بودجه میلی برای رسانه ملی!/ افزایش ۵۸ درصدی بودجه صداوسیما چه توجیهی دارد؟

امیرحسین جعفری/ به گزارش تجارت‌نیوز، افزایش سالانه بودجه صدا و سیما با توجه به عملکرد این نهاد، نارضایتی شهروندانی را رقم زده است که ناچار به پرداخت بیشتر مالیات برای تامین کسری‌های بودجه دولت هستند. افزایش ۶ هزار میلیاردی بودجه صدا و سیما از ۱۸ هزار میلیارد تومان به ۲۴ همت، تصمیم جدید کمیسیون تلفیق بودجه مجلس است که در صورت تصویب نهایی، دولت را موظف به انجام این افزایش در دو مرحله می‌کند. در مرحله دوم نیز افزایش ۳۳ درصدی پیشنهاد شده است.

چرا بودجه‌ صدا و سیما باید افزایش یابد؟

ادعای کمیسیون تلفیق بودجه مجلس برای افزایش بودجه صدا و سیما پرسش‌های بسیاری را به وجود آورده. مجلس بدون اقناع عمومی و بیان کارکرد و مخاطب و هزینه‌های صدا و سیما، با نگاهی از بالا به پایین تنها دستور این کار را صادر کرده است.

جبار کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه، درباره افزایش بودجه صدا و سیما گفته است: «بودجه صدا و سیما باید کلان باشد، چون در جنگ رسانه‌ای قرار داریم. در مقابل رسانه‌های بیگانه که مدام به تحریم انتخابات می‌پردازند ضروری است که صدا و سیما در این جنگ رسانه‌ای مجهز باشد.»

در واکنش به این اقدام عباس عبدی، فعال سیاسی نوشته است: «بودجه صدا و سیما ۵۸ درصد افزایش یافته. یعنی ۳ برابر افزایش ۲۰ درصدی حقوق کارمندان. اتفاقا مشکل صدا و سیما همین بودجه‌های کلان است که برای به دست آوردنش باید امتیاز داد. هنگامی که هر چه خواستید از جیب ملت تامین شود، دیگر نیازی به خلاقیت و مدیریت و جلب نظر مردم نیست.»

عبدالناصر همتی، رئیس کل اسبق بانک مرکزی، نیز در نقد این اقدام نوشته است: «مجلس بودجه صدا وسیما را با افزایش۳ برابری به ۲۴همت رساند. وقتی فیلم‌های سینمایی که وزیر ارشاد آقای رئیسی به آن‌ها افتخار می‌کند، برای دیده شدن در کشور، مجبور به پخش آگهی در شبکه‌های فارسی زبان خارج از کشور هستند، این حد افزایش بودجه برای چیست؟ مجلس درتبصره‌های ۱۳ و ۱۵ ده‌ها همت به کسری بودجه اضافه کرد!»

نظر مجلس برای افزایش بودجه صدا و سیما و برخی نهاد‌های دیگر، صدای سازمان برنامه و بودجه را نیز درآورده است. داوود منظور، رئیس این سازمان، در جلسه مجلس در اینباره گفته است: «رشد بودجه قوه قضاییه و صداوسیما نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۵۸ درصد است. در حالی که برای سایر دستگاه‌ها رشد بودجه ۱۲ درصد پیش‌بینی شده است. این افزایش بودجه صداوسیما و قوه قضاییه روی هم ۳۷ هزار میلیارد تومان بار مالی به دولت تحمیل کرده است.»

البته دولت خود نیز در این روند دخیل است و در لایحه‌ ارسالی به مجلس، بودجه صدا و سیما را از ۸ همت به ۱۸ همت رسانده و پس از آن مجلس با ورود خود ۶ همت دیگر به این بودجه اضافه کرده است.

این در حالی است که دولا از هم اکنون با خطر ۳۰۰ همت کسری بودجه در سال ۱۴۰۳ مواجه است. 

افزایش بودجه برای که و برای چه؟

سال‌هاست که بین مسئولان صدا و سیما و منتقدان، در مورد تعداد مخاطبان و میزان اثرگذاری این سازمان اختلاف نظر  وجود دارد.

این رسانه عریض و طویل که صفت «ملی» را یدک می‌کشد، با استناد به نظرسنجی‌های داخلی که صحت آنها با ابهام مواجه است، ادعای مخاطبان پرشما و مقبولیت بالا را دارد. 

در مقابل، منتقدان بر کاهش مخاطبان مرجعیت صدا و سیما در امر خبر تاکید دارند و به گسترش شبکه‌های اجتماعی و رجوع جامعه به کانال‌ها و رسانه‌هایی غیر از صدا و سیما برای کسب اخبار، اشاره می‌کنند.

هر دو گروه نیز به نظرسنجی‌هایی در رابطه با موضع خود استناد می‌کنند. مساله اینجاست که آمارهای اعلامی صدا و سیما از تعداد مخاطبان و میزان رضایت آنها از برنامه‌ها، با استناد به گزارش بخش‌های داخلی این سازمان اعلام می‌شود. اما منتقدان به یافته‌های نهادهای خارج از صدا و سیما اشاره می‌کنند. جدیدترین آمارها در این زمینه به گزارش مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) بازمی‌گردد. 

بر اساس نتایج این نظرسنجی که در هفتم آذر سال جاری منتشر شد، برای کمتر از 38 درصد مردم صدا و سیما مرجع اصلی کسب اخبار است و در مقابل 31 درصد اخبار مورد نظر خود را از شبکه‌های اجتماعی و  8.9 درصد از ماهواره دنبال می‌کنند. این در حالی است که در پژوهش مشابهی در سال 1396 که عمدتا بر میزان اعتماد مردم به رسانه‌ها تمرکز داشت، نتایج متفاوتی به دست آمده بود. بر اساس آن پژوهش، 51 درصد مردم به صدا و سیما، 13 درصد به شبکه‌های ماهواره‌ای و 12 درصد به شبکه‌های اجتماعی بیشترین اعتماد را داشتند. تفاوت این آمارها کاهش مرجعیت صدا و سیما در کسب اخبار را به خوبی نشان می‌دهد. به گونه‌ای که برخی کارشناسان معتقدند روند نزولی اعتماد به صدا و سیما به حدی است که به زودی مرجعیت خود را کاملا در مقابل شبکه‌های اجتماعی از دست می‌دهد. 

از نظر برنامه‌های سرگرمی از جمله سریال‌ها و برنامه‌های چالشی نیز، زمانی بود که پخش برخی تولیدات این سازمان می‌توانست خیابان‌ها را خلوت‌تر کند اما اکنون سال‌ها از آن زمان گذشته است. 

حالا و در شرایطی که به نظر می‌رسد صدا و سیما باید نسبت به ضعف عملکرد خود پاسخگو، افزایش 58 درصدی بودجه این نهاد، برخی برخی شخصیت‌های سیاسی و اقتصادی، کارشناسان و مردم سوال‌برانگیز بوده است. چندی پیش بود که محمدرضا نجارزاده (مدیر وقت گروه اجتماعی شبکه سه) در واکنش به اظهارات شهبازی مجری برنامه پاورقی و سید خندان، میزان بیننده برنامه «سیدخندان» شبکه دو را ۵ درصد و «معلی» را ۳۷ درصد ذکر شده بود. در نمونه‌ای دیگر در خرداد ۱۴۰۲، در گزارشی مخاطبان برنامه اعجوبه‌ها ۲ درصد اعلام شد.

بودجه کمتر و سود بیشتر

این آمارها در شرایطی اعلام می‌شود که در سال‌های اخیر شبکه‌های خانگی پیشرفت بهتری داشته‌اند و پلتفرم‌های نمایشی روز به روز مخاطبان بیشتری را جذب سریال‌های خود می‌کنند؛ در حالی که بودجه کمتری نیز دارند. 

برای مثال در اردیبهشت امسال، گزارشی از عملکرد پلتفرم فیلیمو در سال 1401 منتشر شد که نشان می‌داد هزینه‌های مستقیم برای تولید محتوای فیلم و سریال در این پلتفرم، طی شش ماه ابتدایی سال گذشته، به حدود 97 میلیارد تومان رسید. فیلیمو در آن بازه بیش از ۲۰ میلیارد تومان نیز دستمزد مستقیم و غیر مستقیم پرداخت کرد. 

همچنین بر اساس گزارش یاد شده، هزینه تبلیغات فیلیمو در همان بازه، بیش از 34 میلیارد تومان و هزینه دوبله نیز بیش از 19 میلیارد تومان بود. این پلتفرم بیش از 162 میلیارد تومان نیز برای خریداری سریال‌ها  هزینه کرده‌ بودند. این در حالی است که فیلیمو در شش ماه نخست سال گذشته، بیش از ۵۷۴ میلیارد تومان درآمد داشت و سود خالص این مجموعه 230 میلیارد تومان بود. 

بر اساس همین آمارها محمدجواد آذرى جهرمى، وزیر پیشین ارتباطات در نقد افزایش ۵۸ درصدى بودجه صداوسیما در کانال تلگرامی خود نوشت: «مالیات ستانی از مردم را بیشتر کنید و بدهید به صداوسیما؛ در حالیکه درآمد سالانه فیلیمو -با همه محدودیت‌هایی که برایش ساختید- از صداوسیمای عریض و طویل بیشتر است.»

این بحث البته جدید نیست. امید عبداللهی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در سال 1400 از درآمد میلیارد تومانی پلتفرمی مانند «فیلیمو» در ماه خبر داد و به رادیو گفت‌وگو گفته بود: «این در حالی است که صداوسیما سالانه ۷۰۰ میلیارد تومان برای تولید فیلم و سریال بودجه‌ریزی می‌کند. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که پلتفرم‌های جدیدِ پخش فیلم در حال بدل شدن به سازمان‌های تجاری قدرتمند هستند که علاوه بر گسترش مالی، از تولیدِ محتوای صداوسیما سبقت می‌گیرند.»

فیلیمو، البته تنها پلتفرم در حوزه شبکه نمایش خانگی نیست و احتمالا مقایسه برخی دیگر از شبکه‌های نمایش خانگی از جمله فیلم‌نت و نماوا با صدا و سیما نیز به نتایج مشابهی منتهی می‌شود. 

رسانه ملی افزایش بودجه را حق خود دانست

همانگونه که انتظار می‌رفت صدا و سیما مانند همیشه در پاسخ به انتقادات، حق به جانب ظاهر شد و اعتراضات به افزایش ۵۸ درصدی بودجه خود را «اظهارنظرهای بی‌اساس» و «حاشیه‌سازی» توصیف کرد. روابط عمومی این رسانه با صدور اطلاعیه‌ای، خواهان خودداری مسئولان و صاحبان تریبون از بیان سخنانی شد که در ماموریت دستگاه‌ها «اختلال» ایجاد می‌کند.

صدا و سیما در این اطلاعیه، افزایش «نسبی» بودجه خود را در راستای وظایف «فراوانی» دانست که برنامه هفتم توسعه بر عهده‌اش گذاشته است.

این سازمان همچنین ابراز امیدواری کرد که «اظهارنظرهای بی‌اساس در باره چند برابر شدن بودجه صدا و سیما، آن هم از سوی برخی افراد که قبلا خود مسئولیت‌های اقتصادی داشته‌اند صرفا ناشی از بی‌اطلاعی این افراد باشد و نه خدای نکرده غرض‌ورزی و سیاسی‌کاری.»

البته روابط عمومی صدا و سیما در اطلاعیه خود به یک پرسش پاسخ نداده است؛ چرا دولت به عنوان مجری و ناظر اجرای هر دو متن برنامه هفتم توسعه و بودجه ۱۴۰۳، از ابتدا چنین افزایشی را در دریافتی صدا و سیما اعمال نکرده بود و حالا هم منتقد اقدام نمایندگان مجلس است؟

پای نظارت در میان است؟

بودجه صدا و سیما در سال‌های اخیر محل بحث و انتقاد بوده است به ویژه که در برخی سال‌ها مقرر شده بود که بخشی از این بودجه صرف نظارت بر تولید محتوا در فضای مجازی و ایجاد محدودیت برای رقیبان این سازمان بود. 

هر چند هنوز مشخص نیست که در سال جاری نیز همین اتفاق رخ می‌دهد یا خیر، اما بر اساس مصوبه مجلس خود این سازمان قرار است تحت نظارت قرار بگیرد. نمایندگان مصوب کرده‌اند که: «استفاده از اعتبارات افزوده شده صرفاً در قالب برنامه‌های مذکور مجاز بوده و دستگاه‌های مجری برنامه‌های موضوع این بند مکلفند هر ۳ ماه یکبار گزارش عملکردی خود را به کمیسیون‌های تخصصی و کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی ارائه نمایند.»

اما همچنان این پرسش باقی است که با افزایش بودجه صدا و سیما اگر این سازمان نتوانست انتظارات را برآورده کند، سرنوشت پول‌هایی که دریافت کرده است چه می‌شود؟ آیا صدا و سیما می‌تواند بدون هیچگونه پاسخگویی از کنار این موضوع رد شود، شکست خود را مانند همیشه به پای رسانه‌های بیگانه یا کمبود بودجه بگذارد و هرسال بودجه بیشتری را طلب کند؟