پشت‌پرده یکه‌تازی چین در بازار بی‌رحم انرژی خورشیدی

به گزارش تجارت نیوز، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، ممکن است انرژی خورشیدی را غیرقابل قبول بخواند، اما این کار تأثیر چندانی بر کند کردن انقلاب خورشیدی که تقریباً هر گوشه جهان، از پاکستان تا شیلی رخ داده را متاثر نخواهد کرد.

پایه‌های این فرایند تا حد زیادی توسط یک کشور تقویت شده: چین. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، امروزه چین بیش از 80 درصد از زنجیره‌های تأمین انرژی خورشیدی جهان را در اختیار دارد – و حتی این رقم تنها آغاز سرعت و مقیاس عظیم انرژی خورشیدی این کشور قلمداد می‌شود.

به‌عنوان مثال، طبق گزارش Ember، اندیشکده انرژی جهانی مستقر در بریتانیا که از گذار به انرژی پاک حمایت می‌کند، پکن تنها در نیمه اول امسال بیش از دو برابر ظرفیت خورشیدی دیگر کشورهای جهان را نصب کرده است. همزمان طبق تخمین لوری میلیویرتا، تحلیلگر ارشد و یکی از بنیانگذاران مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک، یک سازمان تحقیقاتی مستقل مستقر در فنلاند، تنها در ماه مه، چین حدود 230 میلیون پنل خورشیدی یا تقریباً 100 پنل در هر ثانیه نصب کرده است. ریچارد بلک، مدیر سیاست و استراتژی در امبر، در این باره به فارین پالسی گفت: «چین صنعت خورشیدی جهانی را متحول کرده است.»

ظرفیت رو به رشد تولید فتوولتائیک خورشیدی چین

بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴، انرژی خورشیدی چین زمینه را برای افزایش ظرفیت تولید فتوولتائیک فراهم کرد. (سلول‌های فتوولتائیک یا سلول‌های خورشیدی، فناوری‌هایی هستند که از نور خورشید برای تولید برق استفاده می‌کنند.) طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، پکن بیش از 50 میلیارد دلار برای ایجاد ظرفیت جدید تأمین انرژی هزینه کرده – که 10 برابر سرمایه‌گذاری‌های کل قاره اروپا را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

با وسیع‌تر شدن مقیاس صنعت چین در این حوزه – که اکنون به دلیل رقابت شدید و صرفه‌جویی برجسته گشته – هزینه‌ها کاهش یافته و صادرات انرژی خورشیدی این کشور افزایش یافته است.لی شوئو، مدیر مرکز آب و هوای چین در موسسه سیاست‌گذاری انجمن آسیا، در این باره گفته: «من تا آنجا پیش نمی‌روم که ادعا کنم این یک نمایش تک نفره است، اما فکر می‌کنم تقریباً به آنجا رسیده‌ایم».

یکه‌تازی چین

جاه‌طلبی‌های خورشیدی چین نمادی از رقابت گسترده‌تر این بازیگر در مسیر آینده‌ای با انرژی سبز است که بخشی از آن به دلیل علاقه پکن به کاهش وابستگی به نفت و گاز طبیعی وارداتی است. در حالی که چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده زغال سنگ جهان است و در سال‌های اخیر بزرگ‌ترین تولیدکننده کربن بوده، اما با سرعت خیره‌کننده‌ای سرمایه‌گذاری در انرژی پاک را نیز آغاز کرده و به گفته امیر سال گذشته بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در این فناوری‌ها در سطح جهان بود.

جاشوا باسبی، استاد دانشگاه تگزاس در آستین که در دولت بایدن در وزارت دفاع کار می‌کرد، گفت: «چین کنترل اکثر بخش‌های اقتصاد انرژی جدید قرن بیست و یکم را در دست دارد.» این تسلط بیشتر در مورد انرژی خورشیدی مشهود است، اما چین همچنین زنجیره‌های تأمین انرژی بادی، باتری و خودروهای برقی را نیز در اختیار گرفته است؛ همان فناوری‌هایی که دولت ترامپ اکنون در حال کنار گذاشتن آن‌ها است.

این پویایی‌ها قرار است بر اجلاس اقلیمی سال جاری سازمان ملل متحد، معروف به COP30، که در 10 نوامبر در بلم، برزیل آغاز می‌شود، سایه افکند. در حالی که دیپلمات‌ها و نمایندگان سراسر جهان برای دور دیگری از مذاکرات طاقت‌فرسا آماده می‌شوند، به نظر می‌رسد دولت ترامپ به طور کامل از مذاکرات اقلیمی سر باز زند و با حمایت از صنعت نفت و گاز ایالات متحده، سایر کشورها را برای خرید سوخت‌های فسیلی آمریکا تحت فشار قرار دهد. اما چین به سمت آینده‌ای کاملاً متفاوت در زمینه انرژی پیش می‌رود.

چگونه چین غول خورشیدی شد؟

چین هیچگاه به سان امروز غول خورشیدی نبوده است. اولین سلول خورشیدی سیلیکونی کاربردی جهان در واقع در آزمایشگاه‌های بل در ایالات متحده توسعه داده شد. کمتر از دو دهه پیش، آلمان مدعی بزرگ‌ترین بازار خورشیدی جهان بود، اگرچه در آن زمان، این فناوری هنوز یکی از گران‌ترین انواع انرژی تجدیدپذیر بود.اما در اوایل دهه ۲۰۱۰، پکن پس از آنکه بسیاری از دولت‌های اروپایی، در تلاش برای افزایش تقاضا برای انرژی خورشیدی، یارانه‌های سنگینی را برای نصب و سرمایه‌گذاری‌های مصرفی در این فناوری ارائه دادند، به‌عنوان یک بازیگر غالب ظهور کرد. شرکت‌های چینی با حمایت یارانه‌های دولتی خود از پکن، وارد این عرصه شدند.

ایلاریا مازوکو، متخصص سیاست صنعتی و سیاست آب و هوایی چین در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS)، اندیشکده مستقر در واشنگتن، در این‌باره گفت: «در اتحادیه اروپا، فشار زیادی برای استقرار بیشتر انرژی خورشیدی وجود داشت، بنابراین صادرکنندگان چینی واقعاً از این بازار صادرات سود ‌بردند».

در این میان واکنش سیاسی بازیگران اروپایی نیز پرشتاب بود. با ورود شرکت‌های چینی به بازار این قاره، شرکت‌های اروپایی برای رقابت با مشکل مواجه شدند و بسیاری از آنها تولید را متوقف کردند یا ورشکست شدند. در سال ۲۰۱۲، اتحادیه اروپا تحقیقات ضد دامپینگی را در مورد صادرات انرژی خورشیدی چین آغاز و در نهایت تعرفه‌هایی را بر پکن اعمال کرد. حال بعد از بیش از یک دهه، این موضوع هنوز برای بروکسل دردناک است.

اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، در ماه اکتبر اعلام کرد: «اروپا رهبری جهان در زمینه انرژی خورشیدی بود، اما رقبای چینی که به شدت به یارانه متوسل بودند، از صنعت جوان اروپا پیشی گرفتند.» او هشدار داد که اروپا باید از بازار داخلی خود در برابر رقبای خارجی محافظت کند.

رقابت در بازاری بی‌رحم

با این حال، با وجود تمام موفقیت‌هایشان در بازار جهانی، زندگی برای شرکت‌های خورشیدی چین چندان هم خوب نیست، چرا که باید برای بقا در یک بازار فوق‌العاده رقابتی و دائما در حال نوآوری مبارزه کنند.

میلیویرتا در این باره گفت: «شما یک رقابت قیمتی بی‌رحمانه پیشرو دارید که حاشیه سود را به صفر یا منفی رسانده است. این رقابت به شدت شدید است».

با این حال، این محیط بی‌رحمانه و افزایش تولید همچنین به این معنی بوده که هزینه‌ها در طول سال‌ها به شدت کاهش یافته و فروش جهانی چین افزایش پیدا کرده، زیرا کشورهای تشنه انرژی در سراسر جهان از صادرات ارزان این کشور بهره برده‌اند. پنل‌های خورشیدی امروزه تنها بخشی از قیمتی هستند که قبلا داشتند. به گفته امبر، قیمت آنها در دهه گذشته بیش از 80 درصد کاهش یافته است.

در واقع، قیمت‌ها در سال‌های اخیر چنان کاهش یافته که حتی با وجود افزایش صادرات چین، کل درآمد صادرات خورشیدی پکن در سال 2023 به اوج خود رسید و از آن زمان تاکنون کاهش یافته است.

از آمریکای لاتین تا خاورمیانه، تأثیرات گسترش انرژی خورشیدی چین را می‌توان مشاهده کرد. به‌عنوان مثال، آفریقا را در نظر بگیرید، جایی که بیش از ۶۰۰ میلیون نفر در سراسر قاره هنوز به برق دسترسی ندارند. به گفته امبر، بین ژوئن ۲۰۲۴ و ژوئن ۲۰۲۵، واردات پنل‌های خورشیدی چینی به این قاره افزایش چشمگیر ۶۰ درصدی داشته، در حالی که ۲۰ کشور نیز در این مدت رکوردهای جدیدی را برای واردات پنل خورشیدی از چین ثبت کردند.

ماه گذشته، آفریقای جنوبی قراردادی را با شهرداری‌های چین برای ساخت کارخانه مونتاژ پنل خورشیدی ۳۵ میلیون دلاری در شهر انکانگالا آفریقای جنوبی امضا کرد.

اما حتی این میزان واردات خورشیدی در مقایسه با واردات پاکستان که بین ژوئن ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ پنل‌های خورشیدی بیشتری از چین به کل قاره آفریقا وارد کرد، کم است. میلیویرتا گفت، پاکستان در همان بازه زمانی که چین به طور چشمگیری تولید خود را گسترش می‌داد، درگیر بحران برق بود. اکنون، پاکستان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان پنل‌های خورشیدی در جهان است.