جنگ اوکراین با کامودیتی‌ها چه کرد؟
پرسش روز:
جنگ اوکراین و آثاری که بر وضعیت بازارهای جهانی گذاشته باعث تغییرات اساسی در حوزه بازار کامودیتی‌ها شده است. بررسی این تغییرات و تحلیل تاثیرات آن بر روند بازارهای مختلف همواره یکی از دغدغه‌های فعالان اقتصادی در داخل و خارج کشور بوده است.
پاسخ کارشناس:
بررسی وضعیت پساکرونایی و در نظر گرفتن آثار جنگ اوکراین و روسیه نگاهی به آینده کامودیتی‌ها داشته باشیم.
در ابتدا شاید بهتر باشد یکبار دیگر نگاهی به تعریف کامودیتی‌ها داشته باشیم.
کامودیتی‌ها به محصولات با ارزشی گفته می‌شود که در بازارهای جهانی با کیفیت یکسان قابلیت معامله دارند و در معاملات آنها نام تجاری یا برند مطرح نیست. کشف قیمت آنها در معاملات بورسی و به وسیله مکانیزم عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد و در عموم موارد بدون تعرفه از مرز های تجاری عبور می‌کنند.
کامودیتی‌ها به دو دسته نرم و سخت تقسیم می‌شوند که دسته نرم عمدتا تجدیدپذیر یا قابل رویش هم گفته می‌شود که محصولات غذایی و کشاورزی را در بر می‌گیرد.
در بخش سخت کامودیتی‌ها با تعریف بازار انواع فلزات اساسی و محصولات معدنی و نفتی و شیمایی همراه هستیم.
عوامل موثر بر قیمت کامودیتی‌ها
بر بخش تقاضا باید به معیارهایی همچون عملکرد اقتصادی و پیش‌بینی شرایط کلان اقتصاد جهان توجه کرد. پیش‌بینی رشد اقتصادی کشورهای بزرگ و البته میزان بودجه عمرانی آنها و تخصیص منابع به زیرساخت‌ها بسیار مهم است. علاوه بر این با توجه به اینکه نزدیک به نیمی از کامودیتی‌های دنیا در چین مصرف می‌شود، بررسی آمارهای اقتصادی این کشور ضرروی است و از مهمترین فاکتورهای اقتصادی می‌توان به شاخص‌های تورمی خصوصا در بخش مسکن، میزان وام دهی بانک‌ها و شاخص رشد سرمایه‌گذاری در این کشور اشاره کرد.
در سمت عرضه باید به تحولات کشورهای تولیدکننده اصلی کامودیتی‌ها و البته آمار تولید و فروش شرکت‌های بزرگ توجه ویژه داشت. اعتصابات کارگری، تغییر قوانین و مقررات محلی، اختلافات سیاسی بین کشورها و اعمال تحریم و حتی بروز رخدادهای طبیعی مثل زلزله، سیل یا طوفان‌های فصلی می‌تواند تاثیر چشمگیری بر میزان عرضه کالاها داشته باشد.
1
رصد تغییرات موجودی انبارهای بزرگ دنیا همچون بورس فلزات لندن و (LME) و شانگهای هم از دیگر عواملی است که درک صحیحی از وضعیت عرضه و تقاضا در بازار می‌دهد.
نوسانات ارزش در دو ارز مرجع در دنیا یعنی دلار آمریکا (شاخص دلار) و یوان چین هم به افزایش دقت تحلیل‌ها منجر می‌شود. در شرایطی که با رشد شاخص دلار روبه‌رو هستیم باید انتظار عقب‌نشینی در تقاضای کامودیتی‌ها را داشته باشیم.
باید توجه داشت که مفروضاتی که در ادامه مطرح شده با فرض ادامه جنگ روسیه و اوکراین در کوتاه‌مدت (حداقل ۶ ماه آینده) بوده است.
روسیه و نقش آن در تجارت جهانی
طبق آمار سال های گذشته، بیش از ده درصد تجارت جهانی نفت در دست روسیه است. این کشور نقش کلیدی در تامین انرژی اروپا دارد به گونه ای که نیمی از نفت و گاز اروپا توسط روسیه تامین می شود. روسیه در حوزه فلزات اساسی هم حرف زیادی برای گفتن دارد و ۵ درصد تولید مس و الومینوم دنیا در دست این کشور است. علاوه بر این در دارایی های امن و تدافعی نظیر گندم هم روسیه نقش کلیدی دارد به طوری که ۲۰ درصد تامین گندم دنیا به عهده این کشور است.
با شروع جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای غربی تلاش زیادی برای تعرفی تحریم و اعمال سیاستهای تنبیهی علیه روسیه داشتند که نمی‌توان به راحتی از آثار مخرب آن گذشت و باید گفت حتی در میان‌مدت و بلندمدت اثر سوء این تحریم‌ها برای اروپا و غربی‌ها کمتر از روسیه نبوده و هزینه اعمال این سیاست‌ها بالاست. بیش از نیمی از صادرات ۴۲۰ میلیارد دلاری روسیه در سال گذشته به مقاصد اروپایی بوده بنابراین حذف روسیه برای غربی‌ها عملا پرهزینه خواهد بود.
2
رشد قیمت نفت و گاز طبیعی در ماه‌های متوالی سبب شده تا تورم در اروپا و غرب به شدت افزایش پیدا کند و بخش عمده ای از این تورم ناشی از رشد هزینه ها در بخش انرژی است. با توجه به تحریم‌های نفتی روسیه، عدم تمایل و توانایی کشورهای عضو اوپک برای افزایش عرضه هم سبب می شود تا امکان رشد عرضه و کاهش قیمت انرژی را چندان محتمل ندانیم.
تا قبل از شروع جنگ محدودیت‌های محیط زیستی و رشد تقاضا و خروج از بحران ناشی از کرونا انتظارات افزایشی غالب بود اما حالا شروع جنگ و اختلال در عرضه و تحریم‌های نفتی روسیه فضا را بیش از پیش مه‌آلود کرده است.
افزایش هزینه‌ها در حوزه انرژی همواره سبب بالارفتن هزینه های تولید و کاهش حاشیه سود شرکت های تولیدی می شود که در نهایت به شکل تورم و رشد قیمت محصولات نهایی خود را نشان می دهد.
اثرات جنگ اوکراین بر بازار کامودیتی‌ها
با شروع جنگ اوکراین شاهد تغییر قیمت در حوزه کامودیتی‌ها بودیم. رشد قیمت در این حوزه با سرعت بسیار بالا و عجیبی همراه بود به طوری که در هفته های ابتدایی شروع جنگ، سرعت رشد قیمت کامودیتی‌ها بالاترین سرعت رشد در تاریخ بود.
با شروع جنگ روسیه و ترس غربی ها از قطعی گاز، اروپایی ها با سرعت بیشتری اقدام به خرید LNG کردند و همزمان شاهد بالارفتن قیمت نفت و گاز در بازارهای جهانی هم بودیم. در روزهای اخیر با بالارفتن قیمت بنزین در جهان خصوصا رکورد زنی در امریکا، اتانول هم سیر صعودی گرفته است که این به معنی جدی تر شدن موضوع تامین انرژی است.
ژاپن و هند در سال‌های اخیر توانستند در حوزه تولید انرژی تجدید پذیر خصوصا استفاده از پنل های خورشیدی موفق تر از سایر کشورهای آسیایی باشند اما مجموع توان این دو کشور به ۱۳۰ گیگاوات محدود می شود که راه زیادی تا پاسخگویی به تقاضای کلی دارد. بیش از ۷۰ درصد انرژی لازم برای تولید برق در هند از زغال سنگ تامین می شود که با توجه به محدودیت های اعمال شده از سمت مالزی شاهد بالاتر رفتن قیمت انرژی و نهاده های تولید برق در این کشور هم هستیم که می تواند به سایر کشورهای جهان هم سرایت کند.
علاوه بر این در حوزه فلزات اساسی هم شاهد تغییرات قیمتی چشمگیری بودیم. جایگاه روسیه در تامین و عرضه محصولات فلزی بر همگان روشن است و بعد از بالاگرفتن درگیری ها شاهد اقدامات عجیب روس‌ها در این بازار بودیم. شرکت روسال روسیه که یکی از بزرگترین تولید کننده‌های آلومینیوم این کشور است با کمبود مواد اولیه تولید مواجه شده که به سبب کسری پودر آلومینا است. کاهش موجودی آلومینیوم در خود این کشور هم مشهود است.
این در حالی است که بازار داخلی روسیه از بابت فولاد مازاد عرضه هم دارد و راهی جز صادرات وجود ندارد که در شرایط کنونی فولادسازان اقدام به عرضه محصولات خود با قیمت بسیار پایین‌تر کرده‌اند و این تخفیفات هم سبب افت قیمت در حوزه CIS شده است. باید دید این اقدام فولادسازان روسی تا به کجا ادامه خواهد داشت. چرا که طولانی شدن این موضوع علاوه بر اینکه از سود خود این شرکت‌ها می‌کاهد، می‌تواند سبب وارد شدن اتهاماتی نظیر دامپینگ هم شود که باید دید ضمانت اجرایی و قانونی تا چه حد می‌تواند ریسک این کار روس‌ها را بالا ببرد.
نکته مهم این است که در حوزه محصولات فلزی خصوصا در فولاد عمده کشورهای آسیای شرقی از ظرفیت خوبی برخوردارند و کشورهایی نظیر هند و چین از برترین صادرکننده‌های فولاد هستند بنابراین ادامه یافتن فروش‌های تخفیف‌دار محصولات روسی حداقل در کوتاه‌مدت دور از دهن نیست.
تا قبل از این موضوع، رشد هزینه‌های حمل و نقل و انرژی و اختلال در زنجیره عرضه زغال سنگ کک شو و گندله از سمت اوکراین در کنار محدودیت‌های زیست محیطی چین و هند سبب شده بود تا تحلیل گران نسبت به قیمت فولاد و محصولات فولادی چشم‌انداز روشن‌تری را متصور باشند.
محدودیت‌های روسیه در صادرات محصولات شیمیایی
در حوزه محصولات شیمیایی خصوصا اوره هم شاهد اقدامات یک طرفه روس‌ها بودیم. روسیه با شروع جنگ به وزارت صنایع دستور داد تا با اقداماتی مانع صادرات اوره از سمت تولید کنندگان شود و از تولید کنندگان اوره خواست تا تمرکز خود را به رفع نیازهای داخلی متمرکز کنند. این اقدام روسیه به معنی کاهش عرضه چشمگیر اوره در بازار است که می تواند به شدت بر میزان عرضه محصولات غذایی و کشاورزی تاثیرگذار باشد. اوره ماده اولیه تولید بسیاری از کودهای کشاورزی است و این اقدام روسیه می تواند در کنار اختلال در زنجیره عرضه گندم بعد از جنگ، به یکی از بحران های بزرگ جهانی تبدیل شود.
کشورهای واردکننده تولیدات کشاورزی خصوصا مصر و لبنان و حتی ایران می توانند متحمل بیشترین خسارت شوند علاوه بر اینکه در میان مدت می تواند به سبب اختلال نسبت عرضه و تقاضا شاهد تورم قیمتی در محصولات غذایی هم باشیم.
افزایش قیمت محصولات غذایی
با شروع جنگ شاهد تحول عظیمی در قیمت محصولات غذایی بودیم. گندم برای هفته های متوالی با رشد قیمتی مواجه بود. برنج، شکر و ذرت هم ازین قاعده مستثنی نبودند و در کل می توان گفت عمده دارایی های تدافعی در حوزه محصولات کشاورزی در این مدت رشد قیمتی را تجربه کردند. نقش هند در تغییر و تعیین مسیر قیمتی در این حوزه را هم نباید نادیده گرفت. با تشدید سیاستهای کنترل صادرات کشورها در همه بخش های کامودیتی‌ها که با هدف کاهش تورم و اطمینان از پاسخگویی به نیاز داخلی، بسیاری بر این باور بودند که تولیدکنندگان بزرگ مواد غذایی مثل هند و ویتنام و مالزی هم دیر یا زود با توسل به این سیاست ها، منجر به بالارفتن بیش از پیش قیمت ها خواهند شد.
جمع‌بندی
برای جمع‌بندی می‌توان گفت اقدام روسیه در حمله به اوکراین سبب شده تا برآیند تحلیلگران از قیمت کامودیتی‌ها بیش از پیش مثبت شود و بحران انرژی مهمترین و تاثیرگذارترین موضوع در حال حاضر است. در صورت ادامه جنگ اوکراین تا نیمه دوم سال و شروع فصل سرما در اروپا تاثیر این موضوع بیشتر مشخص خواهد شد و تورم بخش انرژی در کشورهای غربی می‌تواند بیش از پیش به بحران فعلی دامن بزند. این در حالی است که بعد از بحران کرونا شاهد افزایش تورم در بسیاری از کشورها بودیم و در حال حاضر عمده تمرکز بانک‌های مرکزی بر مهار تورم معطوف شده است.
در هفته گذشته شاهد اقدام فدرال رزرو امریکا در بالا بردن نرخ بهره این کشور به میزان ۰٫۷۵ درصد بودیم که در ۳۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. بالا رفتن نرخ بهره سبب تقویت شاخص دلار و افت قیمتی در بهای عمده کامودیتی‌ها خواهد شد.
لازم به ذکر است که در صورت هر گونه عقب‌نشینی در مواضع روسیه و فروکش کردن آتش جنگ، فرضیه بازگشت قیمت ها به میانگین متحمل تر خواهد بود و انتظار افت قیمت در برخی کامودیتی‌ها را می توان داشت.
نظرات