اقتصاد مجارستان: کاخی بر خاکستر کمونیسم

مجارستان از جمله کشورهای پردرآمد دنیا است. اقتصاد مجارستان در دهه‌های اخیر با اعمال سیاست‌های اقتصادی متناسب با اهداف توسعه‌ای، توانسته رشد اقتصادی خوبی را تجربه کند. این کشور دارای جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی جالب توجهی است که آن را به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است.

مجارستان به‌خوبی توانسته جمعیت 10 میلیون نفری خود را مدیریت کند و با اعلام سیاست‌هایی مناسب و سرمایه‌گذاری بر روی نقاط قوت خود، پتانسیل‌های بالقوه‌اش را بالفعل کند. این کشور در سال 2017 با وجود میانگین رشد 2 درصدی اتحادیه اروپا، رشد اقتصادی برابر با 4 درصد داشته است. مسیر دستیابی به این رشد در نوع خود می‌تواند بسیار پراهمیت باشد.

ما در این مقاله به رسم مقالات پیشین، در نظر داریم اقتصاد مجارستان را از نزدیک رصد کنیم. در نتیجه در ابتدا گریزی کوتاه به تاریخ اقتصادی-سیاسی این کشور می‌زنیم.

بررسی تاریخ سیاسی-اقتصادی کشورها دو مزیت دارد؛ اول اینکه بدون دانستن تاریخ یک کشور، نمی‌توان درباره حال حاضر آن نظر قابل قبولی ارائه کرد. دومین نکته مثبت این است که با توجه به درهم‌تنیدگی اقتصاد و سیاست، نگاهی تک‌بعدی به هر یک از این دو، نمی‌تواند ما را در رسیدن به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری درست یاری کند.

در نتیجه با نگاهی به تاریخ، اقتصاد مجارستان را بررسی کرده و در نهایت با نگاهی به آمار شاخص‌های مهم اقتصادی وضعیت مجارستان را در حال حاضر رصد می‌کنیم.

مجارستان بین دو جنگ

اوج شکوه و عظمت مجارستان در قرون وسطی و سلطنت لایوش یکم بود. در این زمان مجارستان وسعت زیادی داشت و تا دریای بالتیک، دریای سیاه و مدیترانه می‌رسید. در سال 1867 میلادی حکومت‌های اتریش و مجارستان با هم متحد شده و سپس ادغام شدند و دولت اتریش-مجارستان را شکل دادند.

اما این پادشاهی در طول جنگ جهانی اول از هم جدا شد و یک نظام جمهوری کوتاه‌مدت در سال ۱۹۱۸ در مجارستان به وجود آمد ولی فقط ۸ ماه دوام آورد. در سال ۱۹۱۹ بلا کُن رهبر کمونیست‌های رومانی، با حمله به مجارستان و اشغال بوداپست در ۴ اوت ۱۹۱۹ یک حکومت کمونیستی بی‌نظم را در مجارستان پایه‌گذاری کرد.

کمونیست‌های رومانی پس از اشغال مجارستان یک حکومت بی‌نظم ایجاد و یک سیستم اقتصادی کپی شوروی را در مجارستان پیاده کردند.

تاریخ لهستان با تاریخ اقتصاد آلمان گره خورده است: طی جنگ جهانی دوم مجارستان با آلمان متحد شد. بعد از حمله‌ی نازی‌ها به شوروی در 22 ژوئن 1941 میلادی مجارستان از متجاوزان به شوروی، یعنی آلمان‌ حمایت کرد. ولی با شکست آلمان در جبهه شرق از متفقین، در مه ۱۹۴۳ از این حمایت صرف نظر کرد.

آلمان‌ مجددا در سپتامبر ۱۹۴۳ برای بقا در جریان جنگ، مجارستان را اشغال و یک رژیم دست‌نشانده در این کشور برقرار کرد. به دنبال اشغال مجارستان توسط نازی‌ها، ده‌ها هزار یهودی و کولی مجار به اردوگاه‌های مرگ فرستاده شدند و توسط نازی‌ها به قتل رسیدند.

با شکست آلمان‌ها در جنگ جهانی دوم، رژیم دست‌نشانده آنها در مجارستان نیز بین سال‌های ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۵ توسط شوروی از قدرت ساقط شد. به موجب پیمان پاریس که در سال ۱۹۴۷ بسته شد، «مجارستان بایستی از کلیه قلمروی خود که در جریان جنگ جهانی دوم به دست آورده بود، صرف نظر می‌کرد، همچنین مجارستان به پرداخت ۳۰۰ میلیون دلار غرامت به شوروی، چکسلواکی و یوگسلاوی محکوم شد».

کپی مدل اقتصادی شوروی در مجارستان

در سال 1948 حزب کمونیست با پشتیبانی نیروهای شوروی قدرت را در دست گرفت. در این زمان نظام جمهوری خلق در مجارستان تاسیس شد. صنعت به‌صورت ملی درآمد و زمین‌ها حالت اشتراکی پیدا کرد و حکومت به تک‌حزبی تبدیل شد. از سوی دیگر هرگونه مخالفتی با ترور و نابودی مواجه می‌شد. به دیگر سخن، کپی مدل اقتصاد شوروی به‌طور کامل در مجارستان پیاده شد.

در آن زمان یکی از مهم‌ترین مخالفان حکومت کمونیستی، رهبر کاتولیک مجارستان، کاردینال یوزف میندشنتی بود که در سال 1948 به زندان افتاد. بی‌شک کمونیسم در مجارستان نیز سرگذشت خوبی نداشت و پایان داستان خوش نبود.

مردم به مخالفت قیام کردند در سال 1956 قیام‌های مردمی به اوج خود رسید و در 33 اکتبر 1956 قیام بزرگ ضدکمونیستی مردم به خاک و خون کشیده شد. این سرکوب‌ها پایدار نبود و سرانجام در سال 1989 حکومت کمونیستی مجارستان فروپاشید.

در همان سال قانون اساسی اصلاح شد و یک نظام چندحزبی در این کشور روی کار آمد. رد پای شوروی تا ژوئن 1991 در مجارستان وجود داشت. پس از اتمام کمونیست در مجارستان، این کشور در مه 2004 این کشور به عضویت اتحادیه‌ی اروپا درآمد.

اقتصاد مجارستان زیر ذره‌بین

مجارستان یکی از کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی یا OECD و دارای رتبه قابل قبولی در شاخص توسعه انسانی است. اقتصاد مجارستان با تولید سالانه 265،037 میلیارد دلار 57مین اقتصاد بزرگ جهان است. این کشور از نظر تولید ناخالص داخلی سرانه، بر اساس برابری قدرت خرید ، 49مین اقتصاد جهان به حساب می‌آید.

مجارستان یک کشور صادرات‌محور است و تاکید زیادی بر روی تجارت بین‌المللی دارد. این کشور در سال 2015 بیش از 100 میلیارد دلار درآمد ارزی از محل صادرات خود به دست آورد. بیش از 80 درصد از این صادرات پررونق توسط بخش خصوصی انجام می‌شود.

گوشی‌های نوکیا که زمانی در مجارستان تولید می‌شدند، نشانی از توانمندی این کشور در جذب سرمایه‌های خارجی در طول دو دهه گذشته است.

بیشتر هزینه‌های اقتصاد در کشور مجارستان مربوط به بخش خانوار است و نزدیک به 50 درصد از آن را تشکیل می‌دهد. همچنین هزینه‌های دولت در این کشور 20 درصد از هزینه کل را تشکیل می‌دهد که نشان از بزرگ نبودن دولت در اقتصاد این کشور است.

مجارستان همچنین یکی از کشورهای برجسته در اروپای مرکزی و شرقی برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است.

مشکلات و کاستی‌های اقتصاد مجارستان

معادن بوکسیت بسیار غنی‌ در مجارستان وجود دارند که به بهره‌برداری نیز رسیده است. بیش از نیمی از صادرات اقتصاد مجارستان را ماشین‌آلات کشاورزی، ابزار مهندسی و غلات و ماشین‌های صنعتی تشکیل می‌دهند.

اما اقتصاد این کشور همیشه در حالت رو به رشد و ایده‌آل نبوده و فراز و نشیب‌های مختلفی را از سر گذرانده است. در سال ۲۰۰۸ اقتصاد مجارستان در وضعیت به‌سامانی قرار نداشت و بدهی و کسری بودجه ، اقتصادش را تحت فشار قرار داده بود.

ارزش پول مجارستان معروف به فورینت و شاخص اصلی معرف سهام در آن کشور، موسوم به بوکس، هم‌زمان با سیر نزولی بازارهای مالی در جهان، تنزل کرد. در پی کاهش شدید ارزش پول ملی و فشار مضاعف بر اقتصاد، مقامات این کشور به سراغ صندوق بین‌المللی پول رفتند.

بانک مرکزی مجارستان برای جذب دارایی‌های مردم به بانک‌ها، بهره عامل را به 11.5 درصد افزایش داد این در حالی است که در حال حاضر نرخ بهره این کشور 0.9 است.

در اکتبر ۲۰۱۰ مخزن زباله‌های شیمیایی شرکت آلومینیوم‌سازی آیکا در غرب مجارستان ترکید. این حادثه سیلی از زباله‌های سمی به راه انداخت که دو شهر کوچک را ویران کرد، ده‌ تن را کشت و تمام حیات وحش را در رودخانه «مارکال» از بین برد.

بیش از یک میلیون مترمکعب از مواد سمی و خطرناکی که در این کارخانه نگهداری می‌شد، در پی تخریب دیواره‌های انبار روانه خیابان‌های اطراف شدند. این میزان معادل حجم چهارصد استخر شنای المپیک است.

وضعیت صنعت و کار در اقتصاد مجارستان

صنایع عمده مجارستان شامل مواد غذایی، داروسازی، وسایل نقلیه موتوری، فناوری اطلاعات، مواد شیمیایی، متالوژی، ماشین‌آلات، کالاهای الکتریکی و گردشگری هستند. در 20 سال گذشته مجارستان به یک مرکز تولید فن‌آوری تلفن همراه، امنیت اطلاعات و تحقیقات سخت‌افزاری تبدیل شده است.

همین موضوع موجب شده است که در ژانویه 2017 نرخ اشتغال این کشور برابر با 68.7 درصد باشد که رقم بالایی است. اگر به ساختار استخدام و بازار کار در این کشور توجه کنید، ویژگی‌های اقتصادهای پساصنعتی را می‌توانید در آن ببینید.

مجارستان هزینه‌های زیادی را صرف تحقیق و توسعه می‌کند. همین امر موجب شده مجارستان به یکی از مهم‌ترین کشورها در زمینه فناوری تبدیل شود.

63.2 درصد از نیروی کار این کشور در بخش خدمات، 29.7 درصد در بخش صنعت و 7.1 درصد نیز در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. همین موضوع نرخ بیکاری پایینی را برای این کشور به همراه آورده است، به‌طوری که در سال 2017 نرخ بیکاری در اقتصاد مجارستان برابر با 4.1 درصد بوده است.

بر اساس سرشماری مجارستان در سال 2011 مجارستان جمعیتی 10 میلیون نفری داشت. 88 درصد از جمعیت مجارستان مجارها هستند. قرن نوزدهم یکی از مهم‌ترین سده‌های مجارستان بوده است، چرا که بخش عمده‌ی موسسات فرهنگی و سنتی موجود در این کشور ریشه در همین قرن دارند.

تا میانه‌های قرن نوزدهم جمعیت روشنفکر این کشور منفعل بودند اما بعد از آن در دوره‌ی شکوفایی خود پیشرفت مهمی کرده و نهادهایی را که بعدتر موجب توسعه این کشور شد، شکل دادند.

تحقیق و توسعه در اقتصاد مجارستان

در سال‌های اخیر دستاوردهای مجارستان در زمینه علم و فناوری بسیار مهم بوده است. تحقیق و توسعه (Research & Development or R&D) از بخش‌های جدانشدنی اقتصاد مجارستان در دهه‌های گذشته بوده است.

مجارستان در سال 2015، 1.4 درصد از تولید ناخالص داخلی خودش را صرف تحقیق و توسعه کرده است. به همین دلیل مجارستان یکی از کشورهای مهم در زمینه نوآوری در جهان است.

کشور مجارستان در نظر دارد که تا سال 2020 این رقم را به 1.8 درصد افزایش دهد و بخش بزرگ‌تری از تولید ناخالص داخلی‌اش را خرج تحقیق و توسعه کند. البته این افزایش در بخش تحقیق و توسعه منوط این است که سرمایه‌گذاری در اقتصاد این کشور افزایش پیدا کند.

این کشور همچنین دارای رتبه بالایی در ثبت اختراع در جهان است. نکته مهم این است که تحقیقات علمی توسط دولت و بخش خصوصی حمایت می‌شوند و همین موضوع مجارستان را جزو کشورهایی کرده که دارای برجسته‌ترین محققان در زمینه فیزیک، ریاضی، شیمی و مهندسی است.

بسیاری از دانشجویان مخصوصا در رشته‌های پزشکی و داروسازی، مجارستان را یکی از بهترین مقاصد برای ادامه تحصیل خود می‌دانند. این سیاست جذب نخبگان از سرتاسر دنیا توانسته به بالا رفتن سطح تخصص نیروی کار مجارستان کمک بسزایی کند.

مجارستان برای سال‌ها در سیستم حمل‌و‌نقل خود سرمایه‌گذاری کرده است و همین موضوع این کشور را تبدیل به کشوری پیشرفته در این زمینه کرده است. در حال حاضر مجارستان دارای سیستم حمل‌ونقل جاده‌‌ای، ریلی، هوایی و آبی بسیار پیشرفته‌ای است.

اقتصاد مجارستان در آمار

در حال حاضر مجارستان دارای نرخ رشدی اقتصادی برابر با 1.3 درصد است که می‌توانید فراز و فرودهای آن را به‌خوبی در نمودار زیر مشاهده کنید.

منبع داده‌ها: مرکز آمار مجارستان

نرخ بیکاری 3.6 درصد نشان از سیاست‌هایی موثر در حوزه اشتغال دارد. سیاست‌های پولی این کشور توانسته‌اند ارزش پول را حفظ کنند به‌طوری که نرخ تورم این کشور در حال حاضر 3.1 درصد است. نمودار زیر نشان‌دهنده تغییرات نرخ تورم در اقتصاد مجارستان است.

منبع داده‌ها: مرکز آمار مجارستان

انتهای کلام

مطالعه اقتصاد کشورهای گوناگون می‌تواند به ما نشانه‌های خوبی بدهد. استفاده صرف از مدل‌ها و سیاست‌های اجرا شده در کشورهای دیگر، بی‌شک نمی‌تواند به اقتصاد یک کشور کمکی کند اما بررسی اقتصاد کشورها می‌تواند به‌مثابه آزمایشگاهی بزرگ و مجانی برای ما باشد که با رصد رایگان آن می‌توانیم هر آنچه را که ندیده‌ایم، هر سیاستی که تجربه نکرده‌ایم و هر چیزی را که تجربه‌اش برایمان هزینه مالی و جانی دارد، ببینیم.

مجارستان با وجود جمعیت کم و نداشتن منابع طبیعی قابل توجه، توانسته است با ارائه مدلی متناسب و استفاده از سیاست‌های درست، اقتصادش را سرپا نگه داشته و به سمت جلو حرکت دهد. در نتیجه اقتصاد این کشور و سیاست‌هایش می‌تواند نمونه‌ای خوب و آزمایشی جالب توجه برای ما باشد.