چگونه طلای کثیف پایه‌های اقتصادی جهان را تشکیل می‌دهد؟

اقتصاد چین دومین اقتصاد برتر دنیا بعد از آمریکا است. مسیر در توسعه چین که آن را به موقعیت حاضر رسانده است، مبحث گسترده‌ای است که ما نیز در آکادمی تجارت‌نیوز به آن قبلا پرداخته‌ایم.

شهرهای بزرگ چین مثل پکن، شانگهای، گوانجو و شنزن پرجمعیت‌ترین شهر‌های چین هستند که البته سهم زیادی از اقتصادی چین نیز متعلق به همین شهرها است. جمعیت زیاد علاوه بر مشکلاتی از قبیل شلوغی، ترافیک، آلودگی و قیمت‌های بالا تاثیر جانبی دیگری نیز دارد. تولید زباله.

برج‌هایی از زباله

به همین دلیل در حاشیه شهری مثل پکن شما می‌توانید کوه‌های زباله‌ای به ارتفاع یک ساختمان هشت طبقه پیدا کنید. حدود ۱۶۰ هزار نفر در همین انبار زباله پکن به جداسازی، دسته‌بندی و فروش روزانه ۲۵ هزار تن زباله پکن مشغول هستند.

البته تا همین چند سال پیش همه این زباله‌ها در پکن تولید نمی‌شدند. بلکه وارد می‌شدند. چین برای چندین دهه از کشورهای گوناگون زباله می‌خرید. از سال ۱۹۹۸ به این‌سو تقریبا نصف زباله پلاستیکی دنیا را چین می‌خریده است.

اما در سال ۲۰۱۷ دولت چین اعلام کرد که دیگر زباله وارد نخواهد کرد. استانداردهای جدیدی که دولت چین به اجرا گذاشت آن‌قدر سفت‌وسخت بودند که بسیاری از کشورهای دنیا دیگر نمی‌دانستند با زباله‌هایشان چه‌کار کنند. فقط آن‌ها را در جایی تلنبار می‌کردند.

این مقررات باعث شد که در برخی از ایالت‌های آمریکا مثل کالیفرنیا، اورگان و واشنگتن، زباله‌های بازیافتی دور ریخته شوند. کشور ایرلند که پیش از آن ۹۵ درصد زباله خود را به چین صادر می‌کرد، دچار مشکل اساسی شد.

چرا چین زباله وارد می‌کرد؟

مبادلات تجاری چین و اقتصاد آمریکا بسیار زیاد است. طبق آمار سایت استاتیستیکا در سال ۲۰۱۷ حجم کل مبادلات تجاری بین آمریکا و چین ۶۳۶ میلیارد دلار بود که از این مقدار حدود ۵۰۵ میلیارد دلار صادرات چین به آمریکا و حدود ۱۳۰ میلیارد دلار واردات چین از آمریکا بود.

چین مهم‌ترین منبع خرید محصولات برای آمریکا است و از آن‌سو بزرگ‌ترین مشتری آمریکا نیز چین است.

هر هفته صدها کشتی باری از بندرهای چین به سمت ساحل غربی آمریکا روانه می‌شوند. کشتی‌هایی که شامل هر چیزی مثل گوشی تلفن همراه، کامپیوتر و قطعات آن و ابزار، خودرو، اسباب‌بازی و هر چیزی که فکرش را بکنید، هستند.

اما از آن‌سو آمریکا در مقایسه چیز زیادی برای ارسال به چین ندارد. این مسئله دو مشکل ایجاد می‌کند.

تراز تجاری منفی و کشتی‌های خالی

این تفاوت میزان صادرات و واردات چین و آمریکا، باعث می‌شود، تراز تجاری آمریکا شدیدا منفی شود.

از آن‌سو در این حالت کشتی‌هایی که یک ماه در مسیر رفت‌وبرگشت بین بندرهای چین و آمریکا هستند، سفر بازگشت دو هفته‌ای خود به چین را با بار خالی بپیمایند.

در نتیجه کرایه کشتی‌ها برای انتقال کالاهای چین به آمریکا دو برابر شده و کالاهای تولیدشده در چین با قیمت بالاتری به بازار آمریکا می‌رسند که به ضرر اقتصاد چین خواهد بود.

برای رفع این مشکل باید چیزی در آمریکا تولید شود که بتوان به چین صادر کرد. تنها چیزی هم که می‌تواند این کاروان عظیم کشتی‌ها را پر کند، زباله است. چیزی که کشورهای توسعه‌یافته مثل آمریکا می‌توانند مقدار عظیمی از آن را روزانه تولید کنند.

آمریکا فقط ۴ درصد جمعیت جهان را دارد اما ۲۵ درصد کل زباله‌های دنیا را تولید می‌کند؛ اما قیمت بالای نیروی کار و هزینه زیاد حمل نقل در آمریکا باعث می‌شود که حمل زباله به محل‌های بازیافت و بازیافت آن‌ها چندان به‌صرفه نباشد.

از آن‌سو چین هم نیرو‌های کار ارزان فراوان و تقاضای زیادی برای مواد خام دارد. مواد خامی که از آن‌ها برای تولید هر چیزی استفاده می‌کند و زباله یک منبع خوب برای تهیه مواد خام موردنیاز اقتصاد چین است.

طلای بد بو

زباله تولیدی کشورهای جهان، منبع بازیافتی ارزانی برای چین است. البته خیلی مشخص نیست آیا چنین کاری به نفع توسعه پایدار باشد یا نه؛ اما صادرات محصول به آمریکا و واردات زباله از این کشور، یک معامله برد برد برای چین و آمریکا است.

زیرا هم چین می‌تواند مواد خام موردنیاز خود را به دست آورد و هم کشورهای ثروتمند به‌آسانی می‌توانند از شر حجم عظیم زباله تولید خود خلاص شوند.

البته چین هر زباله‌ای را نمی‌خرد. زباله‌ها باید در کشور مبدا تفکیک و دسته‌بندی و سپس به چین ارسال شوند. در نتیجه محموله‌های زباله، عموما پلاستیک خواهند بود.

واردات و بازیافت زباله یک صنعت بزرگ و مهم در چین است. ژانگ ین (Zhang Yan) مشهور به ملکه زباله، از این طریق به ثروتمندترین زن چین بدل شده است.

چرا چین واردات زباله را متوقف کرد؟

در سال ۲۰۱۳ چین در راستای سیاست مبارزه با آلودگی خود، استاندارد سطح کیفی زباله وارداتی را در برنامه‌ای تحت عنوان حصار سبز (Green Fence Operation) افزایش داد. در سال ۲۰۱۷ نیز برنامه شمشیر ملی (National Sword) را که تندتر از برنامه پیشین و برای مبارزه با قاچاق زباله بود، اجرایی کرد.

در ادامه این سیاست‌ها، سیاست آسمان آبی (Blue Sky policy) نیز در سال ۲۰۱۸ اجرایی شد که قواعد سخت‌تری بر واردات زباله گذاشت تا بتواند در سال ۲۰۲۰ واردات هرگونه زباله را ممنوع کرد.

از همین زمان صادرات زباله آمریکا به تایلند ۷۰۰۰ درصد رشد داشته است. کشورهای دیگر نظیر ویتنام، تایوان، اندونزی و مالزی نیز از دیگر مقاصد صادرات زباله آمریکا بوده‌اند.

اما این کشورها هم در نهایت درهای خود را به روی واردات زباله می‌بندند. هیچ کشور دیگری نه می‌خواهد و نه می‌تواند جایگزین چین شود.

وقتی زباله نشان از رشد اقتصادی است

البته این قضیه چیزی بدی نیست. تا به امروز کشورهای ثروتمند هیچ مشوقی برای بازیافت یا کاهش تولید زباله نداشتند؛ اما در وضعیت جدید کشورهای ثروتمند به فکر کاهش تولید زباله و در کنار آن به فکر سرمایه‌گذاری و ابداع فناوری‌های بازیافت زباله خواهند افتاد که می‌تواند سود آن به همه دنیا برسد.

زباله هم مثل هر چیزی دیگری یک محصول است. وقتی تقاضای آن تغییر کند، باید عرضه نیز تغییر یابد. این کاهش تقاضا یک نشانه دیگر از وضعیت اقتصادی چین است. در اصل زباله یک شاخص خوب از سلامت اقتصادی یک کشور می‌تواند باشد.

هر چه اقتصاد یک کشور بزرگ‌تر شود، میزان مصرف و طبعا میزان تولید زباله نیز در آن افزایش می‌یابد؛ یعنی یک ارتباط خطی بین میزان تولید زباله و تولید ناخالص داخلی هر کشوری وجود دارد.

کاهش واردات زباله چین بدین معنی است که در حال حاضر خود چین به‌اندازه زیادی زباله تولید می‌کند و دیگر جایی برای واردات زباله ندارد. کاهش واردات زباله در چین نیز بخشی از جنگ چین با آلودگی برای کاهش آلاینده‌های محیطی است.

انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۹ بازار مصرف چین از آمریکا پیشی بگیرد و بزرگ‌ترین بازار مصرف دنیا شود. پیش‌بینی‌ها همچنین نشان می‌دهد که در سال ۲۰۳۰، چین سه برابر آمریکا زباله تولید کند.

دیگر کشورها چه درس‌هایی می‌توانند بگیرند

اقتصادهای نوظهور در دنیا مثل اقتصاد برزیل، اقتصاد هند و روسیه معمولا با مشکل تامین مواد خام روبه‌رو می‌شوند. بدین معنی که شرکت‌های فعال در این اقتصادها یا منابع کافی برای خرید حجم عظیم منابع را در اختیار ندارند و یا به دلیل مشکلات نهادی که از مشخصه‌های تمام اقتصادهای نوظهور است، درگیر بروکراسی‌های درون کشور برای تامین منابع می‌شوند.

وقتی هم که مواد خامی در کار نباشد، کار تولید با مشکل روبه‌رو خواهد شد. در شرایط حاضر که دیگر چین حاضر به خرید زباله‌های دیگر کشورها نیست، اولا یک فرصت کسب‌وکار جدید با ابداع فناوری‌هایی بازیافت بهینه زباله ایجاد می‌شود.

از آن‌سو می‌توان با خرید تجهیزات بازیافت زباله که لاجرم در کشورهای ثروتمند تولید می‌شوند زباله تولیدی کشورهای دیگر را منبع ارزانی برای مواد خام پیدا و بازیافت کرد. این قضیه در نهایت می‌تواند به نفع کشور ما به‌عنوان کشوری با پتانسیل بالای اقتصادی هم باشد.