بازی تاج و تخت عربی؛ چرا شاهزاده‌ها بازداشت شدند؟

الهام میرمحمدی: عربستان سعودی شنبه‌ای سخت و سرگیجه‌آور را پشت سر گذاشته است. چهارم نوامبر خبر دستگیری 17 تن از مقامات دولت با هدف مقابله با فساد و پاکسازی منتشر شد.

به گزارش تجارت‌نیوز به نقل از اکونومیست، در میان بازداشت‌شدگان نام ولید بن طلال، بازرگان میلیاردر و سرمایه‌گذار به چشم می‌خورد. نام ده شاهزاده دیگر، برخی وزرای سابق و وزرای فعلی، بکر بن لادن -مدیرعامل هلدینگ بن لادن- شیخ ولیدالابراهیم، مالک MBC -بزرگ‌ترین شبکه ماهواره‌ای در خاورمیانه- نیز در این فهرست است.

گفته شده، برخی از این مقامات به هتل پنج ستاره ریتز کارلتون فرستاده شدند و از مدیران هتل درخواست شده تا پذیرش مهمان به این مکان را متوقف کنند. از سوی دیگر فعالیت فرودگاه‌های خصوصی نیز لغو شده تا به این ترتیب از خروج این مقامات از کشور جلوگیری شود.

واقعیت امر این است که حتی پیش از این شنبه پرسروصدا، شرایط عربستان سعودی نگران‌کننده شده بود.

در سال 2015، جنگی ویرانگر و با هدف سرنگونی شبه‌نظامیان حوثی در یمن رخ داد که در نهایت بحران انسانی در این کشور را به مرحله خطرناکی رساند. اگر چه حوثی‌ها قلمروی خود را از دست دادند، اما موفق شدند کنترل صنعا، پایتخت این کشور را که بخش بزرگی از شمال کشور را در بر می‌گیرد، به دست بگیرند.

پس از تغییرات بنیادی و همچنین دستگیری‌های اخیر در عربستان، روز شنبه موشک هسته‌ای از سوی یمنی‌ها، فرودشگاه ریاض را هدف گرفت که در نهایت توسط موشک‌های دفاعی پاتریوت عربستان متوقف شد.

از سوی دیگر، تحریم‌های پنج‌ماهه علیه قطر بی‌نتیجه و ناموفق بوده است. عربستان سعودی، این کشور را متهم به همکاری با گروه‌های اسلام‌گرای افراطی در منطقه کرد و از این رو تحریم‌های اقتصادی بسیاری را بر علیه این کشور وضع کرد.

قربانیان جنگ قدرت

جدای از این مسائل، دستگیری‌ها و تغییر مناصب در میان مقامات نظامی و اقتصادی کشور، خلائی در پادشاهی این کشور ایجاد کرده است. پادشاهی که حالا 81 سال دارد و قدرتش رو به زوال است.

قدرت واقعی در دستان پسر او محمد بن سلمان افتاده است. انتخاب او به عنوان ولیعهد جدید عربستان در ماه ژوئن، خود به تنهایی خبری غافلگیرکننده بود. وی که تنها 32 سال دارد، موفق شده قدرت خود را تحکیم ببخشد و در تلاش است تا با ارائه و اجرای طرح‌های بلندپروازانه، موفقیت‌ خود را به اثبات برساند.

پیش‌تر نیز در ماه سپتامبر، ده‌ها تن از منتقدان دولت سعودی، از روحانیون مسلمان گرفته تا فعالان حقوق بشر، از سوی پلیس این کشور دستگیر شدند.

پس از آن به طور ناگهانی، پادشاه تصمیم گرفت ممنوعیت چندین ساله را پایان ببخشد و به زنان اجازه رانندگی دهد.

چند هفته بعد، محمد بن سلمان سرمایه‌گذاران مشهور و مهم را در کنفرانسی گرد هم آورد و خبر از طرح منطقه اقتصادی نئوم، به ارزش 500 میلیارد دلار داد. به گفته وی، این منطقه مجهز به فناوری‌های رباتیک خواهد بود و نقش‌ ربات‌ها در آن بیش از نقش انسان‌هاست.

وی همچنین فهرستی بلندبالا از اصلاحات اقتصادی و فرهنگی دیگر، نظیر افتتاح سینما و واگذاری بخشی از سهام آرامکو، غول نفتی این کشور را دارد.

نباید چنین تغییراتی را دست‌کم گرفت. پادشاهان سعودی، طی‌ دهه‌ها در تلاش بوده‌اند تا توافق و تفاهم را در میان اعضای خانواده سلطنتی ایجاد کنند. گروه هفت سدیری (پسران شاه عبدالعزیز و اولین پادشاه عربستان) در تمام این سال‌ها با تقسیم قدرت، به حفظ تعادل در حکومت پرداخته‌ بودند.

شاهزاده سلطان 48 سال به عنوان وزیر دفاع کار کرد. شاهزاده نایف و پس از او پسرش محمد، بیش از 4 دهه کنترل وزارت کشور را بر عهده داشتند. از سال 1963 هم فرماندهی گارد ملی بر عهده شاهزاده محمد بن سلمان بن عبدالعزیز و قبیله‌اش بوده است.

اما حالا هر سه شاخه اصلی قدرت تحت کنترل محمد بن سلمان است. تنها چند ساعت پس از اینکه پدرش در سال 2015 بر تخت سلطنت نشست، وی به عنوان وزیر دفاع کشور انتخاب شد.

در ماه ژوئن، وزیر کشور از سوی پادشاه اخراج شد و پست او به یک متولی سیاسی وفادار سپرده شد. و محمد بن نایف ولیعهد سابق نیز کنار گذاشته شد و تحت بازداشت خانگی قرار گرفت.

اما روز شنبه پادشاه کار را تمام کرد. شاهزاده متعب، فرزند دوم پادشاه عبدالله بن العزیز، از سمت خود یعنی فرمانده گارد ملی کنار گذاشته شد.

تا پیش از مرگ پدرش در سال 2015، انتظار می‌رفت که او پادشاه بعدی عربستان باشد. او که پیش از این مهم‌ترین رقیب محمد بن سلمان محسوب می‌شد، حالا کنار گذاشته شده و دست ولیعهد در بسیاری از امور بازتر شده است.

در یک نگاه ممکن است تصمیم‌ها و بازدداشت‌های مقامات در عربستان غیرضروری به نظر برسد. اما نکته مهم این است که بن طلال در عین گستاخی و بی‌پروایی شاهزاده‌ای کم‌نفوذ و ضعیف محسوب می‌شود. به سادگی می‌توان گفت، او بیگانه‌ای بود در میان شاهزادگان سعودی.

در واقع به جز شاهزاده متعب، تمامی مقاماتی که روز شنبه دستگیر شدند، افراد ضعیفی بوده‌اند و دستگیری آنها پیامی بسیار مهم برای دیگر منتقدان حکومت دارد.

با حذف مخالفان محمد بن سلمان با فراغ بال بیشتری برنامه‌های اقتصادی خود را دنبال می‌کند و از سوی دیگر تسویه حساب‌های سیاسی-اقتصادی به سادگی انجام می‌شود. به این ترتیب برخی پیمانکاران نزدیک به شاهزاده‌های رقیب از چرخه خارج می‌شوند و پروژه‌های اقتصادی به نزدیکان محمد بن سلمان می‌رسد.

طی دهه‌های گذشته، محمد بن سلمان بیش از هر رهبر دیگری چهره قدرتمند خود را در عربستان نشان داده است. حالا که همه مخالفان حذف شده‌اند، اگر طرح‌های بلندپروازانه او به سرانجام نرسد، دیگر کسی برای سرزنش کردن بر سر راهش باقی نمی‌ماند.