مرضیه محمودی 
شعبده‌بازی در روابط مالی با دنیا / لب مرز از واردکننده ریال می‌گیریم!
ایران عملا بازار اروپا و ترکیه را از دست داده، میزان تجارت خارجی کشور در هفت ماهه نخست امسال ۴۰ درصد کمتر شده و روابط بانکی ایران به کمتر از تعداد انگشتان دو دست رسیده است. صادرکنندگان برای جابجایی پول باید شعبده‌بازی کنند. از دریافت ریال در لب مرز تا استفاده از شبکه مویرگی و
ایران عملا بازار اروپا و ترکیه را از دست داده، میزان تجارت خارجی کشور در هفت ماهه نخست امسال ۴۰ درصد کمتر شده و روابط بانکی ایران به کمتر از تعداد انگشتان دو دست رسیده است. صادرکنندگان برای جابجایی پول باید شعبده‌بازی کنند. از دریافت ریال در لب مرز تا استفاده از شبکه مویرگی و ثبت شرکت و حساب بانکی به نام و در لباسی دیگر.
جز این موارد، تحریمها با صادرات ایران چه کرده است؟ آنچه در ادامه می‌آید بخش‌هایی از گفتگوی تجارت‌نیوز با پدرام سلطانی، نائب رئیس سابق اتاق ایران است. توضیحات بیشتر این فعال اقتصادی را در ویدئوهای زیر دنبال کنید:
تحریمها با صادرات ایران چه کرد؟
۱- ارتباطات بانکی ما با کشورها دیگر کمتر از انگشتان دو دست است و این تعداد محدود هم به خاطر ورود ایران به لیست سیاه FATF در معرض خطر است.
۲- حمل و نقل دریایی به شدت محدود شده. تمام شرکت‌های کریر ( Carrier) و خطوط لاینر (Liner) که با ایران کار می‌کردند کار خود را متوقف کرده‌اند و ما اکنون با سه تا چهار شرکت کوچک همکاری می‌کنیم.
۳- هزینه حمل و نقل جاده‌ای و دریایی از شروع دور جدید تحریمها تا کنون بسته به مقصد، بین سه تا پنج برابر شده است.
۴- هزینه جابجایی پول بیشتر از گذشته شده و رغبت شرکای خارجی برای همکاری با ایران بسیار کم شده چون تمایلی به پذیرش ریسک همکاری با ایران ندارند.
۵- بیشتر صادرات و جابجایی پولی و ارزی از طریق شبکه مویرگی انجام می‌شود و یا در جاهایی که بتوانیم در لباسی دیگر، شرکت یا حساب بانکی داشته باشیم.
۶- تجارت خارجی ما به شدت از افت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی رنج می‌برد. ظرفیت‌های تولیدی جدیدی در کشور ایجاد نشده و ظرفیت‌های تولیدی پیشین هم نیاز به تجهیزات و ماشین‌آلات جدید داشتند که فرصت و امکان آن را نداشته‌ایم.
هزینه حمل و نقل جاده‌ای و دریایی از شروع دور جدید تحریمها تا کنون بسته به مقصد، بین سه تا پنج برابر شده است.
وضعیت کنونی صادرات ایران
نسبت تجارت خارجی ایران به تولید ناخالص داخلی ۱۲ تا ۱۳ درصد است. این در حالی است که میانگین این عدد در دنیا حدود ۴۰ درصد است و حتی این نسبت در برخی از کشورها مانند سنگاپور بالای ۱۰۰ درصد است و به ۱۳۰ تا ۱۴۰ درصد هم می‌رسد.
اگر کشورها را از نظر نسبت تجارت خارجی به تولید ناخالص داخلی دسته‌بندی کنیم، ایران در انتهای جدول قرار دارد. مساله مهم این است که تجارت خارجی ایران مدام در حال کمتر شدن است.
آنچه «تحریم» و «سیاستگذاری بد» از ما گرفته، فرصت تبدیل شدن به قدرت صادراتی و ایجاد ارزش‌افزوده است. تحریم سبب شد ما بیش از گذشته خام فروش شویم.
اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصادهای هم شان خود باید سالانه بالای ۱۰۰ میلیارد دلار تجارت خارجی داشت اما این میزان در این سال‌ها نه تنها بیشتر نشده که کمتر هم شده است.
براساس آمار گمرک، میزان تجارت خارجی ایران در سال ۹۸ حدود ۴۱ میلیارد دلار است. اما آمار واقعی تجارت خارجی ما ۳۵ میلیارد دلار است و در دو ماه آخر سال ۹۸ به خاطر سقوط قیمت نفت و کرونا، ارزش کالاهای صادراتی ما به شدت افت کرد.
به گزارش گمرک در ۷ ماهه سال جاری میزان تجارت خارجی ایران حدود ۲۵ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کمتر شده است. اما با محاسبات من کاهش ما در این هفت ماه بیش از۴۰ درصد است.
اگر کشورها را از نظر نسبت تجارت خارجی به تولید ناخالص داخلی دسته‌بندی کنیم، ایران در انتهای جدول قرار دارد. در ایران این نسبت حدود ۱۲ تا ۱۳ درصد است اما میانگین این عدد در دنیا حدود ۴۰ درصد است.
بزرگترین مشکلات صادراتی ایران
بزرگترین مشکل ما تحریم نیست. مقررات دائم‌التغییر بانک مرکزی است که سبب می‌شود فعالان اقتصادی اطمینانی به آینده خود نداشته باشند و ندانند چه برخوردی در داخل با آنها می‌شود.
مشکل مهم بعدی، وصول مطالبات و جابجایی ارز است. در کشورهای هم‌مرز این امکان را داریم که صادرات را به صورت ریالی انجام دهیم، یا صراف‌های دو طرف پول را جابجا کنند و یا حتی لب مرز صادرکننده پولش را از واردکننده یا صراف بگیرد.
اما در کشورهای دیگر مشکلات جابجایی پول زیاد است. مثلا در کشورهایی مانند چین و روسیه که جزو شرکای تجاری مهم ما هستند، نظام بانکی آنها امکان مبادله مالی را به ما نمی‌دهد و ورود ایران به لیست سیاه FATF هم این کار را دشوارتر کرده است.
اما مهم‌ترین تاثیر بر تجارت با اروپاست که سبب شده ما عملا بازار اروپا را از دست بدهیم و حتی در شش ماهه نخست امسال بازار ترکیه را هم از دست داده‌ایم. روابط بانکی و نقل و انتقال پول به خصوص در کشورهایی که شبکه مویرگی پیشرفته‌ای نداریم، کاملا دشوار است.
میزان افزایش هزینه‌های صادرات ایران
این مساله کاملا متفاوت است. هزینه صادرات به واسطه تحریمها بین ۵ تا ۱۵ درصد بیشتر شده است. اما هزینه صادرات کالاهایی مانند نفت خام از ۲۰ درصد هم تجاوز کرده است.
فراموش نکنیم که ما از روش‌های مطمئن تجارت خارجی مانند اعتبارات اسنادی محروم هستیم. کم نیستند خریداران کالاهای ایرانی که از شرایط ما سواستفاده می‌کنند، کالا را دریافت می‌کنند اما پول صادرکننده را نمی‌دهند. بخش‌هایی از پول صادرکننده به خاطر تحریمها بلوکه می‌شود. این پول ممکن است ماه‌ها بلوکه بماند و ممکن است هیچ‌گاه به کشور بر نگردد.
ما عملا بازار اروپا را از دست بدهیم و حتی در شش ماهه نخست امسال بازار ترکیه را هم از دست داده‌ایم. روابط بانکی و نقل و انتقال پول به خصوص در کشورهایی که شبکه مویرگی پیشرفته‌ای نداریم، کاملا دشوار است.
شرایط از این بدتر هم می‌شود؟
شرایط می‌تواند از این بدتر هم بشود. زیرساخت‌های تولید در حال مستهلک شدن است. اگر سرمایه جدید وارد نشود، با توجه به مستهلک شدن زیرساخت‌ها، تولید کمتر و نامرغوب‌تر می‌شود.
جز این ما در تامین مواد اولیه به مشکل خورده‌ایم. در آخرین نظرسنجی ماهانه اتاق ایران، مشکل تامین مواد اولیه در صدر مشکل فعالان اقتصادی قرار دارد.
کشورها کم کم از فشار کرونا خارج می‌شوند و چارچوب‌های بانکی و مالی خود را اصلاح می‌کنند و اثر قرار گرفتن ایران در لیست سیاه خود را کم کم نشان می‌دهد.
بررسی تاثیر تحریمها بر روند تجارت خارجی ایران در ادامه پرونده ویژه‌ای است که بخش آکادمی منتشر می‌کند. در روزهای گذشته چهار بخش دیگر این پرونده منتشر شده که در لینک‌های زیر قابل دسترس است:
گزارش «آیا تدوام تحریمها برای مردم ممکن است» در لینک:
یادداشت زهرا کریمی، اقتصاددان درباره تاثیر تحریمها بر روند توسعه کشور در لینک
یادداشت محمد مهدی فیاضی، کارشناس اقتصادی درباره «تاثیر تحریم بر بودجه» در لینک:
یادداشت محمدرضا مظلوم‌پور، کارشناس بانکی درباره تاثیر «تحریمها بر سود و زیان بانک‌ها» در لینک
نظرات