چرا مذاکرات احیای برجام به نتیجه نمی‌رسد؟
پرسش روز
از زمان شروع مذاکرات احیای برجام در دولت سیزدهم یعنی ۸ آذر ۱۴۰۰ تا کنون ماه‌ها می‌گذرد، با اینکه به نظر می‌رسد طرفین اراده لازم برای توافق را دارند و بارها به مرز توافق رسیدند ولی این امر محقق نشد. چرا مذاکرات احیای برجام به نتیجه نمی‌رسد؟
پاسخ کارشناس
از زمان شروع مذاکرات احیای برجام در دولت سیزدهم یعنی ۸ آذر ۱۴۰۰ تا کنون ماه‌ها می‌گذرد. با اینکه به نظر می‌رسد طرفین اراده لازم برای توافق را دارند و بارها به مرز توافق رسیدند ولی این امر محقق نشد، تغییرات جهانی بویژه بحران اوکراین را می‌توان متغیر‌های اثرگذار بر جریان مذاکرات دانست اما مهمترین عامل به نتیجه نرسیدن مذاکرات نبود نقطه اشتراک منافع و حاکم شدن بازی با حاصل جمع صفر بین طرفین اصلی مذاکرات یعنی ایران و آمریکا است.
در ابتدا تاکید می‌شود مذاکرات احیای برجام گرچه با حضور گروه ۵+۱ پیگیری می‌شود ولی مساله اصلی خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران است. مانند مذاکرات برجام مساله تحریم‌های بین‌المللی مطرح نیست، گرچه برجام نیز با اراده طرفین اصلی یعنی ایران و آمریکا رقم خورد و سایر اعضای ۵+۱ نقش حاشیه‌ای داشتند.
چرا ایران و آمریکا در احیای برجام منافع مشترک ندارند؟
حال چرا بازی با حاصل جمع صفر میان ایران و آمریکا حاصل شده است؟ بازی با حاصل جمع صفر به موقعیتی گفته می‌شود که پیروزی یکی از طرفین مساوی با شکست طرف دیگر است. توافق و لغو تحریم‌های ایران در شرایط فعلی برای آمریکایی‌های شکست به حساب می‌آید چرا که امتیاز یا منافعی بیش از شرایط فعلی نصیب آنها نخواهد کرد. از طرفی در سمت ایران نیز توافق و احیای برجام بدون لغو موثر تحریم‌ها و همانند دوره پیش از خروج آمریکا از برجام منافعی بیش از شرایط فعلی نصیب ایران نخواهد کرد.
بازی با حاصل جمع صفر پیش از برجام نیز میان ایران و آمریکا حاکم بود. آنچه در مقطع برجام در سال ۲۰۱۵ این شرایط را تغییر داد در سمت آمریکا نیاز اوباما و حزب دموکرات به این توافق برای انتخابات ۲۰۱۶ ریاست‌جمهوری و متوقف کردن فعالیت‌های هسته‌ای و غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. به گفته باراک اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا برجام بهترین راه برای رسیدن به این هدف بود. البته آمریکا چشم‌انداز اقتصادی از این توافق نیز داشت که نمونه آن فروش هواپیماهای بوئینگ و تجارت با ایران بود.
در مقابل ایران نیز برای لغو تحریم‌ها، کاهش فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، خروج پرونده هسته‌ای از فصل هفتم منشور ملل متحد و امنیتی شدن در نظام بین‌الملل به سمت توافق با آمریکا گام برداشت و برجام رقم خورد.
تاثیر خروج آمریکا از برجام بر مذاکرات
جالب آنکه دلیل خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ نیز از بین رفتن همین منافعی بود که آمریکا در برجام کسب کرده بود. با شکست حزب دموکرات در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا و آمدن ترامپ از جناح رقیب، طبیعتا انگیزه حفظ این توافق که دستاورد حزب دموکرات بود از بین رفت.
رویکرد تهاجمی ترامپ، فشار‌های اقتصادی و تحریم‌های همه جانبه و حضور دولت اعتدال‌گرا و دیپلماسی‌محور در ایران امکان بازگشت به غنی‌سازی در سطح دوره پیش از برجام را نمی‌داد. آخرین دلیل، منافع اقتصادی بود که در مدت سه سال تداوم برجام برخلاف اروپا هیچ مراوده جدی اقتصادی بین طرفین شکل نگرفت و ایران بیشتر تعاملات اقتصادی خود را به سمت اروپا متمرکز کرد.
در این مورد مایک پمپئو در مصاحبه‌ای با واشنگتن اگزمینر می‌گوید: «به برجام برگردیم که به فرانسوی‌ها یا انگلیسی‌ها اجازه دهیم در آنجا(ایران) تجارت کنند؟ به یاد داشته باشید حتی در دوران توافق هسته‌ای، شرکت‌های آمریکایی مجاز نبودند آنجا (ایران) تجارت کنند. این چقدر عجیب است؟»
انتظار احیای برجام برآورده می‌شود؟
با پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا از حزب دموکرات و استقرار تیم معمار توافق برجام در وزارت خارجه ایالات متحده از همان ابتدا انتظار می‌رفت برجام مجدد احیاء گردد. ولی اکنون با گذشت نزدیک به یکسال و نیم از حضور بایدن و علی رغم چندین دور مذاکرات فشرده با ایران توافقی به دست نیامده است. عمده‌ترین دلیل این اتفاق نیز این است که آمریکا با بازگشت به برجام منافعی بیش از موقعیت فعلی کسب نخواهد کرد.
در موقعیت فعلی فعالیت‌های هسته‌ای و سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران خطرساز نیست و ایران همچنان به برجام پایبند است. تغییر اوضاع بین‌المللی و دغدغه‌های جدی‌تر آمریکا در رقابت با قدرت‌های شرقی نظیر چین و روسیه از توافق با ایران برای حزب دموکرات و آینده حضور در قدرت با اهمیت‌تر است و با نگاه به شرق ایران چشم‌اندازی از همکار‌ی‌های اقتصادی بین دو کشور هم نمی‌توان متصور بود.
تنها دو عامل در طول مذاکرات احیای برجام آمریکا را به برجام نزدیک کرد. اولی قرارداد ۲۵ ساله همکاری ایران و چین و دیگری جنگ اوکراین و بالا‌رفتن قیمت نفت و نیاز به عرضه نفت ایران جهت تعدیل قیمت‌های جهانی بود. باید اذعان داشت این تحولات آنقدر جدی نبوده که آمریکا را به برجام بازگرداند. بنابراین تا تحولاتی در این معادلات رقم نخورد ما شاهد ادامه روند مذاکره برای مذاکره هستیم.
نظرات