هشدار ارزی مرکز پژوهش‌های مجلس / عملیات بازار باز ابزاری برای پولی کردن کسری بودجه نشود

به گزارش تجارت‌نیوز، مرکز پژوهش‌های مجلس شواری اسلامی در گزارشی با عنوان « عملیات بازار باز بانک مرکزی در ایران» به نقش این بازار پرداخته که یکی از عملیات‌ها و ابزارهای مؤثر در سیاستگذاری پولی است اما تا‌کنون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از آن استفاده نکرده است.

در این عملیات چون بانک مرکزی در وهله اول دارای ابتکار عمل است و تعیین می‌کند که چه ميزان ذخایر به شبكه بانكی تزریق شود؛ عمليات انعطاف لازم را برای پشتيبانی از شرایط مختلف دارد، به طوری که امكان فراهم کردن هر ميزان (زیاد یا کم) از ذخایر را برای بانک‌های مرکزی فراهم می‌کند و سوم اینكه در نتيجه انعطاف این عمليات، بانک‌های مرکزی می‌توانند تصحيح اشتباهات عملياتی خود یا تغييرات لازم ناشی از به دست آمدن اطلاعات جدید را به سرعت در عمليات خود اعمال کنن؛ تمایل بیشتری به به اجرای این عملیات دارد.

براساس این گزارش اجرای موثر عمليات بازار باز منوط به وجود قواعد و بسترهای ویژه‌ای است.

به طور مشخص عدم پيروی از قاعده مالی ازسوی دولت و عدم استقلال کافی بانک مرکزی از دولت در چارچوب قوانين و مقررات کنونی، ازجمله عواملی است که باعث می‌شود عمليات بازار باز از کارویژه خود یعنی ابزار سياست پولی منحرف شود و اثرگذاری مورد انتظار در تحقق اهداف سياست پولی را نداشته باشد.

از دیگر مواردی که در این گزارش برای عدم تاثیرگذاری این بازار ذکر شده این است که، در صورتی که بانک‌های فعال در شبكه بانكی به دليل عدم مدیریت ریسک نقدینگی و اعتباری (ناشی از عدم توسعه یافتگی دانش فنی، آشنا نبودن به استانداردهای روز، تخلف از مقررات و … ) و یا وجود محدودیت‌های دیگر مانند نبود بازار بين بانكی عميق یا بازار اوراق نقد و حتی وضعيت نامناسب‌ ترازنامه‌های، در عمل مدیریت نقدینگی صحيحی نداشته باشند، عمليات بازار باز فاقد کارایی و کارآمدی مدنظر در سياستگذاری پولی بانک مرکزی خواهد شد.

در این گزارش درباره لازمه امكان‌پذیری عمليات بازار به وجود چند بازارمالی توسعه‌یافته و دارای تعامل متقابل ذکر شده است. بازار وجوه بين بانكی و بازار اوراق دولتی مهمترین این بازارها هستند، اما هنوز این بازارها نسبت به وضعيت مطلوب برای پشتيبانی از عمليات پولی فاصله زیادی دارند.

نياز دولت به تأمين منابع مالی و نيز شرایط ویژه نظام بانكی کشور، این امكان را به وجود آورده‌اند که عدم دقت در راه‌اندازی عمليات بازار باز و عدم رعایت اقتضائات مربوطه، به راحتی باعث سریز شدن بخش مهمی از مشکلات دولت و شبكه بانكی به ترازنامه بانک مرکزی شود.

از نظر مرکز پژوهش‌های مجلس خطر اصلی اجرای عمليات بازار باز این است که این بازار به ابزاری برای پوشاندن کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی تبدیل شود. به این صورت که دولت برای تأمين هزینه‌های خود اوراق بدهی منتشر کند و بانک مرکزی موظف شود این اوراق را خریداری کند. به بيان دیگر، در شرایط کنونی این خطر وجود دارد که عمليات بازار باز که یكی از عمليات‌ها و ابزارهای سياست‌گذاری پولی است، به ابزاری برای پولی کردن کسری بودجه دولت تبدیل شود.

از سوی دیگر نيز با توجه به وجود بانک‌های ناسالم در نظام بانكی کشور، در صورتی که موضع انفعالی بانک مرکزی در قبال اضافه برداشت توسط بانک‌های ناسالم ادامه یابد (مشابه آنچه طی سالهای 1397-1393 شاهد بودیم)، کارکرد عمليات بازار باز به عنوان یک ابزار سياست پولی کاملا از بين خواهد رفت و صرفا کارکرد نمایشی خواهد یافت.