استارتاپ‌های گردشگری چگونه شما را میلیاردر می‌کنند؟

محمد‌مهدی حاتمی: در طول دوره سه ساله 1392 تا 1395، دولت ایران یکی از کم‌ رونق‌ترین دوره‌های فروش نفت در طول تاریخ خود را از سر گذراند. شاید گزاف نباشد اگر بگوییم به استثنای سه دوره تحریم فلج کننده در اقتصاد ایران، که یکی در سال‌های زمام‌داری محمّد مصدق و ملی شدن صنعت نفت روی داد، دیگری در اوایل دوران اسقرار جمهوری اسلامی ایران و سومی هم همین اواخر و به دنبال پرونده هسته‌ای، در طول 115 سال تاریخ استخراج نفت در ایران، دست دولت هیچ‌گاه تا این اندازه از درآمدهای نفتی خالی نبوده است.

این موضوع البته به کاهش توانایی دولت ایران برای دسترسی مالی به درآمدهای خود از محل فروش نفت و نیز افزایش عمر چاه‌های نفتی هم بر می‌گشت.

به گزارش تجارت‌نیوز ، همین فشارها بود که شاید دولت یازدهم را به ضرورت تغییر الگوی درآمدی خود واداشت. در سال 1394، برای اولین بار، درآمدهای دولت ایران از محل اخذ مالیات بر درآمدهای آن از محل فروش نفت پیشی گرفت و سهم مالیات در بودجه عمومی دولت به حدود 56 درصد رسید.

با این همه، برآوردها نشان می‌دهند که اقتصاد ما علی‌رغم تمام محدودیت‌هایی که برای فروش نفت پیش آمده، همچنان یک اقتصاد نفتی است. اما آیا راهی وجود دارد که نفت، اصطلاحا «دست از سر اقتصاد ایران بر دارد»؟ در ادامه به برخی از راهکارهای احتمالی برای کاستن از اتکای دولت ایران به بودجه‌های نفتی اشاره خواهیم کرد.

راهکار شماره یک: گردشگری

درآمدهای مستقیم و غیر مستقیم ایران از محل ورود گردشگران خارجی، در سال 1395 به حدود 8 میلیارد دلار رسید که حدود 18 درصدِ درآمدهای نفتی ایران در این سال (حدود 43 میلیارد دلار) بوده است. با این همه، این تنها از نتایج سحر است و با گسترش زیرساخت‌های فعالیت در صنعت گردشگری، می توان به اعداد بسیار بزرگ‌تری هم فکر کرد.

یکی از محاسن درآمدهای حاصل از اوج گرفتن صنعت گردشگری آن است که این درآمدها، که دولت آنها را در زمره درآمدهای غیرنفتی دسته‌بندی می‌کند، عمدتا به جیب شهروندان ایرانی می‌روند و نه به جیب دولت. درآمدهای نفتی ایران در سال 1395، بنا بر اعلام دولت، به حدود 50 میلیارد دلار رسید و به این ترتیب، گردشگری سهمی 16 درصدی از این سبد داشته است.

این بدان معنا است که چه گردشگری را به حساب بیاوریم و چه نه، سال گذشته مردم ایران 50 میلیارد دلار برای خودشان درآمدزایی کرده‌اند و این رقمی است که به هر شکل ممکن، باید افزایش پیدا کند. نتیجه افزایش این درآمدها هم به شکل مستقیم جامعه و نه دولت را منتفع خواهد کرد. اما گردشگری چه سهمی از افزایش درآمدهای غیرنفتی در اقتصاد ایران خواهد داشت؟

بر اساس آمارهای سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO)، میانگین هزینه‌کرد هر گردشگر در منطقه خاورمیانه، حدود 1000 دلار و بسیار کمتر از میانگین جهانی است. از طرفی، چنانچه ولی الله سیف در مصاحبه‌ای گفته بود، با ورود هر 6 گردشگر خارجی به ایران، برای یک نفر شغل پایدار ایجاد می‌شود.

به این ترتیب، هر چند صنعت گردشگری در ایران، افتان و خیزان به سوی گسترش پیش خواهد رفت و شاید تا نقطه مطلوب سال‌ها فاصله داشته باشد، می‌توان برای قطع وابستگی به نفت به آن امید بست.

راهکار شماره دو: تقویت استارتاپ‌ها

موسسه جهانی مکنزی (McKinsey Global Institute) در گزارشی که سال گذشته منتشر شد، اعلام کرد ایران این پتانسیل را دارد که تا سال 2035، بیش از یک تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی (GDP) خود بیفزاید و بیش از 9 میلیون شغل ایجاد کند. البته تحقق این وعده شرط و شروطی هم دارد.

برای درک اینکه این اعداد چقدر بزرگ هستند، ذکر همین یک نکته بس که (با فرض ثبات شرایط) اگر اقتصاد ایران همین امروز به این نقطه می‌رسید، ما اکنون از نظر تولید ناخالص داخلی جای کانادا بودیم و نرخ بیکاری در کشور نه تنها به صفر می‌رسید، که احتمالا در موقعیت صادرات نیروی کار قرار می‌گرفتیم!

گزارش موسسه مکنزی هر چند خوش‌بینی و واقع‌بینی را در هم می‌آمیزد، برای تحقق این رویا شروط و مخاطراتی را هم ذکر می‌کند. به عنوان مثال، این گزارش می‌گوید یکی از نقاط قوت ایران برای حصول این پیش‌بینی، پا گرفتن فرهنگ کارآفرینی و تاسیس استارتاپ‎ها در این کشور است و یکی از موانع هم این است که فضای عمومی کسب و کار در ایران وضعیت چندان خوبی ندارد.

راه‌اندازی استارتاپ‌ها در واقع شاید تقدیر ناگزیر بسیاری از جوانان ایرانی باشد که به دلیل قفل شدن شرایط کسب وکار و عدم ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، به ناچار آنها را به سمت کارآفرینی سوق می‌دهد. و البته باید شکرگذار این تقدیر بود!

راه‌اندازی استارتاپ‌ها یعنی کارآفرینی، ایجاد شغل و گذار از موقعیتی که برای ایجاد شغل، چشم همه تنها به دست دولت است. به عنوان نمونه‌ای از مزایای ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی توسط استارتاپ‌ها هم می‌توانیم آماری را شاهد مثال بیاوریم که نویسنده نشریه هفتگی «صدا»، به دست داده است: تخمین زده می‌شود دو استارتاپ «اسنپ» و «تپسی»، به تنهایی، روزانه حدود 9 میلیارد تومان و ماهانه حدود 270 میلیارد تومان فقط در تهران گردش مالی ایجاد کرده باشند که از این میان، ماهانه حدود 35 میلیارد تومان سود خالص آنها است.

راهکار شماره سه: استارتاپ‌های گردشگری

اما آیا می توان به تلفیقی از دو راهکار مورد اشاره در بالا هم دست پیدا کرد؟ پاسخ مثبت است. این همان کاری است که «چهارمین استارتاپ دموی گردشگری» انجام داده است. چهارمین استارتاپ دموی گردشگری با تلاش کمیسیون گردشگری، اقتصاد هنر و اقتصاد ورزش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شد و تلاشی بود برای هر چه فنی تر‌کردن ساز و کارِ ایجادِ ارزش افزوده در بخش گردشگری در ایران.

«استارتاپ دمو»، به بیان ساده عبارت از مراسمی است که در آن، استارتاپ‌ها خودشان را به اسپانسرها و سرمایه‌گذاران معرفی می‌کنند تا بتوانند ایده‌شان را تامین‌ مالی کنند. در استارتاپ دمو، در واقع ایده و عمل به هم می‌رسند و پروژه‌های بدیع و خلاقانه، می‌توانند با جذب سرمایه، از روی کاغذ پا به دنیای واقعی بگذارند.

احمد اصغری، رییس کمیسیون گردشگری، اقتصاد هنر و اقتصاد ورزش اتاق بازرگانی ایران معتقد است: راه‌اندازی این استارتاپ‌ دموها که البته چندان پیشینه‌ای هم در ایران نداشته‌اند، می‌تواند صنعت گردشگری را در آینده نه چندان دور متحول کند.

در این مراسم، که روز یکشنبه هفته جاری برگزار شد، 8 استارتاپ فعال در زمینه گردشگری که از میان 25 استارتاپ انتخاب شده بودند، به ارائه طرح کسب و کار (Business plan) خود پرداختند. بالاترین رقم برای اجرای این طرح‌ها، حدود 450 میلیون تومان و مربوط به اجرای طرح روبات اجتماعی (social robot) بود که در واقع روباتی است که می‌تواند در سایت‌ها و مقاصد گردشگری نصب شود و به صورت ثابت، خدماتی از قبیل راهنمایی و خوشامدگویی به گردشگران ارائه کند.

ارزان‌ترین طرح‌ها هم حدود 200 میلیون سرمایه‌گذاری نیاز داشتند، از جمله طرح «اتاق فرار» که با تلاش مسیح خدابخشیان و پیمان فاطمی ایجاد شده و در واقع نوعی سرگرمی گروهی است و در رده «گردشگری ماجراجویانه» یا «گردشگری سرگرمی» قرار می‌گیرد. در این طرح، گروهی 6 تا 8 نفره برای مدت دو ساعت در یک اتاق محبوس می‌شوند و تا زمانی که نتوانند با استفاده از امکانات موجود در اتاق، معمای از قبل طراحی شده‌ای را حل کنند، امکان خروج از اتاق را نخواهند داشت.

دانش‌نامه‌ای برای معرفی مقاصد گردشگری ایران

یکی دیگر از استارتاپ‌های معرفی شده که البته بخش عمده‌ای از اجرای پروژه‌اش همین حالا هم اجرایی شده، استارتاپ «بزنیم بیرون» بود که امکانات متعددی از معرفی مقاصد گردشگری گرفته تا مدیریت مالی سفر را انجام می‌دهد.

محمد جواد رفیع‌پور، هم‌بنیانگذار و مدیر پروژه این استارتاپ در مورد بخشی از فعالیت‌های این پروژه به خبرنگار «تجارت نیوز» این طور توضیح می‌دهد:«ما در واقع بخش بزرگی از مقاصد گردشگری ایران را به شکل اختصاصی معرفی کرده‌ایم و هر کس که بخواهد برای شروع سفرش در ایران برنامه‌ریزی کند، می‌تواند از این اطلاعات استفاده کند.»

تعداد مقاصد گردشگری که رفیع‌پور و همکارانش در سایت خود معرفی کرده‌اند، به اذعان وی به 19 هزار مورد می‌رسد و در موارد بسیاری، حتی تصاویر این اماکن هم به شکل اختصاصی توسط این گروه تولید شده است. رفیع پور در صحبت‌های خود به این مساله هم اشاره کرد که بخش انگلیسی‌ زبان این سایت هم به تازگی شروع به کار کرده و در آینده‌ای نزدیک، این بخش هم مشابه بخش فارسی، مداخل دانش‌نامه‌ای بسیاری برای معرفی مقاصد گردشگری ایران به مخاطبان انگلیسی زبان خواهد داشت. برآورد سود از محل این پروژه نیز حدود 5 میلیارد تومان بعد از 5 سال خواهد بود.

گردشگری به عنوان صنعتی با ارزش افزوده بالا، به زودی و خواه‌ناخواه جای خود را در سپهر اقتصاد ایران خواهد گشود. در این بازی آنهایی برنده خواهند بود که اقتضائات این صنعت را به خوبی درک می‌کنند، از جمله اینکه شیوه‌های سنتی درآمدزایی تغییر کرده‌اند و دیگر نمی‌توان به همان روال سابق ادامه داد. شیوه‌های ایجاد ارزش افزوده در صنعت گردشگری حالا به شکل مستحکمی با شیوه‌های ایجاد ارزش افزوده در صنعت IT گره خورده‌اند و استارتاپ‌ها اصلی‌ترین تجلی این موضوع هستند.