بارورسازی یا عقیم‌سازی ابرها؟

به گزارش تجارت نیوز، داستان ابر و باران اینگونه پیش می‌رود؛ آب دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و دریاها پس از جذب انرژی خورشید تبخیر و هوای نزدیک سطح زمین پر از بخار آب نامرئی می‌شود.

در ادامه این چرخه با توجه به اینکه هوای گرم سبک‌تر است و به سمت بالا می‌رود و در مجاورت فشار کم‌تر و دما پایین‌تر قرار می‌گیرد سپس زمانی که هوا به اندازه کافی سرد شد، بخار آب روی ذرات ریز موجود در هوا می‌نشیند. این ذرات مثل «هسته‌های میکروسکوپی» عمل می‌کنند و دور آن‌ها لایه‌نازکی از آب تشکیل می‌شود. در نهایت میلیاردها قطره خیلی ریز یا بلورهای یخ کنار هم «ابر» می‌سازند.

اما قطره‌ها برای اینکه بارش اتفاق بیفتد باید بزرگ‌تر شوند. قطره‌های کوچک برای بارش با هم برخورد می‌کنند و پس از یکی شدن، سنگین‌تر می‌شوند بنابراین توانایی معلق بودن در هوا را از دست می‌دهد و به‌صورت بارش به زمین می‌رسند. یا به روشی دیگر بخار آب در ابرهای سرد روی بلورهای یخ می‌نشیند و بلورها بزرگ‌تر می‌شوند سپس دانه‌های یخ یا برفی شکل می‌گیرند که هنگام سقوط در لایه‌های گرم‌تر ذوب و به باران تبدیل می‌شوند. این خلاصه فرایند بارش است. حالا اگر ستون هوا تا سطح زمین گرم باشد، دانه‌های آب به‌صورت باران می‌رسند. اگر بخش بزرگی از ستون هوا زیر صفر باشد، بلورها به‌صورت برف به زمین می‌رسند و اگر دانه‌های یخ چندبار درون بخش‌های قوی بالابرنده ابر رفت‌وبرگشت کند و لایه‌لایه بزرگ شود، تگرگ شکل می‌گیرد.

جایگاه بارورسازی ابرها در چرخه بارش

اما جایگاه بارورسازی ابرها در این چرخه تلاش برای تسهیل مرحله «رشد قطره‌ها» است و امکان مداخله در ایجاد بخار یا ابر را ندارد. بر همین اساس اقداماتی که از آن با عنوان «بارورسازی ابرها» یاد می‌شود اغلب با هدف تغییر فرآیندهای طبیعی میعان و بارش است بر همین اساس در صورت تصدیق اثرگذاری بارورسازی ابرها نیز وجود ابر و رطوبت مناسب اولین لازمه بارورسازی ابرهاست. بر اساس تاکید سازمان جهانی هواشناسی «انرژی موجود در سیستم‌های جوی آن قدر زیاد است که ایجاد ابرهایی که باران تولید کنند، تغییر در الگوهای باد برای انتقال بخار آب یا حذف پدیده‌های شدید جوی امکان پذیر نیست.»

تغییر فرآیندهای طبیعی میعان برای افزایش بارش با راه‌های مختلفی مانند پاشیدن بلورهای یخ خشک، بلورهای یدید نقره و تقویت حرکت صعودی ابرها انجام می‌شود. به طور کلی در این راستا مواد خاصی درون ابرها پخش می‌شود تا الگوهای بارش تغییر کند و در این خصوص دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ بعضی این اقدام را مکمل مدیریت منابع آب می‌دانند و برخی دیگر معتقدند این فناوری نیازمند توجیه علمی، عملی یا در مجموع فاقد قطعیت است.

در شرایط فعلی آیا بارورسازی ابرها اثربخش است؟

اما فارغ از تضاد نظرات، به نظر می‌رسد بارورسازی ابرها همراه با ریسک است و پیامدهایی را نیز در پی خواهد داشت. معصومه نوروزی – مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری – می‌گوید: «در بسیاری از مواقع بارورسازی ابرها نتیجه معکوس نیز در پی داشته است. اگر مطالعات کافی انجام نشود موجب فراباروری ابرها می‌شود، یعنی نه تنها موجب افزایش بارش نمی‌شود بلکه کاهش بارش را هم در پی دارد.»

وی اضافه می‌کند: «بسیاری از مواقع شاهد بارش‌های سیل‌آسا در فصول بهار و تابستان در چهارمحال و بختیاری بودیم که مدیریت نشده بودند و به‌صورت روان‌آب از استان خارج می‌شد.»

بارورسازی ابرها در ایران احتمالا با ریسک بیشتری همراه است و برای تصمیم‌گیری قطعی در این باره حتما باید با ظرافت و دقت خاصی پیش رفت؛ به ویژه در شرایطی که در پی هر بار برجسته شدن شرایط خشکسالی در ایران موضوعاتی مانند «بارورسازی ابرها»، «ابردزدی» و «مهندسی بارش‌»‌ به میان آورده می‌شود.

خشکسالی و گسترش دامنه فرضیات درباره دستکاری ابرها با راه های مختلف

احد وظیفه رئیس مرکز ملی خشکسالی در گفت و گو با ایسنا، در پاسخ به پرسشی درباره «دستکاری ابرها» گفت: این موضوع بارها مطرح شده، اما باید بسیار دقیق برخورد کرد. نه می‌توان آن را با قطعیت تایید کرد و نه می‌توان بی‌اساس، همه چیز را به آن نسبت داد. تاکنون هیچ سند علمی پذیرفته‌شده‌ای که نشان دهد خشکسالی ایران نتیجه دستکاری ابرهاست وجود ندارد. بارورسازی ابرها یک موضوع پژوهشی است، اما نه عامل تعیین‌کننده خشکسالی کشور و نه راه‌حل اصلی بحران آب محسوب می‌شود، نتیجه بخش بودن آن هم محل تردید جدی است.

رئیس مرکز ملی خشکسالی با صراحت گفت: سامانه‌های جویِ مؤثر بر ایران و منطقه خاورمیانه در فصل سرد، مقیاس بزرگ یک تا چند هزار کیلومتری دارند؛ از شرق اروپا تا شرق ایران گاهی در دامنه یک موج قرار میگیرد. مسیر عبور و میزان رطوبت این سامانه‌ها وابسته به الگوهای کلان گردش جو، توزیع فشار، دمای پهنه‌های اقیانوسی و فرایندهای کاملاً شناخته‌شده اقلیمی است.

وی توضیح داد: اگر الگوهای جوی مساعد باشند، سامانه‌های بارانزا به سمت شرق مدیترانه و فلات ایران هدایت می‌شوند و گاهی بارشهای سنگین می‌آورند. اگر این الگوها در فازها ی مناسب نباشند،سامانه‌های بارش در منطقه تشکیل نمی شوند یا از عرضهای شمالی تر عبور می‌کنند و ما کمتر بارش می‌گیریم. این سامانه‌ها چنان عظیم و پرانرژی هستند که بشر، با فناوری فعلی، قادر به تغییر مسیر، تقویت یا تضعیف آن‌ها نیست.

وظیفه افزود :این شایعات که «ابرها را می‌دزدند» یا «بارش‌ها مهندسی می‌شود»، ناشی از عدم آگاهی نسبت به سازوکار اتمسفر است. شایعات مطرح شده بیشتر شبهه علمی بوده و از مبنا یا استدلال علمی قابل قبول برخوردار نیستند.

وی افزود: خشکسالی ایران ریشه در الگوهای اقلیمی، کاهش بارش، افزایش دما، رشد تقاضای آب و ناترازی در مصرف دارد، نه یک عامل بیرونی اثبات‌نشده.

وی پیش‌تر نیز در باره بارورسازی ابرها گفته بود: با این وجود هنوز در جهان، جامعه‌ هواشناسی نظرات مختلفی نسبت به بارورسازی ابرها دارند. به‌طور کلی این عملیات در حال حاضر پایه‌های علمی و محکمی ندارد و از اساس اینکه بخواهیم ثابت کنیم بارش، حاصل از بارور کردن ابر است یا فرایند طبیعی جو، کار پیچیده‌ای است.

پیش‌تر جعفر برزگر – رییس اداره پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات هوای تهران – نیز با بیان اینکه تنها استان‌های همجوار کرانه‌های شمالی شرایط بارورسازی ابرها را دارند، گفته بود که «انجام عملیات بارورسازی ابر در بسیاری موارد منجر به عقیم‌سازی ابر، کاهش بارش و یا از بین رفتن کل بارش می‌شود.»

وی با تاکید بر اینکه «ماده مورد استفاده برای بارورسازی ابرها (یدور نقره) سمی و آلوده کننده خاک است» تصریح کرده بود: در صورت تاثیر قابل ملاحظه مثبت بر میزان بارش است که امکان نادیده گرفتن این موضوع به نفع منابع آب کشور وجود دارد.

باورسازی ابرها ادامه دارد

با این وجود اما بارورسازی ابرها در استان‌های مختلفی از کشور در جریان است. رضا اخلاص‌مند – مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای همدان – پیش‌تر گفته بود: «پروژه بارورسازی ابرها امسال هم در حال انجام است.» محمدعلی نعمت‌نژاد – مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی – نیز گفته بود: «بارورسازی ابرها در سال آبی جاری انجام خواهد شد و این اقدام جزء برنامه‌های شرکت است.»

این اقدام در درحالی انجام می‌شود که صادق ضیاییان – رییس اداره پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات هوای تهران – گفته بود: «این عملیات در اغلب موارد کاهش بارش از مقدار مورد انتظار پیش‌بینی شده را موجب می‌شود بنابراین انجام این عملیات در تمام استانهایی که دچار کمبود بارش و خشکسالی هستند، بارش آنها را کمتر می‌کند و وضع آن‌ها را وخیم تر خواهد ساخت.»

منبع: ایسنا