چرا نرخ دلار از سامانه سنا حذف شد؟/پرده‌برداری از یک رانت ارزی

روز گذشته خبری مبنی بر حذف نرخ دلار از سامانه سنا منتشر شد. سامانه سنا که از آن تحت عنوان سامانه نظارت ارزی یاد می‌کنند، متوسط قیمت ارزهای مختلف را هر روزه و به صورت ساعتی اعلام می‌کرد.

به گزارش تجارت‌نیوز، آنگونه که قبلا بانک مرکزی اعلام کرده بود نرخ‌های موجود در این سامانه براساس معاملات ثبت شده در صرافی‌ها است. با این حال، اما بعد از بسته جدید ارزی دولت نرخ‌های این سامانه با نرخ‌های موجود در تابلو صرافی‌ها اختلاف قابل‌توجه داشت.

پویا ناظران، کارشناس اقتصادی در تحلیلی به بررسی حذف دلار از سامانه سنا پرداخته است. وی در تحلیل خود (در کانال تلگرامی‌اش) به برخی سوالات که در چند روز اخیر پیرامون نرخ دلار و سامانه سنا و نیما مطرح شده بود، پاسخ می‌دهد.

این کارشناس اقتصادی در ابتدا می‌گوید: حدود ساعت 18 دیروز، ستون دلار از سامانه سنا حذف شد. عجالتا گویا صورت مسئله پاک شده است. جدول دیروز سایت سنا دو سوال ایجاد می‌کرد:

نخست آنکه چرا نرخ دلار بالاتر از یورو بود؟

وی در پاسخ به این سوال می‌گوید: با گذاشتن شواهد در کنار یکدیگر، به نظر می‌آید دلیل این موضوع گزارش کردن معاملات نیمایی (حواله‌ای) و غیرنیمایی (نقد) صراف‌ها در یک سامانه و گزارش میانگین همه آن معاملات، بوده باشد.

ناظران ادامه می‌دهد: بازار ارز کنونی دو ویژگی مهم دارد. از یک طرف، سهم دلار در معاملات نقدی بیشتر است، از طرف دیگر، سهم یورو (و درهم) در معاملات حواله‌ای بیشتر است. همچنین قیمت در بازار نقد حدود ۲۵ درصد بیشتر از قیمت در بازار حواله‌ است. در نتیجه این دو ویژگی بازار، وقتی میانگین همه معاملات نقد و حواله‌ای در سایت سنا منتشر می‌شود، نرخ دلار بیشتر از نرخ یورو است.

سوال دوم آن است که چرا نرخ خرید دلار صراف‌ها ۱۸۰ تومان بیشتر از نرخ فروش‌ آنها بود؟

وی در پاسخ به این سوال می‌گوید: چون صراف‌ها در بازار نقد بیشتر خریداری می‌کنند و کمتر می‌فروشند. یعنی در سمت خرید، نسبت حجم معاملات نقد به حجم معاملات حواله بیشتر از این نسبت در سمت فروش است. این اختلاف، بر روی میانگین گزارش شده اثر می‌گذارد و باعث می‌شود که میانگین نرخ خرید بیشتر از میانگین نرخ فروش شود.

ناظران اما در ادامه می‌گوید: اما هنوز دو تا سوال برای من باقی مانده است: اولا، چرا حدود ساعت 18 بعد از ظهر (یکشنبه ۲۸ مرداد) ستون دلار از سنا حذف شد و با نرخ یوآن چین جایگزین شد. آیا بانک مرکزی برنامه جدیدی برای بازار دلار دارد، یا صرفا می‌خواهد کسی به این سوالات فکر نکند؟

سوال مهم‌تر آن است که منتفع اختلاف ۲۵ درصدی چه کسی است؟

در سرمقاله شنبه دنیای اقتصاد، «بیمه دلاری» را توضیح دهنده این اختلاف دانستم:

اما این که آیا کسی هست که از این اختلاف منتفع شود یا نه، سوال دیگری است.

وی می‌افزاید: حتما به یاد دارید که آقای همتی در گفتگوی ویژه خبری گفتند اختلاف دو بازار حدود پنج درصد خواهد بود. اختلاف پنج درصدی بین بازار نقد و حواله طبیعی است، اما اختلاف ۲۵ درصدی می‌تواند آربیتراژ ایجاد کند. سوال این است که آیا کسی راهی برای کسب منفعت از این ۲۵ درصد پیدا کرده است؟

وی این سوال را مطرح می‌کند که چرا من چنین نگرانی دارم؟

ناظران در پاسخ به این سوال می‌گوید: به طور کلی، وقتی بازار دو نرخ‌دار، مستعد آربیتراژ می‌شود. یعنی یک عده تلاش می‌کنند راهی پیدا کنند برای خریدن از بازار ارزان، و فروختن در بازار گران. به‌طور خاص، اگر به یاد داشته باشید آخر فروردین ماه که سامانه نیما افتتاح شد، هنوز نمی‌دانستیم چه نوع فسادی در آن سیستم بروز خواهد کرد.

وی می‌افزاید: وقتی آخر خرداد ماه متوجه برخی رویه‌های رانتی شدم و به آن انتقاد کردم خیلی‌ها به من اشکال گرفتند که در سامانه نیما امکان چنین کارهایی نیست. اما در هفته‌های بعد رفته رفته بیشتر شد و متوجه عواقب آن شدیم. کار به جایی رسید که در مرداد ماه، چرت نماینده‌های مجلس هم پاره شد!

ناظران در پایان می‌گوید: با دیدن این شکاف ۲۵ درصدی که تبلورش در جدول دیروز نیما بود، نگرانم استعداد و نبوغ برخی تحریک شده باشد و راهی برای رانت خواری پیدا کرده باشند. اشکال تحمیل چند نرخ توسط دولت همین است!