در حالی که در ایران کسب و کارهای زیر 100 نفر نیروی کار به عنوان بنگاه کوچک و متوسط تلقی میشود، در ایالات متحده آمریکا بنگاههای کمتر از 500 نفر پرسنل را شرکت کوچک و در آلمان شرکتهای بین 10 تا 500 نفر را بنگاه متوسط مینامند.
در حال حاضر اقتصاد بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به SMEها و بنگاههای کوچک و زودبازده متکی است. در این کشورها SMEها به دلیل ویژگیهای ممتازی که دارند مورد استقبال عمده فعالان اقتصادی قرار گرفتهاند.
ایالات متحده آمریکا، چین و هند از جمله کشورهایی هستند که اقتصاد آنها بر پایه تشکیل SME یا (Small and Medium Enterprises) استوار است. نکته قابل توجه این که سهم زنان در ایجاد این بنگاهها و ضریب رشد فعالیت آنها بیش از مردان است به نحوی که برابر آمارها نرخ رشد SMEها در اندونزی برای زنان 8.1 درصد و در مردان -27/. درصد است؛ همچنین بیشترین میزان فعالیت زنان کارآفرین در زامبیا در مقایسه با مردان با رشد 40 درصدی مواجه بوده است.
در تعریف، SME دربرگیرنده کلیه بنگاههای کوچک و متوسط اعم از بنگاههای صنعتی، خدماتی، بازرگانی و کشاورزی است و معمولاً بر اساس عوامل متعدد از جمله تعداد نیروی انسانی شاغل یا میزان سرمایه در گردش، به بنگاههای Micro ، Small و Medium تقسیم میشوند؛ این بنگاهها به علت ویژگیهای خاص خود دارای کارکردهای منحصر به فردی هستند که اشتغالزایی، توزیع ثروت در جامعه، توسعه مناطق حاشیهای، تامین تولیدات مورد نیاز کشورها و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنایع و بنگاهها از جمله این عوامل به شمار میرود.
کارشناسان میگویند راهاندازی بنگاههای خرد و متوسط نیاز به منابع مالی بسیار ندارد و با تسهیلات ناشی از تجارت رو به رشد، فضای اقتصادی متناسبی را به خود اختصاص میدهند، این بنگاهها در سراسر جهان و در همه صنایع تلاش میکنند مدل کسب و کار، محصولات و استراتژیهای ورود به بازار خود را تغییر دهند. بنگاههای کوچک و متوسط مدام در حال ایجاد تحولات بنیادین هستند و از تکنولوژی برای رقابت با شرکتهای بزرگتر استفاده میکنند.
طی چند سال گذشته به فراخور رشد روز افزون جمعیت، افزایش تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی و اهمیت پاسخگویی به نیاز بازار کار، ایجاد بنگاههای کوچک و متوسط و به تبع آن کسب و کارهای خرد و کوچک اهمیت بیشتری پیدا کرد.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که وجود مزیتها و ویژگیهای ممتاز SMEها دلیل گرایش بسیاری از کشورها به ایجاد بنگاههای کوچک و متوسط بوده است از این رو گسترش و تقویت این بنگاهها را به مسئولان توصیه میکنند.
در همین راستا علی ربیعی – وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی – اعلام کرده که وزارتخانه متبوعش در تلاش است تا با بررسی و آسیب شناسی طرحهای مختلف، شغلهای متناسب با نیاز بازار کار را ایجاد کند.
او رویکرد وزارت کار برای توسعه اشتغال و کارآفرینی در کشور را به سمت ایجاد SMEها و بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط عنوان کرده که در عین اشتغالزایی، بازدهی و بهرهوری بالا و قیمت تمام شده پایینی دارند.
بر اساس تعریف اتحادیه اروپا، دستهبندی بنگاههای کوچک و متوسط به این ترتیب است: 1 بنگاههای خرد: 9-1 نفر نیروی کار، 2 بنگاههای کوچک: 49- 10 نفر نیروی کار، 3 بنگاههای متوسط : 249- 50 نفر نیروی کار و بر مبنای این تعریف، کسب و کار خرد کسب و کاری است که در آن کمتر از 10 نفر، کسب و کار کوچک زیر 50 نفر، کسب و کار متوسط بین 50 تا 250 نفر و کسب و کار بزرگ بیش از 250 نفر مشغول به کار باشند.
مرکز آمار ایران کسب و کارها را به چهار گروه طبقهبندی کرده است که گرچه به تعریف اتحادیه اروپا شباهت دارد ولی تنها کسب و کارهای کمتر از 10 نفر نیروی کار را بنگاه کوچک و متوسط محسوب و سایر کسب و کارها را تحت عنوان "کارخانجات صنعتی بزرگ" قلمداد میکند.
برابر تعریف مرکز آمار ایران، کسب و کارهای دارای 91 کارگر، کسب و کارهای 4910 کارگر، کسب و کارهای 99 50 کارگر و کسب و کارهای بیش از 100 کارگر در این طبقهبندی جای میگیرند. بانک مرکزی ایران نیز کسب و کارهای زیر 100 نفر نیروی کار را به عنوان بنگاههای کوچک و متوسط تلقی میکند این در حالی است که در ایالات متحده آمریکا بنگاههایی که کمتر از 500 نفر پرسنل داشته باشند، شرکت کوچک مینامند و در آلمان، شرکتهای بین 10 تا 499 نفر را بنگاههای متوسط به شمار میآورند.
هم اکنون تعداد کسب و کارهای خرد در آمریکا حدود 25 میلیون واحد است که 95 درصد کل کسب و کارهای این کشور را شامل میشود با این حال آمار دقیقی از میزان و تعداد کسب و کارهای خرد ایران در دست نیست، هرچند برآوردها از گستردگی آن به دلیل پیوند مردم با اینگونه کسب و کارها در زندگی روزمره حکایت دارد.
اما بنگاههای کوچک و متوسط چه ویژگیهایی دارند که کشورها برای بهبود شاخصهای توسعه یافتگی و رشد اقتصادی خود از ظرفیت آنها استفاده میکنند؟
حمید حاج اسماعیلی – تحلیلگر بازار کار – در این زمینه اینطور توضیح میدهد: بنگاههای کوچک و متوسط قابلیت تجمیع افراد و کارآفرین شدن آنها را دارند و با راهاندازی کسب و کارهای خرد و کوچک ضمن ایجاد فرصتهای شغلی، زمینه خلق نوآوری در تولیدات، محصولات و خدمات را به وجود میآورند.
وی افزایش کارایی صنایع بزرگ، امکان رقابت سالم و جلوگیری از رانت و انحصار را از دیگر ویژگیهای بنگاههای کوچک و متوسط عنوان میکند و میافزاید: داشتن قدرت بازاریابی و بازارشناسی و نفوذ به بازارهای هدف از شاخصههای اصلی این بنگاهها به شمار میرود.
به گفته این فعال حوزه کار انعطافپذیری بالا، تربیت نیروهای متخصص و کارآمد، بازدهی سریع و هزینه کم از نقاط قوت SMEها به شمار میرود.
حاج اسماعیلی در عین حال از "تعاونیها" به بنگاههای کوچک و متوسط تعبیر میکند و میگوید: تعاون بهترین قالب برای به کارگیری ظرفیتهای انسانی و سرمایههای خرد مردمی است به نحوی که میتوان فارغ التحصیلان و دانش آموختگان دانشگاهی را در قالب خوشهها و شبکههای تعاونی ساماندهی و از سرمایههای خرد این افراد برای تاسیس بنگاهها و کسب وکارهای خرد و متوسط استفاده کرد.
در همین راستا اصغر نورالهزاده – مدیر عامل صندوق مهر امام رضا (ع) – اعلام کرده که این صندوق از کارآفرینانی که دارای مدلهای کسب و کار محصول محور باشند و بتوانند واحدهای تولیدی کوچک را شکل داده و محصولات آن را به بازار برسانند، حمایت میکند.
وی یکی از اولویتهای اساسی صندوق مهر امام رضا (ع) را ارائه تسهیلات و حمایتهای مالی از مدلهای تولید بازار محور و کسب و کار محصول محور عنوان میکند و میگوید: کارآفرینانی که به هر نحو شبکهسازی کنند و به صورت زیرمجموعه بنگاهها و واحدهای تولیدی کوچک را شکل بدهند یا بازاریابی محصولات را برعهده بگیرند و محصولات واحدهای کوچک را به بازار برساند، مورد حمایت قرار میگیرند.
به گفته نوراله زاده مهمترین ویژگی کسب و کار در واحدهای کوچک و متوسط این است که قدرت رقابت پذیری بالایی دارد و قیمت تمام شده محصول تولیدی در آنها پایین است.
اکنون با چنین برآیندی شاید بتوان گفت که چرا اقبال کشورهای دنیا به سمت ایجاد و افزایش بنگاههای کوچک و متوسط است؛ چرا که افراد کارآفرین بسیاری در این واحدها گردهم آمده، با خلق ایده و تبدیل آن به محصول به کار و تولید میپردازند و از ماحصل اجتماع این افراد، اشتغالزایی قابل توجهی هم به وجود میآید.
بنگاههای کوچک و متوسط، واحدهای اقتصادی ویژهای هستند که در تولید ملی، اشتغالزایی و جذب نیروی کار نقش بسزایی دارند و داشتن ویژگی مالکیت فردی و خانوادگی و استقلال از سایر کسب و کارها امکان راهاندازی آسان آنها در مقایسه با بنگاههای بزرگ و سایر صنایع را فراهم کرده است.
صرفنظر از تعریف بنگاههای کوچک و متوسط در ایران، چنانچه در یک منطقه محروم و کم برخوردار چند بنگاه کوچک و متوسط با نیروی کاری بین 250 تا 500 نفر راهاندازی شود اشتغالزایی بالایی به دنبال داشته و به تناسب آن به سرانه تولید کشور افزوده خواهد شد.
هم اکنون از بازار SMEها به عنوان بازارهای مطمئن و قابل اعتماد در جهان یاد میشود که محملی برای فعالیت مشاغل خرد و کوچک در مقیاسی بزرگتر به شمار میروند، صاحبنظران بر این باورند که بنگاههای کوچک با داشتن قدرت رقابتپذیری و بهرهوری بالا، قابلیت اداره اقتصادهای جهان را نیز دارا هستند.
یکی از برنامههای دولت یازدهم ساماندهی کسب و کارهای خرد و خانگی، پایدارسازی و خوشهبندی کسبوکارهای کوچک و متوسط و اتصال آن به بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط است که در راستای توسعه صنعت و رونق بازار اشتغال کشور دنبال میکند. فراهم کردن بستر جذب دانش آموختگان و جویندگان کار به این بنگاهها میتواند به بهبود فضای کسب و کار و تحول بازار کار منجر شود.
ایسنا
