چرا سهام عدالت به همه ایرانی‌ها نرسید؟

این روزها سهام عدالت، یکی از موضوعاتی است که مردم در کوچه و بازار از آن حرف می‌زنند. سوال‌هایی زیادی راجع به این سهام ذهن مردم را مشغول کرده است، کسانی که سهام عدالت دارند درباره نحوه مدیریت مستقیم و غیرمستقیم، فروش سهام عدالت، پرداخت سود سوال دارند.

و افرادی هم که جا مانده‌اند این سوال را مطرح می‌کنند که «چرا سهام عدالت به همه ایرانی‌ها نرسید؟»

تاریخچه سهام عدالت

سهام عدالت نوعی یارانه است که طبق نظر دولت نهم (ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد)، از طریق شرکت‌های تعاونی عدالت استانی به مشمولان آن واگذار می‌شود.

دولت، هدف از عرضه این سهام را گسترش سهم بخش تعاون در اقتصاد ایران اعلام کرده است. بنا بر طرح «سهام عدالت»، بخشی از سهام شرکت‌های دولتی معین، به قشرهای کم‌درآمدتر فروخته می‌شود.

آغاز سهام عدالت

«آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت» در تاریخ ۹ بهمن ۸۴ و پس از اصلاح متن اولیه که خود در ۲۳ آبان ۸۴ مصوب هیئت وزیران شده بود، به تصویب این هیات رسید.

تصویب اساسنامه شرکت کارگزاری سهام عدالت در همین روز بر عزم راسخ دولت جدید در عملی ساختن این پروژه صحه گذاشت و سهام مزبور پیش از آغاز سال ۱۳۸۵ در چهار استان به تعدادی از مشمولان طرح اعطا شد.

در مرحله اول واگذاری به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.

پرداخت سود

در اواسط دی ماه سال ۹۵ سازمان بورس و اوراق بهادار میزان سود دریافتی سهام عدالت از ۴۳ شرکت حاضر در سبد سهام را ۱۹۹ هزار و ۱۵ میلیارد ریال اعلام کرد. به‌علاوه سود مصوب مجمع عمومی شرکت‌ها در این مدت ۳۰۹ هزار و ۵۷۴ میلیارد ریال و همچنین مشارکت در افزایش سرمایه شرکت‌های سرمایه‌پذیر ۵۱ هزار و ۷۷۰ میلیارد ریال و مانده طلب سود از شرکت‌ها ۵۸ هزار و ۷۸۸ میلیارد ریال بوده است.

سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرد واجدین سهام عدالت در پایان سال ۹۶ می‌توانند سود سال ۹۵ خود را دریافت کنند.

در سال ۱۳۹۶ به مردم اعلام شد که برای دریافت سود این سهام باید شماره شبای حساب بانکی خود را در سامانه مربوطه ثبت کنند. در سال‌های ۹۷ و ۹۸ نیز سود به افرادی که شماره شبا را اعلام کرده بودند، پرداخت شد.

آزادسازی

در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، با درخواست حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت مبنی بر آزادسازی سهام عدالت موافقت کرد.

بنا بر اعلام مسئولان دولتی، دارندگان سهام عدالت با مراجعه به سایت سازمان خصوصی‌سازی در صورت تمایل می‌توانستند به‌طور مستقیم مالکیت و مدیریت سهام عدالت خود را در اختیار بگیرند.

پس از انتخاب سهام از میان ۴۹ شرکت سرمایه‌پذیر دولتی، دارندگان آن سهام می‌توانند سهام خود را در بورس بفروشند یا نزد خود نگاه دارند.

افرادی که تمایلی به در دست گرفتن مدیریت مستقیم سهام خود ندارند، به اندازه سهام عدالت خود سهامی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت را در اختیار خواهند داشت که قرار شده است تا شورای عالی بورس به سرعت زمینه ورود این شرکت‌ها به بازار سرمایه را فراهم سازد.

چه کسانی سهام عدالت گرفتند؟

مسئولان برای شناسایی مشمولین سهام عدالت طی سال‌های ۸۴ تا ۸۹ شش بار تصمیم خود را عوض کردند.

در ابتدا قرار بود به همه ایرانیان بالای ۱۵ سال و با اولویت دهک‌های پایین درآمدی سهام عدالت تعلق بگیرد. اما در سال ۱۳۸۵ تصمیم بر این شد که تنها دو دهک پایین درآمدی صاحب سهام عدالت شوند و سرانجام در فروردین ماه ۱۳۸۸ با تصویب آیین‌نامه اجرایی توزیع سهام عدالت، مقرر شد سهام عدالت به شش دهک پایین درآمدی و با اولویت روستاییان و عشایر تعلق بگیرد.

اختصاص سهام عدالت به اقشار جمعیتی به‌جای شش دهک پایین درآمدی

با وجود تاکید قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی بر اختصاص سهام عدالت به دهک‌های درآمدی، اما به‌جای اینکه درآمد افراد مبنای تخصیص این سهم‌ها قرار بگیرد، اقشار جمعیتی به‌عنوان شاخصی برای اختصاص سهام عدالت در نظر گرفته شد.

با وجود اینکه در مرحله اول، اقشار آسیب‌پذیر زیر پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی مشمول طرح سهام عدالت شدند اما در ادامه اقشار جمعیتی به‌جز دهک‌های پایین درآمدی نیز در طرح سهام عدالت قرار گرفتند، مانند کارکنان دولت، بازنشستگان لشکری و کشوری، تامین اجتماعی و کارکنان شاغل شهرداری.

بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، در مرحله اول، ۴.۵ میلیون نفر از افراد نیازمند تحت پوشش طرح شهید رجایی، کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی مشمول دریافت سهام عدالت شدند. و در ادامه ۳ میلیون نفر از دیگر افراد تحت پوشش این سازمان به تعداد مشمولین اضافه و مجموع مشمولین به عدد ۷.۵ میلیون نفر رسید.

در مرحله دوم، همه ۱۷ میلیون نفر روستایی و عشایر کشور مشمول دریافت سهام عدالت شدند.

در ادامه و در طی ۱۸ مرحله، مشمولان سهام عدالت طیف گسترده‌تر و متنوع‌تری را شامل شدند و در نهایت تعداد مشمولان سهام عدالت به ۴۹ میلیون نفر رسید.

گروه‌های دریافت‌کننده سهام عدالت عبارتند از:

• مشمولان طرح شهید رجایی، ممدجویان کمیته امداد و بهزیستی، رزمندگان فاقد شغل
• روستاییان و عشایر
• شاغلین دستگاه‌های اجرایی، بازنشستگان کشوری، لشگری، تامین اجتماعی و کارکنان شاغل شهرداری‌ها
• ایثارگران، والدین، فرزندان و همسر شهید، جانبازان و آزادگان
• زنان کارگر سرپرست خانوار (مشمول قانون کار)
• خدام مساجد، حسینیه‌ها و امام‌زاده‌ها
• طلاب حوزه‌های علمیه سراسر کشور
• بیماران خاص
• کارکنان ستادهای نماز جمعه
• خبرنگاران
• کارکنان نهادهای دست‌اندرکار امر شناسایی و واگذاری سهام عدالت
• قالیبافان
• فعالان قرآنی
• مددجویان تحت پوشش مراکز مراقبت از زندانیان آزادشده
• زنان سرپرست خانوار بی‌بضاعت
• مددجویان و کارکنان موسسات خیریه
• تاکسی‌رانان و اتوبوس‌رانان شهری
• افراد کم‌درآمدی که در مراحل قبلی مشمول نشده‌اند، ازجمله خوداظهاران و درخواست‌های عمومی
• کارگران فصلی و ساختمانی

چه کسانی سهام عدالت نگرفتند؟

در طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ سامانه‌ای برای شناسایی شش دهک پایین درآمدی جامعه وجود نداشت و به همین دلیل در توزیع و تخصیص سهام عدالت اشکالات و خطاهایی رخ داد. بدین ترتیب، افرادی که متمکن بودند و به شش دهک پایین درآمدی تعلق نداشتند، صاحب سهام عدالت شدند و افرادی هم که می‌توانستند جزو مشمولین قرار بگیرند، به این سهام نرسیدند.

طبق نظر کارشناسان، با توجه به ارزش سهام عدالت و به دلیل اینکه بعد از آزادسازی، قیمت آن افزایش پیدا خواهد کرد، افراد شش دهک پایین درآمدی که از دریافت آن بازماندند، مورد بی‌عدالتی و این امر می‌تواند نابرابری را تا حدودی افزایش دهد.

کارگران، مهم‌ترین جاماندگان

شاید مهم‌ترین قشری که از دریافت سهام عدالت جا مانده‌اند، کارگران باشند. طبق گفته‌های علی خدایی، نماینده کارگران در شورای عالی کار، تعدادی از کارگران در قالب نوع دیگری از ثبت‌نام‌ها مشمول دریافت این سهام شدند اما جامعه فراگیر کارگری هیچ وقت در گروه مشمولان قرار نگرفت. گروه‌های مختلف جامعه سهام عدالت را دریافت کردند اما بخش عمده کارگران از دریافت آن جا ماندند.

راه‌حل اختصاص سهام به جاماندگان

دولت می‌تواند با گسترش پرتفوی سهام عدالت افرادی را که از دریافت آن جامانده‌اند، تحت پوشش قرار دهد.

در حال حاضر سهام عدالت هر یک از افراد از ۳۶ شرکت تشکیل شده که در روز ۱ تیر ۱۳۹۹ ارزشی معادل ۱۰ تا ۱۱ میلیون تومان دارد. و اغلب این شرکت‌ها هم دارای سهام ارزنده‌ای هستند و احتمال می‌رود با رشد بازار سرمایه و افزایش شاخص بورس ، ارزش آن از این هم به مراتب بیشتر شود.

با وجود اینکه دولت بخشی از سهام خود در شرکت‌ها را در قالب سهام عدالت به مردم واگذار کرده، اما همچنان سهام مدیریتی خود را در این شرکت‌ها حفظ کرده است.

کارشناسان عقیده دارند که دولت می‌تواند با آزادسازی بخش دیگری از سهام خود و بر اساس آمار سامانه اطلاعات رفاه ایرانیان، افراد دهک‌های پایین درآمدی را شناسایی کرده و آنها را نیز مشمول سهام عدالت کند.

سهام عدالت چه تاثیری بر وضع اقتصادی ایرانی‌ها می‌گذارد؟

سهام عدالت در حقیقت نوعی یارانه است که دولت به افراد می‌دهد، اما برخلاف یارانه نقدی که بعد از یک دهه همچنان عدد ثابت ۴۵۵۰۰ تومان است، این سهام نوعی یارانه سرمایه‌ای است که ارزش آن می‌تواند بیشتر شود و منافع آتی برای دارندگان آن به همراه داشته باشد.

دولت می‌تواند با فراهم‌سازی بسترهای مناسب برای ورود افراد به بازار سرمایه و آموزش به آنها، سهام عدالت را به جریانی برای کاهش نابرابری و فقر و تقویت طبقه متوسط و حمایت از قشر ضعیف تبدیل کند.