آیا کشاورزی متهم اصلی در بحران آب است؟

براساس گزارش سازمان «برنامه‌ریزی پیشرفت و توسعه ملل متحد» میزان سرانه منابع آبی ایران، از حدود 2025 متر مکعب در سال 1381 خورشیدی، به حدود 816 متر مکعب در سال 1404 خورشیدی، کاهش خواهد یافت. در‌حالی‌که متوسط بارش‌های آسمانی در ایران یک‌سوم متوسط بارش جهانی است، ولی میزان تبخیر آب به‌خاطر وضعیت اقلیمی ایران سه‌برابر میانگین تبخیر در جهان است.

به گفته کارشناسان کشاورزی، اکنون تنها یک‌سوم زمین‌های کشور، قابلیت کشاورزی دارند. ولی به علت خاک نامرغوب و نامناسب بودن توزیع آب، فقط 12 درصد این اراضی، زیر کشت می‌رود.

برآیند آمار‌ها نشان می‌دهد، که در ایران برای تولید یک کیلوگرم محصول بیش از سه هزار لیتر آب مصرف می‌شود. در حالی که در کشورهای درحال توسعه برای تولید همین مقدار محصول هزار و 300 لیتر آب به مصرف می‌رسد.

در حال حاضر بیش از 92 درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این در حالی است که هر سال بیش از سال قبل، شهرها و استان‌های مختلف ایران در ورطه بحران کم‌آبی گرفتار می‌شوند.

واکاوی این اطلاعات و آمارها توسط کارشناسان در چند سال اخیر، منجر به طرح این پرسش شده، که آیا با توجه به شرایط اضطراری کم‌آبی کشور، کشاورزی در ایران آن ‌هم با این شرایط آبیاری سنتی، مقرون به صرفه است، یا خیر؟

برای مقابله با کم‌آبی باید به دانش روز مجهز شد، نمی‌توان کشاورزی را تعطیل کرد

نایب رئیس هیات مدیره خانه کشاورز با تاکید بر اینکه به هیچ وجه نمی‌شود کشت و زرع را بخاطر مسئله کم‌آبی در کشور کنار گذاشت، گفت: در صورت تجهیز صنعت کشاورزی و سیستم توزیع آب کشور به دانش روز، یقینا همانند سایر کشورهای توسعه‌یافته، هم آب برای کشاورزی و هم برای مصارف شرب خواهیم داشت.

عنایت الله بیابانی در گفتگو با خبرنگار تجارت‌نیوز با تاکید بر اینکه کشاورزی برای ایران از هزاران سال پیش امتیازات فراوان داشته است، گفت: ما باید ساختار کشاورزی خود را به گونه‌ای اصلاح کنیم، که بتوانیم با توجه به منابع آبی که در اختیار داریم، کشاورزی پایداری نیز داشته باشیم.

وی افزود: برای اصلاح ساختار کشاورزی باید سیستم آبیاری کشاورزی از حالت سنتی به حالت نوین تغییر کند.

این کارشناس کشاورزی، خشکسالی‌های پیاپی، کاهش نزولات آسمانی و افت قابل توجه سطح آب زیر‌زمینی در سال‌های اخیر را از دلایل جدی برای صرفه‌جویی و استفاده بهینه آب بیان‌ کرد و اظهار داشت: ضرورت اصلاح روش‌های آبیاری در بخش کشاورزی بیش از پیش احساس می‌شود.

آبیاری‌های نوین

بنا به اظهار کارشناسان، روش‌های آبیاری نوین، علاوه بر جلوگیری از تلفات آب، باعث بالا بردن کیفیت تولید در واحد سطح می‌شوند. به طوری که راندمان آبیاری بارانی 70 درصد و آبیاری قطره‌ای 95 درصد است.

این در حالی است که با روش آبیاری مزارع به شکل سنتی -که بیشتر زمین‌های کشاورزی در کشور با این شکل آبیاری می‌شوند- حتی با صرف هزینه‌ گزاف مسطح کردن اراضی هم، بازده آبیاری تنها 40 درصد است.

نایب رئیس هیات مدیره خانه کشاورز، با اشاره به اینکه در حال حاضر بخش زیادی از کشاورزی ایران به شکل آبیاری دیمی (سنتی) انجام می‌شود، اظهار داشت: ایران نزولات آسمانی و روان‌آب‌هایی دارد، که در صورت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در نحوه توزیع و مصرف آن، امکان بهره‌برداری بهینه از آنها در سطح بالا وجود دارد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در شرایط فعلی کم‌آبی کشور، بهتر نیست کشت محصولاتی که آب‌بری بالایی دارند را متوقف کرد، اظهار داشت: با مدیریت درست و منطقی در کشاورزی می‌توان کشت این محصولات را در استان‌های گیلان، مازندران و بخشی از استان گلستان که از منابع آبی بسیار زیاد برخوردارند، انجام داد.

این کارشناس کشاورزی معتقد است، مشکل اصلی کشور در مسئله آب، نبود مدیریت درست در بخش توزیع و مصرف بهینه آن چه در بخش کشاورزی و چه در بخش تامین آب شرب است. چرا که مسئله کم‌آبی یک مسئله جهانی است و تقربیا تمام ملل دنیا با این معضل روبرو هستند. ولی چرا دیگران توانسته‌اند با یک مدیریت عقلایی و نیز سرمایه‌گذاری مناسب و کافی در زیرساخت‌های کشاورزی و توزیع آب، هم زراعت کنند و هم آب شرب داشته باشند؟ پاسخ این است که این کشورها برای استفاده از منابع آبی خود از یک مدیریت کارشناسی‌شده بهره می‌برند.

وی ادامه داد: متاسفانه در چند سال گذشته بی‌فکری‌هایی در زمینه مدیریت منابع آبی در کشور صورت گرفته است. نمونه آن را می‌توان در ساخت سدهای مختلف از جمله سد گتوند مشاهده کرد، که موجب شد میلیارد‌ها متر مکعب آب شیرین بخاطر نبود مدیریت منطقی، تبدیل به آب غیر‌قابل‌استفاده شود.

بالا رفتن بازده آبیاری، راهکار مقابله با بحران کم‌آبی

کارشناسان کشاورزی بر این باورند، که مجهز شدن همه اراضی زراعی کشور به سامانه آبیاری نوین در شرایط بروز کم‌آبی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بخش کشاورزی است.

به تاکید کارشناسان، بکارگیری شیوه‌های نوین آبیاری می‌تواند بخش اعظمی از مشکلات فراروی بخش کشاورزی کشور را در رابطه با کم‌آبی برطرف کند. در این راستا برای جبران کم‌آبی در بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین و مهمترین مصرف‌کننده آب، تغییر الگوی کشت، بهبود راندمان آبیاری، افزایش بهره‌وری ضروری است.

صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش بازده تا 90 درصد، بالارفتن عملکرد محصول، ، مکانیزه کردن سیستم آبیاری، نیاز کمتر به نیروی انسانی، نابودی علف‌های هرز، توزیع به موقع و به اندازه آب و کود، بهبود کیفیت محصول و بی‌نیازی به تسطیح اراضی از جمله مزایای آبیاری قطره‌ای است.

همچنین صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش راندمان تا 75 درصد، امکان آبیاری اراضی شیب‌دار که در آبیاری سطحی مقدور نیست، امکان آبیاری در خاک‌های کم عمق ، جلوگیری از روان‌آب و فرسایش خاک، توزیع به موقع و به اندازه و یکنواخت آب، کود و سم، افزایش عملکرد محصول و بهبود کیفیت آن، قابل اندازه‌گیری بودن دقیق مقدار آب مصرفی را از جمله امتیازات آبیاری بارانی است.

یک کارشناش و فعال کشاورزی در گفتگو با خبرنگار تجارت‌نیوز بر این باور است که در ایران آبیاری قطره‌ای بیشتر از روش‌های جایگزین دیگر، در امر کشاورزی اثربخش است. این سیستم علاوه بر این‌که تبخیر آب در گیاه را به حداقل می‌ر‌ساند، به همان میزان توزیع آب به گیاه را با میزان مصرف آن منطبق می‌کند.

در این رابطه وزارت جهاد کشاورزی برای عملیاتی کردن تبدیل آبیاری سنتی به آبیاری‌های نوین، تاکنون تدابیری اتخاذ کرده ولی این تدابیر با توجه به کم‌آبی شدید و ادامه خشکسالی‌ها و خشک شدن سفره‌های زیر‌زمینی ناشی از کاهش نزولات آسمانی در سال‌های اخیر، بسیار ناچیز و کند بوده است.

بنا بر آمار رسمی، از سال 69 تا پایان مرداد سال گذشته، یک میلیون و 354 هزار و 331 هکتار از اراضی و باغات کشور زیر پوشش سیستم‌های آبیاری تحت فشار قرار‌ گرفته، که از این میزان 577 هزار و 944 هکتار به صورت موضعی و 776 هزار و 337 هکتار به صورت بارانی بوده است.

تغییر در الگوی آبیاری، جلوگیری از اتلاف آب

به گفته یک کارشناس، در حال حاضر در بخش کشاورزی کشور، آب به شکل‌های مختلف و به میزان زیادی تلف می‌شود. به نحوی که بازده کل آبیاری در کشور بین 35 تا 40 است.

صاعدی با بیان اینکه در حال حاضر استفاده از روش رایج آبیاری غرق‌آبی، باعث هدررفت 70 درصد آب مصرفی می‌شود، نسبت به وضعیت پایین راندمان مصرف بهینه آب در کشاورزی اظهار نگرانی کرد.

وی با تاکید بر استفاده بیش از پیش از روش‌های نوین آبیاری در کشور گفت: با اصلاح این سیستم‌ها، راندمان آبیاری در بخش کشاورزی از 35 درصد کنونی به 50 درصد افزایش می‌یابد.

اهمیت بهبود راندمان مصرف آب در کشاورزی به اندازه‌ای مهم است که بدانیم هر یک‌درصد بهبود در بازده آبیاری، معادل ساخت سه سد بزرگ در کشور است.

براساس سند پنج‌ساله پنجم توسعه اقتصادی کشور، بهره‌وری آب در بخش کشاورزی با اجرای طرح‌های آبخوان‌داری و اصلاح ساختاری دشت‌های آبی تا پایان سال نود و چهار می‌بایست به 65 درصد افزایش می‌یافت.

وی افزود: روش‌های آبیاری نوین علاوه بر جلوگیری از تلفات آب، باعث بالابردن کیفیت تولید در واحد سطح می‌شود، به طوری که راندمان آبیاری بارانی 70 درصد و در آبیاری قطره‌ای 95 درصد است.

وی گفت: در روش آبیاری تحت فشار، کشت محصول در هر واحد سطح تا 2 برابر افزایش می‌یابد.

سرمایه‌گذاری در بخش آبیاری نوین ناکافی است

یک کارشناس ارشد رشته کشاورزی با بیان اینکه توجه دولت به بخش سیستم‌های آبیاری نوین اراضی کشور بسیار کم است، گفت: باید برای تحقق این امر در همه نقاط کشور سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد.

رادمهر با بیان این که برخی از دانشمندان، دهه آینده را دهه جنگ آب می‌دانند، گفت: دولت به طور جدی نسبت به این امر مهم و حیاتی بخش کشاورزی ایران که تامین‌کننده مواد غذایی کشور است، اقدام فوری کند.

این کارشناس بخش کشاورزی خواستار حمایت دولت از بهره‌برداران حوزه کشاورزی شد و اظهار داشت: هزینه نسبتاً بالا از جمله معایب سیستم‌های آبیاری قطره‌ای است که دولت باید بسترهای فنی و مهندسی لازم اجرای این طرح را برای بهره‌برداران فراهم کند.

وی افزود: آبیاری قطره‌ای را می‌توان در هرنوع آب و هوای خشک، نیمه خشک و نیمه‌مرطوب و حتی وضعیت گلخانه‌ای و زیر پوشش پلاستیکی به کار برد.

هزینه‌های آبیاری قطره‌ای برای کشاورزی ایران

هرچند احداث سیستم آبیاری قطره‌ای برای هر هکتار از اراضی کشاورزی در شرایط کنونی حدود هفت میلیون تا ده میلیون تومان هزینه دارد، اما کارشناسان بر این باورند، که اجرای چنین طرحی توجه به آینده کشاورزی و رونق آن در روستا‌ها است. زیرا استفاده از این روش، در هر هکتار موجب کاهش در مصرف چهار هزار و 500 مترمکعب آب می‌شود.

به گفته یک عضو هیات علمی دانشگاه، هنوز در اغلب نقاط دنیا از جمله ایران به اهمیت آب و لزوم تغییر در مدیریت مصرف و بهبود زیرساخت‌ها، به اندازه کافی توجه نمی‌شود،

مومنی اظهار داشت: استان مازندران واقع در نوار باریک ساحلی جنوب دریای مازندران با تنوع بسیار بالا در تولید محصولات کشاورزی مختلف از جمله برنج، مرکبات و … به عنوان یکی از قطب‌های مهم تولید کشاورزی در کشور از حوزه آبریز وسیع با منابع همیشگی برخوردار نیست، از این رو دسترسی به آب و توزیع مناسب آب با توجه به تغییرات در رژیم بارش منطقه به یک مشکل اساسی در تولید محصولات مهم زراعی از جمله برنج، تبدیل شده است.

به گفته وی، کشاورزان در این شرایط سعی در آبیاری اراضی بدون بهره‌گیری از یافته‌های علمی و به هر طریق ممکن از جمله حفر چاه‌های سطحی، نیمه‌سطحی و عمیق با مجوز و یا بدون آن دارند.

استان مازندران به لحاظ سطح و میزان تولید برنج در کشور رتبه اول را داراست.

مومنی با بیان این که بخش اعظم بارش در خارج از فصل رشد و اغلب در پاییز و زمستان بدون ذخیره‌سازی در سدها و آبخوان‌ها، وارد دریا می‌شود، گفت: هر ساله در طی فصل تولید و بروز کم‌آبی در طی دوره رشد محصولات کشاورزی از جمله برنج، کمبود آب در این حوزه یکی از مواردی است که به عنوان دغدغه‌ای ذهن مسئولان اجرایی را درگیر خود کرده است.

این در حالی است که رئیس اتحادیه چایکاران در گفتگو با خبرنگار تجارت‌نیوز ، بر این باور است که کشت برنج و چای در مزارع شمال کشور، در حالی صورت می‌گیرد که هنوز این دو استان با کمبود آب به شکلی که سایر نقاط کشور با آن درگیر هستند، مواجه نشد‌‌ه‌اند.

به گفته هوسمی کشت در مزارع چای این استان‌ها بیشتر به شکل دیمی است و در کل دو استان برای آبیاری مزارع چای، فقط حداکثر 75 چاه حفر شده، و آبیاری در باغات چای هم بسیار کم است.

وی ادامه داد:در مزارع برنج هم رودخانه‌ها و نهرهای محلی وجود دارند، که آبیاری از طریق آنها صورت می‌پذیرد.

این در حالی است که مومنی گسترش زیرساخت‌های ذخیره‌سازی آب و آبخوان‌داری را یکی از راهکارهای رفع کم‌آبی در استان‌های شمالی کشور می‌داند و معتقد است: ذخیره آب‌های سطحی مستلزم ایجاد سازه‌های مناسب و منطبق با اصول زیست محیطی است.

به گفته وی در حالت سنتی، حجم بالایی از آب در مسیر انتقال و در کانال‌ها و نهرهای سنتی از دست می‌روند.

وی افزود: در این ارتباط پس از ایجاد زیرساخت‌های نگهداری و ذخیره آب، جهت افزایش بهره‌وری ومدیریت بهینه مصرف آب در تولید محصولات کشاورزی از جمله شالیزار لازم هست، تا آب در میزان و زمان مورد نیاز بدون تلفات بالا در دسترس کشاورزان قرار گیرد. که در این صورت با بهره‌گیری از آبیاری تناوبی و کم‌آبیاری، منابع آبی به صورت مناسبی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

وی تاکید کرد: یکی از مواردی که میزان مصرف آب را به ازای عملکرد تولید در شالیزار بالا برده، سیستم‌های آبیاری سنتی مبتنی بر رودخانه‌ها و نهرهای غیراستاندارد و سنتی است.

به گفته این کارشناس کشاورزی با توسعه سیستم آبیاری مدرن از جمله کانال‌های اصلی، فرعی و آبرسان و از منابع آبی مطمئن و براساس مطالعات انجام شده، میزان بازده مصرف آب در تولید برنج تا حدود 30 درصد یا بیشتر افزایش یافته و مصرف آب نیز به همان نسبت کاهش می‌یابد.

وی به تغییر سیستم الگوی کاشت از سیستم غرق‌آبی به غیر غرق‌آبی (هوازی) اشاره کرد و گفت: یکی از موارد بسیار مهم و مورد توجه در تولید برنج در طی سال‌های اخیر، توسعه سیستمی از کشت است که به جای کاشت در بستر گلخراب و غرق‌آب، در بستر خشک و بدون نیاز به غرق‌آب شدن است. به طوری که با حفظ رطوبت خاک در ظرفیت زراعی، محصول برنج با عملکرد مناسب و مطلوب تولید خواهد شد. و فقط در یک جنبه در میزان مصرف آب به میزان حدود 60 درصد مصرف فعلی صرفه‌جویی می‌شود.

تولید محصولات کشاورزی باید بر اساس میزان مصرف آب مدیریت شود

سالانه 100 هزار هکتار از اراضی کشور به کشت هندوانه اختصاص دارد و بیش از دو میلیون و 300 هزار تن هندوانه نیز در مناطق مختلف کشور تولید و برداشت می‌شود.

در حالی که بر اساس آمارهای سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ایران در تولید هندوانه و خیار مقام سوم جهان را دارد، این موضوع نشان می‌دهد که تا چه اندازه رویه تولید محصولات کشاورزی در کشور ما به سمت تولید ارزان‌ترین و در عین حال پرآب‌بَرترین محصولات حرکت کرده است.در جدول محصولات کشاورزی، هندوانه و خیار یکی از پرآب‌‌برترین محصولات کشاورزی است که برخی کارشناسان کشت و صادرات این دو محصول از کشور را به منزله صادرات آب مجازی ارزیابی می‌کنند.

متاسفانه این محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. از آنجایی که ایران سرزمینی خشک و نیمه‌خشک است، توصیه و تاکید کارشناسان بر محدود کردن کشت این دو محصول و تمامی محصولات پرآب‌بر نظیر سیب، سیب زمینی، ذرت و گوجه فرنگی است. کارشناسان معتقدند، که کاشت گسترده و صادرات این نوع محصولات کشاورزی به هیچ وجه مزیت اقتصادی و تجاری برای ایران محسوب نمی‌شود.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، متوسط سالانه بارش در ایران 400 میلیارد متر مکعب است، که به طور متوسط 270 میلیارد متر مکعب به دلیل تبخیرشدن تلف می‌شود. بنابراین از این منبع تجدیدپذیر آب، حدود 130 میلیارد متر مکعب باقی می‌ماند و از این میزان، 92 میلیارد متر مکعب به آب‌های سطحی می‌پیوندد و 38 میلیارد متر مکعب به آبخوان‌ها نفوذ می‌کند.

از طرفی با اینکه متوسط سالانه آب شیرین قابل دسترس برای هر ایرانی در سال 1335، 7 هزار متر مکعب بوده است، در سال 1380 این رقم به 1800 مترمکعب کاهش یافته و اگر بر اساس پیش‌بینی‌ها، جمعیت کشور در سال 1400 به 100 میلیون نفر برسد، سرانه آب قابل دسترس در این سال به 1300 متر مکعب می‌رسد. با توجه به کاهش بارش‌ها، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد رقم سرانه در سال 1410 به کمتر از 1000 متر مکعب برسد.

تغییرات اقلیم یکی از علل اصلی تشدید کم‌آبی در کشور است. کاهش 9 درصدی متوسط بارش در کشور، افزایش 5 درجه‌ای درجه حرارت، کاهش متوسط روان‌آب‌ها به میزان 25 درصد در حوضه‌های بزرگ آبریز کشور و تشدید رقابت بخش‌های مصرف‌کننده آب از اثرات تغییر اقلیم خواهد بود.

با توجه به اینکه در ایران کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد (مصرف 86 میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی) شاهد هستیم که بازده مصرف آب در ایران به یک کیلوگرم بر مترمکعب نیز نمی‌رسد. به این معنی که در ایران به ازای هر مترمکعب آب، 800 گرم ماده خشک کشاورزی تولید می‌شود.این در حالی است که کارایی آب در کشور‌های پیشرفته بیشتر از 3 کیلوگرم بر متر مکعب است. بدین معنا که از هر متر مکعب آب می‌توان سه کیلوگرم محصول کشاورزی تولید کرد.

ضرورت بکارگیری استراتژی مدیریت آب

آمارها نشان می‌دهد، که مدیریت مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی برای حفظ منابع آب کشور یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی بخش کشاورزی برنامه‌هایی برای بهینه شدن مصرف آب در این بخش اجرا کرده، یا در دست اجرا دارد.

تدوین طرح الگوی کشت، بودجه از منابع صندوق توسعه ملی برای مهار آب‌های مرزی و اجرای شبکه‌های اصلی و فرعی آبیاری و آبیاری نوین، حمایت‌ نکردن از کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم‌آب، اجرای طرح‌های آبخیزداری و… از جمله این برنامه‌ها است.

طرح دیگری که وزارت جهاد کشاورزی در نظر دارد برای جلوگیری از هدررفت آب به اجرا بگذارد، جلوگیری از کشت و صادرات محصولات آب‌بری است،که درآمد چندانی را نیز نصیب کشاورزان و کشور نمی‌کند. یکی از این محصولات هندوانه است، که آب‌بری بالایی دارد.

البته وزیر جهاد کشاورزی معتقد است که «اگر این نوع محصولات با شیوه‌های پیشرفته آبیاری کشت شود، مقرون به صرفه است». البته هم‌اکنون در برخی مزارع جنوب کشور از جمله جنوب فارس با این روش هندوانه کشت می‌شود.

برنامه تولید، کشت و صادرات محصولات آب‌بر

بر اساس آمارهای گمرک، مقادیر قابل توجهی هندوانه به عراق، ترکیه، امارات، کویت و بحرین صادر شده است.

بر اساس آمارهای کشاورزی برای عمل‌آوری یک کیلو هندوانه 500 لیتر آب مصرف می‌شود، در حالی که صادرات این محصول کشاورزی برای ایران به ازای هر کیلو تنها 30 سنت است. کارشناسان حوزه آب و کشاورزی معتقدند، اگر آب مصرفی در تولید هندوانه، خربزه، سیب زمینی، گوجه فرنگی و دیگر محصولات مشابه را به صورت خام صادر کنیم سود بیشتری نصیب کشور می‌شود.

ذکر مثال هندوانه به عنوان یک محصول پرآب‌بر، تنها یک نمونه برای به چالش کشیدن رویه کشاورزی و زراعت در سرزمینی است که با مشکل جدی کم‌آبی روبرو است.
به طور قطع کشت و تولید گسترده محصولاتی نظیر سیب،سیب زمینی، برنج، ذرت و گوجه فرنگی نیز باید به عنوان محصولات آب‌بر مورد بازنگری قرار گیرد.

بر اساس آمارهای کشاورزی، برای کشت و عمل‌آوری یک عدد سیب 70 لیتر، یک عدد سیب زمینی 25 لیتر، یک کیلو برنج 4 هزار لیتر و یک کیلو ذرت 760 لیتر آب لازم است.

کشاورزی بر اساس طرح آمایش سرزمین

بدیهی است برای الگوی کشت و زرع در کشور باید به طرح آمایش سرزمین استناد و تکیه کرد.

براساس طرح آمایش سرزمین، الگوی کشت در هر منطقه‌ای از کشور باید بر اساس میزان منابع آب و شرایط خاک اجرایی شود. به طور نمونه، چغندر قند فقط باید در استان خوزستان و برنج تنها در استانهای شمالی کشت شود.

از سوی دیگر برنامه صادرات محصولات کشاورزی نیز باید متناسب با طرح آمایش سرزمین هماهنگ شود. و صادرات کلیه محصولاتی که آب‌بری بالا دارند، نیز باید متوقف شود، تا به بهانه صادرات، کشت آنها توسعه نیابد.

البته چالش‌های مصرف بهینه آب در کشور را نمی‌توان فقط به کشت چند محصول کشاورزی محدود کرد. نبود سند ملی آب (طرح جامع آب) به‌روز و مورد تأیید همه بخش‌ها، تلفات به حساب نیامده در شبکه‌های توزیع آب شرب، وضعیت شبکه‌های فاضلاب شهری و روستایی، وضعیت رودخانه‌های مرزی و حوضه‌های آبریز مشترک با کشورهای همسایه و ساختار مدیریت منابع آب و اقتصاد آب از جمله چالش‌های اصلی بخش آب است. که متولیان مدیریت مصرف آب به آن اشاره می‌کنند.

به عنوان مثال، اگر میزان بهره‌وری آب به دو کیلوگرم افزایش پیدا کند، نیاز به آب در بخش کشاورزی از حدود 92 میلیارد مترمکعب کنونی، به 53 میلیارد متر مکعب می‌رسد. که این موضوع صرفه‌جویی عظیمی در مصرف آب خواهد بود. از سوی دیگر درسال 1371 و همچنین در سال‌های بعد در قالب برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف شد که آبیاری در بخش کشاورزی را مکانیزه کند. بنابر آمار اگر دولت‌ها سالانه حدود 5 درصد براساس این تکلیف عمل کرده بودند، امروز همه زمین‌های کشاورزی در سطح کشور به صورت مکانیزه آبیاری می‌شد.