دکتر همایون کاتوزیان در تعریف خود از رویکردش در کتاب ایران جامعه کوتاه‌مدت چنین تعریفی را ارایه داده است: "جامعه‌ای که در آن چشم‌انداز بلندمدتی چه در زندگی کلان و چه در زندگی خرد وجود ندارد. يعنی اينکه هم در چشم‌انداز جامعه کوتاه‌مدت است و هم در زندگی فردی. اين ضرب‌المثل‌هايی که در ادبيات ما وجود دارد که «شش ماه ديگر کی مرده، کی زنده؟» يا «از اين ستون تا آن ستون فرج است» يا «يک سيب را که بيندازی بالا ده تا چرخ می‌خورد تا بيايد پايين» همه اينها صحبت از اين می‌کند که هيچ معلوم نيست چه اتفاقی می افتد. اين مسئله عدم استمرار در جامعه را نشان می‌دهد که جامعه را کوتاه‌مدت می‌کند و همه مناسبات فردی و اجتماعی بر اساس کوتاه‌مدت بودن جامعه طرح ريزی می‌شود. مثلا فرض کنيد که انباشت بلندمدت سرمايه در ايران هرگز وجود نداشته است. برای اينکه انباشت بلندمدت سرمايه به يک چشم‌انداز بلندمدت سرمايه نياز دارد." این روزها که دوباره بازارهای موازی در حال حرکت هستند، بسیار به یاد این کتاب و صحبت‌های مطروحه در آن می‌افتم و از خود می‌پرسم ، مگر می‌شود جامعه‌ای کوتاه‌مدت بیاندیشد ولی در اقتصادش بلندنظرانه فکر کند؟ جواب این سوال شاید خیلی پیچیده باشد اما با در نظر گرفتن بسیاری از موارد می‌توان نتیجه پیش‌بینی کرد. به عنوان مثال بر اساس آمارهای منتشره در سال ۱۳۹۹ توسط مرکز پژوهش‌های مجلس درآمد سرانه ایرانیان در ۷ سال گذشته از ۷ میلیون به کانال ۴ میلیون تومان نزول داشته است، نرخ تورم در ۱۰ساله اخیر متوسط ۲۰ درصد است و نرخ تورم در دوسال پیاپی ۹۷ معادل ۵۰٪ درصد و ۹۸ معادل ۴۱٪ بوده (آمار بانک مرکزی)! نوسانات ارزی که همواره در اقتصاد ایران وجود داشته است این‌بار نیز در کمتر از ۳ سال هرسال با جهش روبرو بوده از دلار ۴۲۰۰ شروع و به دلار ۲۵۰۰۰ تومانی امروز رسیده است. فعالان کار و کسب در هر کجای دنیا با ریسک‌های زیادی روبرو هستند، ریسک‌های عملیاتی، حقوقی، اقتصادی و سیاسی اما در ایران ریسک‌های اقتصادی آنقدر در حال فشار بر فعالان اقتصادی هستند که دیگر فشار بر قشر عموم قابل تصور خواهد بود، فعال اقتصادی در ایران از یک کاسب جزء تا یک بنگاه‌دار بزرگ با دشواری‌های بسیاری روبه‌روست آن هم در پروسه‌های عملیاتی، اما بی‌ثباتی شاخص‌هایی همچون تورم، نوسانات ارز تاثیرات بسیار بدی بر کلیت کار و کسب‌ها دارد که تمامی آنها را به سمت تصمیمات کوتاه‌مدت هدایت می‌کند. در این جامعه اقتصادی چشم‌انداز متغیرهای کلان اقتصادی روشن نیست و بدون چشم‌انداز‌های قابل سنجش اقتصادی همه انسان‌ها حتی در سوئیس، امریکا ، انگلستان، ترکیه به رویکردهای کوتاه‌مدت روی خواهند آورد. رویکرد کوتاه‌مدت ناشی از اتفاقاتی که مدام در حال باز تکرار در اقتصاد ایران است (تورم ، افزایش نقدینگی، عدم رشد اقتصادی با ثبات، تغییرات در روابط بین المللی، کاهش قدرت خرید و …) اقتصاد ایران بدون اینکه بخواهیم کلیشه‌ای صحبت کنیم دارای پتانسیل‌های بالایی برای توسعه است، نیروی انسانی مشتاق توسعه بزرگترین دارایی و ثروت ایران است که نیازمند تغییر در نگرش به اقتصاد است. اقتصاد ایران برای خروج از رویکرد کوتاه‌مدت نیازمند اتخاذ تصمیماتی است ، مهمترین آن رجوع به علم مدرن اقتصاد و رساندن اقتصاد به فرماندهی توسعه کشور است. برای مطالعه بیشتر یادداشت چه‌کسی مسئول زیان سهامداران است؟ را بخوانید.
