از رب گوجه‌فرنگی تا شاخص‌های اقتصادی؛ رکود ایران تا کجا پیش می‌رود؟

شاید قیمت رب گوجه‌فرنگی مهم‌ترین شاخص اقتصادی یک کشور نباشد، اما در ایران، جایی که رب یک کالای اساسی محسوب می‌شود، طبق ادعای رویترز، افزایش قیمت و کمبود آن در بازار موجب شده بسیاری از مردم گزینه‌ای جز احتکار نداشته باشند.

به گزارش تجارت‌نیوز، در حالی که گوجه‌فرنگی از محصولات تولیدی در داخل ایران است اما تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در تولید آن اختلال ایجاد کرده است.

در سال جاری میلادی، ارزش ریال ایران در برابر دلار حدود 70 درصد کاهش یافته و این مساله موجب شده که صادرات محصولات برای تولیدکنندگان بسیار باارزش‌تر از فروش آنها در داخل باشد.

بسیاری از مغازه‌داران از فروش آن خودداری می‌کنند، دولت نیز در واکنش، صادرات گوجه را ممنوع کرده؛ اقدامی مداخله‌ای برای کمتر کردن بی‌ثباتی اقتصادیِ این روزها در کشور که اعتراضات عمومی و انتقاد به دولت را به همراه داشته است.

اما این سیاست در رابطه با گوجه‌فرنگی چندان کارساز نبوده است. محمد میررضوی، دبیر سندیکای صنایع کنسرو ایران می‌گوید: این کالا به خارج از کشور قاچاق می‌شود و ما شنیده‌ایم که کامیون‌های پر از گوجه‌فرنگی به خارج از کشور به ویژه به عراق می‌روند.

کمبود گوجه و رب تنها یکی از تاثیرات تحریم‌های آمریکا بر زندگی مردم عادی در ایران است. اگرچه افرادی که به دلار دسترسی دارند، از این تحریم‌ها سودهای کلانی به جیب زده‌اند.

پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، واشینگتن در ماه آگوست تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کرد که خرید و فروش فلزات و صنعت خودروی ایران را هدف قرار می‌دهد. ترامپ معتقد است که برجام به اندازه کافی در مورد برنامه هسته‌ای ایران سخت‌گیرانه نیست.

به زودی و در چهارم نوامبر تحریم‌های نفتی علیه ایران اجرایی می‌شوند و ایرانی‌ها نگران عمیق‌تر شدن رکود اقتصادی هستند. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که رکود اقتصادی ایران در مقایسه با رکود دوره پیشین 2015-2012 بدتر و عمیق‌تر خواهد بود.

افزایش قیمت‌ها در ایران در طیف وسیعی از کالاها به ویژه کالاهای وارداتی نظیر موبایل، لوازم الکترونیکی مصرفی و برخی از کالاهای اساسی با سرعت هرچه‌ تمام‌تر رخ می‌دهد. یک بطری شیر که سال گذشته 16 هزار ریال قیمت داشت اکنون با قیمت 36 هزار ریال به فروش می‌رسد.

رب گوجه‌فرنگی 800 گرمی در ماه مارس (حدود هفت ماه پیش) 60 هزار ریال قیمت داشت و حالا قیمت آن به 180 هزار ریال رسیده؛ تا جایی که مردم را به احتکار این کالا وا داشته است. قیمت گوجه‌فرنگی در مقایسه با سال گذشته پنج برابر شده است.

برخی از فروشگاه‌ها مشتری‌ها را به خرید تنها دو قوطی رب گوجه‌فرنگی محدود می‌کنند. در فهرست مواد غذایی سایت خرید آنلاین دیجی‌کالا نُه برند متفاوت از رب گوجه‌فرنگی دیده می‌شود که هیچ‌یک از آنها موجود نیستند. این در حالی است که سوپرمارکت‌های نجف در همسایگی ایران، برندهای متفاوتی از رب‌های تولیدشده در ایران دیده می‌شود.

به عقیده میررضوی، افزایش چهاربرابری قیمت‌ قوطی‌ها هم به این مساله دامن زده است. معامله‌گران که مواد اولیه را وارد می‌کنند به دنبال خرید و واردات قوطی‌ها با دلار 4200 تومانی (نرخ رسمی) هستند اما مقامات با این مساله مخالفند. این اعتراضات روند انتقال مواد به کارخانه‌ها را به تاخیر انداخته است.

در حالی که دولت به دنبال راه‌ انداختن کمپین‌هایی برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها از سوی مغازه‌داران است، اما بسیاری از آنها فروش کالاهای خود را متوقف کرده‌اند و معتقدند که با شروع تحریم‌های نفتی باز هم قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

ایران یک تولیدکننده بزرگ نفت با اقتصاد متنوع است. این کشور همواره نشان داده که در بخش کشاورزی، تولید و توزیع می‌تواند در دوره‌های طولانی جنگ و تحریم‌ها دوام بیاورد. با این حال اوضاع این بار کمی متفاوت است.

به دنبال افزایش سهام شرکت‌های صادرکننده، شاخص بورس تهران در سال جاری حدود 83 درصد رشد داشته است. همچنین از آنجا که بسیاری از مردم ایران برای جلوگیری از کاهش ارزش پول، پس‌اندازهایشان را به دارایی‌های مختلف تبدیل کرده‌اند، قیمت مسکن نیز به شدت افزایش یافته است.

تا پایان سال 2017، هر دلار ایران حدود 42 هزار و 890 ریال ارزش داشت. در بازار غیررسمی اما در حال حاضر هر دلار آمریکا با قیمت 145 هزار ریال به فروش می‌رسد. برخی بر این باورند که اختلاف قیمت موجب تقویت سیستم مالی کشور شده است. بانک‌ها و صندوق‌های بازنشستگی که همواره بدهی‌های بالایی داشته‌اند با کاهش ارزش ریال در برابر دلار -که تا 19 هزار ریال در اواخر سپتامبر رسید- بخشی از بدهی‌های خود را جبران کردند.

به عقیده برخی اقتصاددانان، اقتصاد ایران در حال رکود است و پیش‌بینی می‌شود که این رکود در ماه‌های آینده روندی روبه‌رشد داشته باشد.

از سوی دیگر، صندوق بین‎المللی پول چشم‌انداز خود از اقتصاد ایران را در سال جاری به منفی 1.5 درصد و در سال 2019 به منفی 3.6 درصد کاهش داد. این در حالی است که پیش‌ از اجرایی شدن تحریم‌ها پیش‌بینی این نهاد از اقتصاد ایران چهار درصد بوده است. همچنین صندوق بین‌المللی پیش‌بینی کرده که نرخ تورم ایران در ماه‌های آینده به بیش از 34 درصد برسد.

در دوره پیشین‌ تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران (در سال 2012) رشد اقتصادی ایران منفی 7 درصد برآورد شده بود. اینکه چقدر رکود ایران در حال حاضر مشابه رکود دوره پیشین و حتی در زمان جنگ ایران و عراق باشد، به شدت تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران بستگی دارد.

مقامات آمریکایی گفته‌اند که تحریم‌ها از دوره قبلی سخت‌تر خواهد بود و آنها قصد دارند صادرات نفت ایران را به صفر برسانند. وزارت خزانه‌داری آمریکا به شرکت‌ها هشدار داده تا پیش از ماه نوامبر خرید نفت از ایران را کاهش و در نهایت متوقف کنند.

جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ در اواخر ماه آگوست به خبرگزاری رویترز گفت: من معتقدم که بازگشت تحریم‌ها تاثیر بسیاری بر اقتصاد ایران داشته و به زودی این روند بدتر هم خواهد شد.

با این حال مهرداد عمادی، اقتصاددان و مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا معتقد است که اگر کشورهای اروپایی موفق به ایجاد یک سیستم پرداخت ویژه برای ادامه تجارت با ایران شوند، اقتصاد این کشور به تدریج و با سرعتی آهسته بهبود می‌یابد.

در این دوره اما، بسیاری از مردم ایران، با تورم ناشی از کاهش ارزش ریال، دست و پنجه نرم می‌کنند.