افزایش سرمایه با روش صرف سهام چیست؟

وقتی یکی از کامنت‌های مقاله پیشین ما در مورد اختیار خرید و اختیار فروش در بازار سهام را می‌دیدم، یکی از خواننده‌های عزیز آکادمی تجارت‌نیوز گفته بودند که در مورد افزایش سرمایه از صرف سهام هم مطلب بنویسیم.

ایشان نوشته بودند که در سایت‌های فارسی مطالب قابل‌فهمی در این مورد وجود ندارد.

اینکه در وب فارسی در کل در مورد هر موضوعی مقاله‌های دقیق و چندان قابل‌فهم وجود ندارد چیز تازه‌ای نیست. دقیقا هم به همین دلیل ما سعی می‌کنیم مقاله‌هایی بنویسیم که هم ساده و قابل فهمند و هم دقیق هستند.

کمابیش انتظار مشابهی در مورد همین مبحث صرف سهام هم داشتم.

اما وقتی در این مورد جستجو کردم و مطالب فارسی را دیدم، متوجه شدم اوضاع خیلی اسفناک‌تر است. کل مطالب و ویدئوهای موجود در وب فارسی در مورد صرف سهام، گنگ، متناقض و همراه را با محاسبات غلط هستند.

پس بگذارید ما هم تلاشمان را بکنیم. شاید توانستیم این موضوع صرف سهام را به‌صورت ساده‌تری توضیح دهیم.

افزایش سرمایه با صرف سهام در شرکت فرضی شما

شما شرکت تاسیس می‌کنید

فرض کنید شما به همراه دو نفر از دوستانتان تصمیم می‌گیرید یک کسب‌وکار راه‌اندازی کنید؛ مثلا شرکتی برای عمده‌فروشی مواد غذایی تاسیس کنید.

برای این کار شما ۲۰۰ میلیون تومان سرمایه می‌آورید. دو دوست دیگرتان یکی ۳۰۰ میلیون تومان و دیگری ۵۰۰ میلیون تومان سرمایه می‌آورد. کل ارزش شرکت شما ۱ میلیارد تومان می‌شود. شما در این حالت مالک ۲۰ درصد و آن دو نفر نیز هرکدام مالک ۳۰ و ۵۰ درصد شرکت هستند.

اما به‌جای اینکه سهمتان از شرکت را با درصد مالکیت بیان کنید، شما تصمیم می‌گیرید که تعداد سهم‌های هر فرد را مشخص کنید.

هر سه شما با هم توافق می‌کنید که ارزش هر سهم شرکت خود را ۱۰۰ تومان برگزینید. این ۱۰۰ تومان صرفا یک رقم توافقی است. به این ۱۰۰ تومان، ارزش اسمی (Par Value) سهم شرکت می‌گویند.

در این حالت کل سهم‌های شرکت شما ۱۰ میلیون سهم می‌شود که شما مالک ۲ میلیون سهم و دو نفر دیگر هرکدام مالک ۳ میلیون و ۵ میلیون سهم هستند.

افزایش سرمایه شرکت

شرکت شما کار را شروع می‌کند. سود می‌کنید. سود شما انباشته می‌شود. قیمت دلار بالا می‌رود و در نتیجه زمین و تجهیزات شرکت شما قیمتشان بالا می‌رود.

حالا شما می‌خواهید یک شعبه جدید هم تاسیس کنید؛ اما سود انباشته شما آن‌قدر نیست که سرمایه‌ لازم برای این کار را تامین کند. یکی از راه‌کارها این است که چند سرمایه‌گذار و سرمایه جدید بیاورید.

دو نفر سرمایه‌گذار به اسم الف و ب پیدا می‌شوند. سرمایه‌گذار الف می‌خواهد ۳ میلیون سهم از شرکت شما را داشته باشد. سرمایه‌گذار ب هم می‌خواهد ۲ میلیون از سهم شرکت شما را داشته باشد.

اما شما از سهم خود و دو دوست دیگرتان به این دو چیزی نمی‌فروشید؛ زیرا در این حالت که سرمایه جدیدی وارد شرکت نمی‌شود. به‌جای آن تصمیم می‌گیرید ۵ میلیون سهم به سهم‌های شرکت اضافه کنید.
در این حالت کل سهم‌های شرکت ۱۵ میلیون سهم خواهد بود.

درصد مالکیت شما که قبلا ۲۰ درصد بود، حالا 13.3 درصد می‌شود؛ زیرا:

به‌این‌ترتیب دو دوست شما درصد مالکیتشان به 20 درصد و 33 درصد کاهش می‌یابد.

سرمایه‌گذار الف مالک 20 درصد و سرمایه‌گذار ب هم مالک ۱۳.۳ درصد از شرکت می‌شود. این دو سرمایه‌گذار جدید متناسب با میزان مالکیت خود می‌توانند در تصمیم‌گیری‌ها شرکت نقش داشته باشند و رای بدهند.

ارزش جدید شرکت و مبلغ صرف سهام

ارزش اسمی هر سهم شرکت شما طبق توافق اولیه‌تان ۱۰۰ تومان است. در نتیجه اگر بخواهید به فرد الف ۳ میلیون سهم بدهید باید ۳۰۰ میلیون تومان از او بگیرید. فرد ب هم باید بابت ۲ میلیون سهم ۲۰۰ میلیون تومان پول بدهد.

اما این دو سرمایه‌گذار در کل از عملکرد شرکت شما راضی هستند و حتی حاضر هستند بابت هر سهم شرکت شما، ۱۵۰ تومان نیز بپردازند. شما هم با کمال میل می‌پذیرید که هر سهم شرکت خود را ۱۵۰ تومان بفروشید.

در این حالت شما در ازای فروش ۵ میلیون سهم بیشتر به سرمایه‌گذارهای جدید، ۷۵۰ میلیون تومان پول دریافت می‌کنید. توجه داشته باشید که شرکت شما ۷۵ درصد افزایش سرمایه داشته و تعداد سهم‌های شرکت ۵۰ درصد بیشتر شده‌اند.

حال از این ۷۵۰ میلیون تومان، مشخصا ۵۰۰ میلیون تومان (حاصل‌ضرب ۱۰۰ تومان در ۵ میلیون سهم) به دارایی شرکت شما اضافه می‌شود. با این پول شما می‌توانید شرکت را توسعه دهید و شعبه‌های جدید تاسیس کنید.

۲۵۰ میلیون تومان باقی‌مانده که برای همان ۵۰ تومان اضافی بابت هر سهم دریافت کرده‌اید، مبلغ صرف سهام (Premium) نام دارد؛ یعنی مبلغی که با فروش سهام با قیمتی بالاتر از ارزش اسمی سهم به دست می‌آورید.

شما این پول را روی دارایی‌ها شرکت اضافه نمی‌کنید. بلکه یک حساب بانکی مجزا برای همین صرف سهام باز می‌کنید و پول را در آن واریز می‌کنید. همین یعنی صرف سهام.

در این روش افزایش سرمایه شما عملا در مقابل اینکه بخشی از مالکیت شرکت را به سرمایه‌گذار جدید می‌دهید، پول دریافت می‌کند. دقیقا کاری که استارت‌آپ‌ها برای جذب سرمایه‌گذار انجام می‌دهند.

اما چون برای این کار شما قیمت بیشتری از ارزش اسمی هر سهم را برای این سهم‌های جدید می‌خواهید، کمی پول بیشتر نصیبتان می‌شود که این پول بیشتر هم مبلغ صرف سهام نامیده می‌شود.

اگر شرکت در بازار بورس باشد

ما در مثال بالا هیچ اشاره‌ای نکردیم که آیا سهام شرکت شما در بازار بورس در حال معامله است یا نه؛ زیرا فرقی نمی‌کند.

اگر سهام شرکت در بازار بورس قابل معامله باشد به‌احتمال‌زیاد قیمت سهام در حال معامله شرکت بسیار بالاتر از ارزش اسمی آن است.

برای افزایش سرمایه با صرف سهام هم کافی است شرکت سهم‌های جدید را با قیمتی بالاتر از ارزش اسمی سهم‌ها بفروشید. تنها محدودیت این است که قیمت فروش سهم‌های جدید نمی‌تواند بیشتر از قیمت معاملاتی سهم در بازار باشد.

همچنین در دنیا روش کسر سهام هم وجود دارد؛ یعنی شرکت سهم‌های جدید را با قیمتی کمتر از ارزش اسمی آن می‌فروشد که البته این کار در ایران ممنوع است.

افزایش سرمایه با صرف سهام با سلب حق تقدم

این روش افزایش سرمایه با صرف سهام که در مثال بالا گفتیم، با سلب حق تقدم بود؛ یعنی سهام‌داران ابتدایی شرکت برای آوردن سرمایه جدید اولویت نداشتند و شرکت سرمایه‌گذاران جدید جلب کرده است.

افزایش سرمایه با صرف سهام و سلب حق تقدم باعث می‌شود همانند مثال بالا، میزان مالکیت و طبعا قدرت تصمیم‌گیری سهام‌دارهای قبلی شرکت کاهش یابد.

زیرا در این حالت سرمایه‌گذاران جدید وارد می‌شوند که بخشی از مالکیت شرکت را می‌گیرند و طبیعتا می‌توانند روی تصمیمات شرکت اثر بگذارند.

به همین دلیل ممکن است سهام‌داران یک شرکت خیلی موافق این نباشند که شرکت افزایش سرمایه به روش صرف سهام و سلب حق تقدم داشته باشد.

ممکن است که سهام‌داران فعلی شرکت موافق افزایش سرمایه باشند اما چون می‌خواهند قدرت تصمیم‌گیری آن‌ها در شرکت حفظ شود، خواستار افزایش سرمایه با صرف سهام با حق تقدم باشند.

افزایش سرمایه با صرف سهام با حق تقدم

در این حالت از افزایش سرمایه با صرف سهام، به‌جای اینکه شرکت به دنبال سرمایه‌گذار خارج از شرکت بگردد، از سرمایه‌گذاران و سهام‌داران فعلی خود می‌خواهد که در افزایش سرمایه شرکت کنند.

هر سهام‌دار نیز متناسب با شرایط و با همان قیمتی که کمی بیشتر از ارزش اسمی سهم شرکت است، پولی به‌حساب شرکت واریز کرده و این سهم‌های جدید شرکت را می‌خرد.

البته این داستان حق رای و اینکه چه نوع سهم‌های حق رای دارند خود مسئله‌ای مجزاست که بعدا به آن خواهیم پرداخت.

ارزش اسمی سهم

ارزش اسمی سهم صرفا یک رقم توافقی یا مصوب است که برای تاسیس شرکت‌ها و تعیین دارایی هرکدام از شرکا یا سهام‌داران استفاده می‌شود. در ایران ارزش اسمی سهم شرکت‌ها نمی‌تواند بیشتر از ۱۰۰۰ تومان باشد. هرچند معمولا رقم ۱۰۰ تومان برای ارزش اسمی عموم شرکت‌ها استفاده می‌شود.

اگر قبلا در روش‌های دیگر افزایش سرمایه مثل آورده نقدی که منجر به ایجاد سهام حق تقدم می‌شود شرکت کرده باشید و خواسته‌ باشید این حق تقدم را به سهم تبدیل کنید، دیده‌اید که مثلا شرکت به ازای هر حق تقدم، ۱۰۰ تومان از شما پول می‌خواهد تا آن را تبدیل به سهم معمولی بکند. این ۱۰۰ تومان هم همان ارزش اسمی سهم شرکت است.

حال که توضیح دادیم کلیت افزایش سرمایه با صرف سهام چیست بگذارید به مباحثی بپردازیم که در وب فارسی در مورد صرف سهام نوشته‌شده است.

نکاتی در مورد افزایش سرمایه با روش صرف سهام

مبلغی که به‌عنوان صرف سهام نصیب شرکت می‌شود، می‌تواند برای چند مورد زیر استفاده شود:

شرکت می‌تواند صرف سهام را به اندوخته شرکت منتقل می‌کند

در این حالت مبلغ حاصل از صرف سهام می‌تواند به اندوخته شرکت اضافه شود و در حساب جداگانه‌ای که به نام «حقوق صاحبان سهام» باز می‌شود، واریز گردد.

در بازارهای بورس کشورهای توسعه‌یافته افزایش سرمایه به روش صرف سهام بسیار موردتوجه است و شرکت‌ها تلاش می‌کنند به این طریق سرمایه خود را افزایش دهند. یعنی شرکت‌ها با‌عرضه بخشی از مالکیت شرکت به سرمایه‌گذاران جدید، سرمایه جذب می‌کنند.

توزیع سهام جایزه بین سهام‌داران قبلی

شرکت‌ همچنین می‌تواند معادل پول حاصل از صرف سهام، سهام جایزه بین سهام‌داران پیشین خود توزیع کند؛ یعنی متناسب با دارایی قبلی آن‌ها، تعدادی سهام جدید به آن‌ها بدهد.

در این حالت سهام‌داران قبلی می‌توانند با‌ ارزش اسمی هر سهم سهام جدید بخرند. طبیعتا در این حالت باید پول معادل این سهم را به‌حساب شرکت واریز کنند. قیمت پرداختی برای هر سهم نیز همان‌طور گفتیم ارزش اسمی سهام شرکت (نه قیمت بازار) خواهد بود.

همچنین بر خلاف روش‌های دیگر افزایش سرمایه، در افزایش سرمایه با روش صرف سهام، قیمت سهام شرکت در بازار و معاملات تغییر نمی‌کند.

چه کسانی از افزایش سرمایه با صرف سهام نفع می‌برند؟

پیش از همه خود شرکت از این قضیه نفع می‌برد؛ زیرا سرمایه‌اش افزایش‌یافته و حالا می‌تواند پروژه‌های جدید شروع کند.

شرکت‌ها می‌توانند با این روش افزایش سرمایه بدون اینکه میزان سهم‌های خود را به حد چشم‌گیری افزایش دهند، با انتشار سهم‌های کم، سرمایه قابل‌توجهی فراهم کنند. چون در این افزایش سرمایه تغییری در قیمت سهم رخ نمی‌دهد، ریسک این افزایش سرمایه نیز چه برای شرکت و چه برای سهام‌داران عمده و خرد کم است.

همچنین در این روش افزایش سرمایه شرکت می‌تواند بدون اینکه زیر بار بدهی و بازپرداخت آن برود، سرمایه چشم‌گیر و بدون ریسکی را در زمان کمی تامین کند. چنین کاری در نهایت باعث رشد و سودآوری شرکت می‌شود که اثر آن مثلا در EPS شرکت دیده خواهد شد.

سهام‌داران عمده و اصلی شرکت‌ هم می‌توانند درصورتی‌که افزایش سرمایه با صرف سهام همراه با حق تقدم باشد، قدرت و توان تصمیم‌گیری و کنترل خود را بر شرکت حفظ کنند. چنین کاری باعث می‌شود سهام‌دارهای خرد نیز بتوانند درصد مالکیت خود بر شرکت را محفوظ نگاه دارند.

در کل بازار سهام نیز چنین افزایش سرمایه‌هایی جا را برای ورود نقدینگی بیشتر و همچنین افزایش عمق بازار بیشتر می‌کنند.

به همین دلیل هم است که در روزهای اخیر صحبت‌هایی زیادی درباره افزایش سرمایه شرکت‌ها با صرف سهام و سلب حق تقدم مطرح می‌شود؛ زیرا چنین کاری جا را برای سرمایه‌های سرگردان باز می‌کند.

مشکلات افزایش سرمایه با صرف سهام

گفتیم که اگر افزایش سرمایه با صرف سهام همراه با سلب حق تقدم باشد، سهام‌داران عمده و اصلی که تصمیم‌گیران شرکت هستند بخشی از قدرت و اثرگذاری خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل ممکن است شرکت نتواند این سهام‌دارهای عمده را راضی کند تا به این نوع افزایش سرمایه رای دهند.

از آن‌سو همواره این احتمال وجود دارد که با اینکه سهم‌های جدید با قیمت بسیار کمتری از بازار و کمی بالاتر از ارزش اسمی منتشر می‌شود، خریداری برای آن‌ها پیدا نشود.

یعنی سرمایه‌گذاران در پذیره‌نویسی این سهم‌های جدید مشارکت نکنند. چنین مسئله‌ای باعث می‌شود که شرکت‌ها برای انجام این نوع افزایش سرمایه ملزم باشند خریدار حقیقی یا حقوقی تضمینی هم بیابند که در صورت عدم استقبال سرمایه‌گذاران، این خریدار تضمینی سهم‌ها را بخرد.

اما مشکل اینجاست که همواره پیدا کردن خریدار تضمینی کار راحتی نیست.