امیر داداشی 
«تجارت‌نیوز» گزارش می‌دهد:
ابتکار جدید دولت در مثبت نشان دادن تراز تجاری/ پیمان‌پاک آمار گمرک را زیر سوال برد!
علیرضا پیمان‌پاک که از مهم‌ترین چهره‌های اقتصادی دولت سیزدهم به حساب می‌آید، در واکنش به توئیت عبدالناصر همتی، رئیس اسبق بانک مرکزی، نه‌تنها آمار رسمی گمرک را زیرسوال برد، بلکه به‌طور کلی مفهوم تراز تجاری را هم تغییر داد.
به گزارش تجارت‌نیوز، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در دولت حسن روحانی، روز گذشته در صفحه خود در پلتفرم ایکس نوشت: «دولت با ۱۴ میلیارد دلار کسری تجاری در ۱۰ ماه رکورد شکانده است.»؛ آماری که با داده‌های رسمی سازمان دولتی گمرک جمهوری اسلامی ایران همخوانی دارد.
در مجموع تجارت کشور حدود ۹۴.۸ میلیارد دلار بوده که با توجه به وضعیت صادرات و واردت، تراز تجاری منفی ۱۳.۸ میلیارد دلار است.
نهم بهمن امسال محمد رضوانی‌فر، رئیس کل گمرک، در گفتگو با صداوسیما ارزش واردات کالا و خدمات را ۵۴.۳ میلیارد دلار و مجموع ارزش صادرات کشور را 40.5 میلیارد اعلام کرد که به معنای تراز تجاری منفی 13.8 میلیارد دلاری کشور است.
حال مشخص نیست چرا تکرار این آمار از زبان یکی از مسئولان دولت قبل، واکنش علیرضا پیمان‌پاک، قائم مقام وزیر کشاورزی و مشاور تجاری معاون اول رئیس دولت، را در پی داشته است؟! چنانکه پیمان‌پاک در پستی دور از واقعیت در ایکس مدعی ثبت تراز تجاری مثبت 17 میلیارد دلاری در 10 ماهه امسال شد.
او در این زمینه تأکید کرد که «احتساب تراز صرفا از محل صادرات غیرنفتی زمان شما بود که به امید برجام، نفت و میعانات فروش نمی‌رفت؛ الان که فروش بالاست، تراز ۱۷ میلیارد دلار مثبت است. پیش از این تصور می‌رفت، اظهارات ناشی از کم‌اطلاعی است، ولی به نظر می‌رسد عنادها حاصل از شکست انتخاباتی است.».
تحریف مبنای تاریخی تراز تجاری!
حال گذشته از مسائل سیاسی که احتمالاً منجر به چنین واکنش‌های تندی می‌شود و دو طرف همدیگر را به انگیزه‌های سیاسی و انتخاباتی متهم می‌کنند، از لحاظ اقتصادی اطلاعاتی که مسئول دولت کنونی به آن اشاره کرده حداقل از لحاظ مبنای تاریخی دچار تحریف است. به‌ویژه آنکه محاسبه نفت و گاز صادراتی در آمار تراز تجاری بدعتی است که در این دولت و پس از رکوردشکنی‌های این شاخص در بازه‌های منفی گذاشته شد.
در همین زمینه نیاز به یادآوری است از این شاخص اصولاً به‌عنوان «تراز تجاری غیرنفتی» یاد می‌شود و این موضوع مربوط و محدود به زمان فعالیت دولت خاصی نیست. از همین رو این بخش از سخنان پیمان‌پاک که خطاب به همتی می‌گوید: «احتساب تراز صرفا از محل صادرات غیرنفتی زمان شما بود» کاملاً نادرست و هدایت افکار عمومی به حاشیه است.
چراکه در طول حداقل 50 سال اخیر هیچ‌گاه آمار فروش نفت در تراز تجاری محاسبه نشده و به همین دلیل در بیشتر سال‌ها تراز تجاری منفی به ثبت رسیده است. در حالی که احتمالاً اگر مبنای محاسبات در طول این پنج دهه بر اساس فرضیات یاران ابراهیم رئیسی بود، در بیشتر این سال‌ها تراز تجاری ایران درنهایت مثبت بسته می‌شد.
تأثیر برجام بر تراز تجاری و فروش نفت
پیمان‌پاک در بخش دیگری از اظهارات خود با اشاره به امید واهی دولت قبل به گشایش‌های برجام مدعی شده که در آن مقطع نفت فروش نمی‌رفت و یکی از دلایل تراز تجاری در آن زمان به همین موضوع بازمی‌گردد.
در این زمینه نیز می‌توان مشخصاً به دو آمار در زمان اجرای برجام اشاره داشت. اولین نکته به میزان صادرات نفت ایران در زمان اجرای برجام بازمی‌گردد که در اواخر اجرای این توافق‌نامه بین‌المللی به دو میلیون و 800 هزار بشکه در روز رسیده بود.
بیستم مرداد سال 1395، یعنی درست در میانه اجرای برجام، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) میانگین صادرات روزانه نفت کشور را در بهار آن سال دو میلیون و ۵۶۸ هزار بشکه اعلام کرد که نشان از بازپس‌گیری سهم ایران در بازار نفت بلافاصله پس از اجرای برجام داشت.
این در حالی است که دولت کنونی بارها حتی از رسیدن به صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت به‌عنوان یک دستاورد تاریخی یاد کرده و روی آن مانور تبلیغاتی زیادی داده است.
در این بین باید توجه داشت در مقطعی که ایران با دو میلیون و 800 هزار بشکه نفت به بازار بازگشت، این بازار دچار مازاد عرضه شد و محدوده قیمتی نفت تا 20 دلار کاهش یافت. در حالی که در زمان حیات دولت رئیسی قیمت نفت در مقاطعی تا 140 دلار در هر بشکه هم بالا رفت و در این مدت هم در محدوده 80 تا 85 دلار قرار داشت.
همچنین جدا از کاهش سخت‌گیری‌های تحریمی کاخ سفید در زمان ریاست جمهوری جو بایدن به ایران، دولت رئیسی برای بالابردن فروش نفت ایران حاضر به حراج منابع ملی کشور شد و طبق آمار موسسات ردیابی نفتکش‌ها حتی تخفیف‌هایی در محدوده 15 دلار در هر بشکه به کشورهایی نظیر چین و هند ارائه داد.
در همین زمینه رویترز در گزارشی که ابتدای آبان امسال منتشر کرد، از تخفیف 4.2 میلیارد دلاری ایران به چین در بازار نفت طی 9ماهه اول سال 2023 خبر داد. چنین آماری نشان می‌دهد دولت کنونی برای بازی در زمین شرق حاضر شده نزدیک به نیمی از درآمدهای ایران را صرف دورزدن تحریم‌هایی کند که امکان رفع آن طی دو سال اخیر بارها وجود داشت.
نکته دوم به ارقام تراز تجاری در سال‌های پس از انقلاب مربوط می‌شود. بررسی داده‌های رسمی سازمان دولتی گمرک ایران نشان می‌دهد هیچ‌گاه آمار صادرات نفتی در محاسبات تراز تجاری محاسبه نشده و طبق آن فقط در طول سه سال تراز تجاری ایران مثبت بوده است که اتفاقاً دو سال آن مربوط به سال‌های 94 و 95، یعنی زمان اجرای برجام است و یک سال دیگر هم در سال 97 که همچنان دولت روحانی روی کار بود مربوط می‌شود.
جنگی بدون سلاح
اکنون در حالی مشاور تجاری معاون اول رئیس دولت مدعی تراز تجاری مثبت 17 میلیارد دلاری شده که مشخصاً تراز تجاری غیرنفتی ایران طی 10 ماهه سال جاری منفی 14 میلیارد دلار است؛ رقمی که حتی در بسیاری از آمار 12ماهه‌ی جنگ هشت‌ساله ایران و عراق اتفاق نیفتاد و عملکرد تجاری کشور حداقل در سال‌های 1359، 1365، 1366 و 1367 بهتر از 10ماهه‌ی امسال بود.
حال به نظر می‌رسد اقتصاد ایران در جنگی قرار گرفته که شاید در ظاهرِ آن خبری از جنگ و خون‌ریزی نیست، اما دولت با سیاست‌های خود شرایطی بدتر از دوران جنگ را رقم زده است.
البته ترازسازی تجارت کشور با چنگ‌اندازی به نفت محدود به اظهارات پیمان‌پاک نیست و از ماه‌های گذشته سایر مسئولان دولت هم چنین بدعتی را گذاشته‌اند و گمرک کشور هم خود را با اظهارات آن‌ها هماهنگ کرده است.
چنانکه محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، 25 آذر ماه و پس از آنکه انتقادات نسبت به سقوط تراز تجاری افزایش یافت، مدعی شد که طی ۵۰ سال گذشته تراز گمرکی کشور همیشه منفی بوده، اما در شش ماه نخست امسال تراز تجاری کشور مثبت ۱۱ میلیارد دلار شده است.
همچنین احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت رئیسی، با اشاره به صادرات 20 میلیارد دلاری نفت و محصولات نفتی و گازی، تراز تجاری کشور را در هشت‌ماهه ابتدایی امسال 10 میلیارد دلار اعلام کرد.
پس از این اظهارات، سازمان گمرک برای آنکه به صحبت‌های اعضای کابینه رئیسی صحه بگذارد به آمارسازی و تغییر مفاهیم اقتصادی روی آورد و از ماه گذشته آمار فروش نفت و محصولات نفتی و گازی را در آمار تراز تجاری غیرنفتی گنجاند. موضوعی که در مصاحبه مورد اشاره رئیس سازمان گمرک هم به آن اشاره شد و رضوانی‌فر در مصاحبه نهم بهمن خود آمار صادرات 10ماه نفتی را حدود 30 میلیارد دلار اعلام کرد.
بر این اساس چنین اظهاراتی از سوی دولتمردان نشان می‌دهد آن‌ها بیش از آنکه به دنبال شناخت مشکلات و راه برون‌رفت از آن باشند، با آمارسازی و ایجاد بدعت‌های جدید بیشتر در اندیشه پاک‌کردن صورت مسئله هستند. موضوعی که کارشناسان و شهروندان را بیش از پیش نگران آینده اقتصاد ایران می‌کند.
برای مطالعه بیشتر در این زمینه گزارش مفهوم «تراز تجاری» تغییر کرد! را در تجارت‌نیوز بخوانید.
نظرات