چهار راه برای انتقام‌جویی ایران

به گزارش تجارت‌نیوز،  جاناتان پانیکوف، مدیر ابتکار امنیت خاورمیانه شورای آتلانتیک است. او معاون سابق افسر اطلاعات ملی برای خاور نزدیک در شورای اطلاعات ملی ایالات متحده بوده است. پاتیکوف در تازه ترین نوشتار برای شورای آتلانتیک به بررسی واکنش احتمالی جمهوری اسلامی ایران به حمله اسرائیل به یکی از اماکن دیپلماتیک ایران در دمشق، پایتخت سوریه پرداخته و می نویسد:

ایران وعده داده که به حمله هفته گذشته اسرائیل که منجر به کشته(شهید) شدن هفت تن از مقامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از جمله سردار سرتیپ محمدرضا زاهدی شد، پاسخ دهد. زاهدی فقط «یکی دیگر از مقامات ارشد ایرانی» نبود، بلکه بنا به گزارش ها، فرمانده سازمان برون مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موسوم به نیروی قدس، در سوریه و لبنان و  از برجسته ترین و مهم ترین رهبران نیروی قدس و یکی از رابط های اصلی با حزب الله لبنان بود.

این حمله در راستای تلاش‌های اسرائیل برای هدف قراردادن مقامات ایرانی بود که آنها را تهدیدی مستقیم برای اسرائیل به دلیل موقعیت و مسئولیت‌شان می‌دانست. از زمان آغاز درگیری اسرائیل و حماس از شش ماه پیش، گزارش شده است که اسرائیل هجده تن از مقامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را با موفقیت هدف قرار داده است. در حالی که اسرائیل ممکن است حمله به زاهدی را مطابق با استراتژی جنگ در سایه خود با ایران بداند، اما در بستر جنگ غزه، خصومت‌ها در مرز اسرائیل و لبنان و تهدیدات حوثی‌ها و شبه‌نظامیان شیعه در عراق و سوریه این اقدام اسرائیل در حقیقت عاملی برای تشدید تنش بود.

سیاست «صبر راهبردی» تهران ممکن است همچنان مقامات ایرانی را وادار کند تا به روشی سنجیده پاسخ دهند. اما برخی از واکنش‌ها با توجه به اینکه ایران با صدای بلند وعده انتقام داده تقریبا قطعی است. نوع واکنش و پاسخ ایران مشخص می کند که آیا وضعیت فعلا فروکش می کند یا باید در انتظار جنگ منطقه ای گسترده تر بود.

سوال مهم این است که آیا ایران می خواهد به گونه ای تلافی کند که معادل از دست دادن (شهید) زاهدی باشد؟ یا آیا تهران خواهان تلافی ظاهری است که هم واکنش متقابل اسرائیل را به دنبال نداشته باشد و هم بتواند آن را پاسخ مناسب به اقدام اسرائیل در سوریه بداند. هر سناریو برای ایران ارزش و خطرات مرتبط با آن را دارد. این تصمیم نشان خواهد داد که آیا اولویت واقعی ایران ایجاد بازدارندگی معنادار علیه اسرائیل است یا اجتناب از تشدید تنش در منطقه،  زیرا تهران احتمالاً نمی تواند هر دو را انجام دهد.

پاسخ ایران نامتقارن است و در منطقه نیست

 ایران سابقه سازماندهی حملات  علیه منافع اسرائیل در سراسر جهان را دارد. همین ماه گذشته، پلیس پرو یک افسر نیروی قدس را دستگیر کرد که ادعا می‌شد در حال برنامه‌ریزی برای کشتن یک مقام اسرائیلی در جریان مجمع همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه بود. در ژوئن 2022، یائیر لاپید، وزیر خارجه وقت اسرائیل، چند هفته پس از کشته شدن ( ترور )  سرهنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، صیاد خدایی در خارج از منزلش در تهران، از اسرائیلی‌ها خواست که فوراً ترکیه را ترک کنند و مدعی شد که ممکن است هدف قرار بگیرند. کمتر از دو هفته بعد، ترکیه اعضای یک گروه ایرانی را دستگیر کرد.  این بار پس از هدف قرار دادن زاهدی در سوریه، مقامات ایرانی از قبل سفارتخانه ها و کنسولگری های اسرائیل را به عنوان هدف احتمالی تهدید می کنند.

ارزش این سناریو برای ایران: یک حمله موفقیت‌آمیز احتمالاً مبنای کافی برای رهبران ایران فراهم می‌کند تا علناً ادعا کنند تهران تلافی کرده است. چنین سناریویی خطر تشدید درگیری کنونی به یک جنگ منطقه‌ای را به حداقل می‌رساند.

ریسک این سناریو برای ایران: تهران ممکن است متقاعد نشده باشد که چنین اقدامی به اندازه کافی اسرائیل را از ادامه تلاش‌هایش برای کشتن مقامات و کارشناسان ارشد ایرانی باز می‌دارد، و بنابراین ممکن است به این نتیجه برسد که برای پاسخ به مرگ(شهادت ) زاهدی چنین اقدامی کافی نیست.

 ایران از شرکا یا نیروهای نیابتی خود مانند حزب الله برای حمله یا حمله به اهدافی در داخل اسرائیل استفاده می کند

حزب الله در مورد تعامل خصمانه با اسرائیل محاسبات مستقل و  تصمیم گیری خود را دارد. اما اگر ایران اصرار کند که حزب‌الله برای انتقام از کشته شدن نزدیک‌ترین مقام سپاه قدس به این گروه اقدام کند، ممکن است حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، این درخواست را بپذیرد. اگر او این کار را انجام دهد، احتمالاً پاسخی می‌دهد که در سایه آن ایران می تواند از انتقام جویی موفقیت آمیز سخن بگوید. همزمان اسرائیل نیز چنین پاسخی را چندان خارج از چارچوب تنش های جاری با حزب الله لبنان در چندماه اخیر نخواهد دید.

ارزش این سناریو برای ایران: ایران به معتمدترین شریک خود روی می آورد و خوشبین است که با انجام ندادن حمله مستقیم به اسرائیل، خطر پاسخ نظامی اسرائیل به خاک ایران را کاهش می دهد. اجتناب از حمله اسرائیل به ایران  تقریباً به طور قطع یک اولویت برای ایران است، زیرا هدف شماره یک تهران همیشه ثبات نظام است و رهبران ایران ممکن است نگران باشند که مردم آنها را برای چنین حمله‌ای مقصر بدانند.

ریسک این سناریو برای ایران: این سناریو ممکن است برای بازگرداندن بازدارندگی علیه اسرائیل ضعیف‌تر از آنچه ایران انتظار دارد باشد. و از سوی دیگر در زمانی که تنش‌ها بین اسرائیل و حزب‌الله بالا رفته، اسرائیل می‌تواند از انتقام‌جویی به عنوان بهانه‌ای برای جنگ گسترده‌تر علیه این گروه استفاده کند. چنین چیزی هم می‌تواند وضعیت حزب الله به عنوان مهم‌ترین متحد ایران در منطقه را متزلزل کند  و هم به سرعت به جنگ منطقه‌ای تبدیل شود. ایران چنین چیزی را نمی خواهد.

 ایران از نیروهای نیابتی شیعه خود در عراق یا سوریه برای حمله به اهداف ایالات متحده استفاده می کند

 نیروهای نیابتی ایران از اواخر ژانویه که سه سرباز آمریکایی در اردن کشته شدند، به نیروهای آمریکایی در عراق یا سوریه حمله نکردند. پس از آن حمله ایران به دنبال فاصله گرفتن از آن برای جلوگیری از خطر درگیری با ایالات متحده و جنگ منطقه ای گسترده تر، بود. از جمله کسانی که هفته گذشته برای راهپیمایی سالانه روز قدس در حمایت از فلسطینی ها در تهران حضور داشتند، ابو فدک المحمداوی، جانشین رئیس حشد الشعبی عراق (PMF)بود. گزارش شده که رهبران حشد منتظر دستورات تهران برای واکنش به ترور ( شهید) زاهدی هستند.

ارزش این سناریو برای ایران: از نظر ایران، این گزینه می تواند با تاکید بر اینکه ایالات متحده از اقدامات اسرائیل مبرا نخواهد بود، بازدارندگی را افزایش دهد. این شاید معکوس دیدگاه واشنگتن باشد که ایران مسئول حمله هفت اکتبر حماس است حتی اگر به طور خاص دستور حمله را صادر نکرده باشد. ایران احتمالاً معتقد است که هرگونه پاسخ ایالات متحده بیش از حد بزرگ نخواهد بود  و به گونه ای تأمین کننده  اولویت ثابت ایالات متحده برای اجتناب از یک جنگ منطقه ای گسترده تر خواهد بود.

 ریسک این سناریو برای ایران: ایالات متحده هفته گذشته پس از حمله اسرائیل به دمشق از مسیر همراهی با اسرائیل خارج شد تا علناً تأکید کند که نقشی در این حمله نداشته و از برنامه ریزی اسرائیل برای حمله آگاه نبوده است. اگر نیروهای نیابتی ایران با این وجود به کارکنان و منافع آمریکا در منطقه حمله کنند، دولت بایدن ممکن است لازم بداند که به سرعت به گونه‌ای پاسخ دهد که بسیار فراتر از آنچه ایران فکر می‌کند باشد.

ایران به طور نظامی به سرزمین اسرائیل حمله می کند و یا مقامات ارشد اسرائیل را می کشد

حمله با استفاده از موشک‌های بالستیک یا هواپیماهای بدون سرنشین علیه اهداف داخلی اسرائیل تأثیرگذارترین و پرخطرترین گزینه در دسترس تهران خواهد بود. در حالی که ایران ممکن است به دنبال جلوگیری از تشدید جنگ به یک جنگ تمام عیار باشد و در این مسیر صرفا اهداف نظامی یا اطلاعاتی را هدف قرار دهد اما باز هم این یک گام خطرناک خواهد بود.

 ارزش این سناریو برای ایران: تهران احتمالاً چنین حمله ای را بهترین فرصت برای بازگرداندن قدرت بازدارندگی خود و نشان دادن این موضوع می داند که اسرائیل نمی تواند بدون مجازات به مقام های ارشد ایران ضربه بزند. تهران همچنین ممکن است بر این باور باشد که چنین حمله ای می تواند آمریکا را به افزایش فشار بر اسرائیل وادار کند تا دوباره انتقام نگیرد و خطر ایجاد یک جنگ گسترده تر را به جان نخرد. با این حال، چنین دیدگاهی هم توانایی ایالات متحده برای تأثیرگذاری بر اسرائیل در چنین شرایطی و هم تمایل رئیس جمهور جو بایدن برای انجام این کار را نادیده می گیرد.

ریسک این سناریو برای ایران: اسرائیل تقریباً به طور قطع به از دست دادن پرسنل غیرنظامی یا نظامی در اسرائیل یا به ترور مقامات ارشد خود پاسخ قوی خواهد داد. این گزینه پتانسیل بالایی برای آغاز یک جنگ تمام عیار و منطقه ای دارد.