نفتی افزایش پیدا کند، رشد اقتصادی کشور نیز به تبع آن افزایش پیدا می‌کند و برعکس.

عمادزاده در مورد تبعات اجتماعی کاهش رشد اقتصادی می‌گوید: از منظر اجتماعی نیز باید گفت که همواره ارتباط تنگاتنگی بین نرخ رشد اقتصادی و اشتغال وجود دارد. طبیعتا هر مقدار که رشد اقتصادی بیشتر شود، اشتغال بیشتر خواهد شد. از طرفی، هر میزان که رشد اقتصادی بیشتر شود، دست دولت برای هزینه‌های اجتماعی بازتر خواهد بود و برعکس. به عنوان مثال، اگر رشد اقتصادی بالا باشد، دولت هزینه‌های مربوط به بیمه و صندوق‌های بازنشستگی را بهتر می‌تواند پوشش دهد، یارانه‌های بیشتری را می‌تواند بصورت مستقیم و غیر مستقیم اعطا کند، و به طور کلی دست دولت بازتر خواهد بود.

وی ادامه می‌دهد: در عوض، هر چقدر که رشد اقتصادی کمتر باشد، درآمدها کمتر خواهد بود. هنگامی‌که درآمدها کم‌تر باشد، مالیات‌ها نیز به تبع آن کمتر خواهد بود. این موارد باعث خواهد شد تا ما در سال آینده درآمد کمتری در اختیار داشته باشیم و بالطبع سیاست‌های انقباضی در پیش خواهیم داشت. در واقع علاوه بر آنکه گشایش اقتصادی وجود نخواهد داشت، بلکه به سمت شرایطی خواهیم رفت که وضعیت اقتصادی مناسبی را نخواهیم داشت.

این استاد دانشگاه اصفهان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به مراحل سه‌گانه رشد اقتصادی، می‌گوید: در زمینه رشد اقتصادی در تمام کشورهای دنیا سه مرحله وجود دارد. در مرحله اول رشد اقتصادی ناشی از رشد و بهبود کمیت و کیفیت نهاده‌ها است. اصطلاحا این مرحله را رشد "نهاده محور" می نامند. رشد ناشی از تولید و صادرات منابع طبیعی هم چون نفت و گاز.

وی همچنین ادامه می‌‌دهد: اما در مرحله دوم، رشد اقتصادی ناشی از کارایی و بهره‌وری است. گرشد کارآیی محور"، و در نهایت مرحله سوم رشد اقتصادی به علت نوآوری و خلاقیت است. رشد نوآوری محور. ما باید تلاش کنیم تا در سرمایه انسانی جوانان خود سرمایه‌گذاری کنیم و به رشدی دست یابیم که ناشی از بهره‌وری، و خلاقیت نیروی انسانی باشد نه آنکه ناشی از نهاده‌هایی مانند نفت و گاز باشد.

عمادزاده می‌افزاید: در همین زمینه برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که طی سال گذشته حدود چندصد هزار نفر از ایران مهاجرت کردند. به طور قطع درصد قابل‌توجهی از این افراد دارای مدرک لیسانس و بالاتر بوده‌اند. هر کدام از این افراد سرمایه‌های انسانی ما هستند. ما باید سعی کنیم که در کشور خودمان به سرمایه انسانی فرصت و امکانات بیشتری بدهیم. در این صورت رشدی که ناشی از سرمایه انسانی باشد، به علت خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی خواهد بود و طبیعتا پایداری آن بیشتر می باشد. اکثر کشورهای دنیا مانند ژاپن، فنلاند و سوئد بخش عمده‌ای از رشد اقتصادی خود را مدیون مرحله سوم رشد اقتصادی هستند که متکی به سرمایه انسانی و الگوهای دانش بنیان است.

عمادزاده در پایان در پاسخ به این سوال که با توجه به کاهش درآمدهای نفتی، نرخ رشد اقتصادی در ماه‌های آینده به کدام سمت خواهد رفت؟ می‌گوید: در این خصوص پیش‌بینی دقیق چنین نرخی مشکل است. اما چیزی که مشخص است، آن است که نرخ رشد در ماه‌های آینده افزایش نخواهد یافت.