باز یافتن سرمایه از دست رفته

به گزارش تجارت‌نیوز،ابرچالش‌های اقتصاد ایران در سال 1403 عمدتاً همان‌هایی است که در سال‌های اخیر بارها توسط اقتصاددانان عنوان شده؛ مسائلی چون ناترازی انرژی، یارانه‌ها، صندوق‌های بازنشستگی، نظام بانکی، کسری بودجه و بالا بودن هزینه‌های جاری دولت فربه. تجمع این ابرچالش‌ها و عمیق‌تر شدن آنها طی دهه‌های گذشته نشان می‌دهد که چالش اصلی را باید جایی خارج از اقتصاد جست‌وجو کرد.

در تاریخ اقتصاد دنیا، تقریباً برای تمام این چالش‌ها، نمونه‌های متعدد تجربه‌شده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد چگونه می‌توان در میان‌مدت یا درازمدت بر این مسائل غلبه کرد؛ مثلاً کشورهایی زیادی تا همین چند دهه قبل گرفتار تورم‌های بالا بودند اما توانستند با راه‌حل‌های علمی و منطقی از آن عبور کنند. با تدبیر و به‌کارگیری متخصصان می‌توان از هر چالش و مساله‌ای در اقتصاد عبور کرد اما مهترین چالش ما در حال حاضر، کمبود شدید یا حتی فقدان سرمایه اجتماعی است؛ چون هر اقدامی از جنس اصلاح اقتصادی و اجتماعی که لاجرم باید با تغییراتی در رویه‌های جاری فعالیت‌های دولت و زندگی مردم صورت بگیرد، نیازمند اعتماد عمومی است.

فرض کنید قرار باشد مساله یارانه انرژی با یک روش پیش‌دستانه‌ای اصلاح شود به‌طوری‌که ابتدا بخشی از منابع آن به زندگی مردم برگردد و بعد هزینه‌ها تغییر کند، یا هر تغییری که به تبع آن به زندگی قشر یا اقشاری از مردم فشار و سختی وارد ‌شود، در ابتدای امر نیازمند اعتمادسازی است؛ اعتماد به اینکه اگر قولی و تعهدی به مردم داده می‌شود، به آن عمل می‌شود و در نهایت اقدامات صورت گرفته در یک بازه زمانی به تغییرات ملموس در زندگی مردم منجر می‌شود. در این شرایط مردم نیز به خوبی درک می‌کنند که اگر سختی یا فشاری را تحمل کنند، بعد از آن آسانی و تسهیلاتی فراهم می‌شود که برای خود آنها یا فرزندانشان شرایط بهتری را محقق خواهد کرد.

در نتیجه نکته مهم این است که پیش‌نیاز هر اقدامی در شرایط کنونی ایجاد اعتماد است و اعتماد زمانی شکل می‌گیرد که «سرمایه اجتماعی» وجود داشته و جامعه منسجم باشد و یک رابطه حسنه طرفینی بین حاکمیت و مردم برقرار باشد.

من با وجود اینکه نسبت به هرآنچه رخ داده در یک پنجره درازمدت خوش‌بین هستم و معتقدم که کشور ما ایران از این مراحل عبور کرده و در مسیر توسعه پایدار قرار خواهد گرفت، اما فکر می‌کنم چالش اصلی که نظام حکمرانی در بالاترین سطح به آن فکر و روی آن تمرکز کند و به سادگی از کنار آن نگذرد، بازسازی و تقویت سرمایه اجتماعی است که می‌توان براساس آن برنامه‌های اصلاحی اقتصادی و اجتماعی را پیش برد.

*شهاب جوانمردی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی تهران