اطلاعات جدید از روابط ایران و عراق / جنگ هم نمی‌تواند رابطه عراق و ایران را برهم بزند / تولید مشترک با عراق خواهیم داشت

به گزارش تجارت‌نیوز ، این روزها از عراق به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه و پل تجاری میان ایران و سایر کشورها یاد می‌کنند. تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران باعث شده که تجار و فعالان بخش خصوصی برای صادرات کالاهای تولیدشده ایرانی به بازار عراقی‌ها حساب ویژه‌ای باز کنند.

بازار عراق در سال‌هاي اخير به‌عنوان بازاری مهم و استراتژیک برای بخش خصوصی و بخش دولتی ايران مطرح بوده است.

جديدترين آمارهای گمرک ايران از تجارت خارجی فروردين ماه امسال، نشان می‌دهد صادرات ايران به عراق به لحاظ ارزشی نسبت به اسفند 97 افت قابل توجهی داشته است. در اسفند ماه سال گذشته 722 ميليون دلار صادرات به عراق صورت گرفته بود اما اين رقم در فروردين 98 به 389 ميليون دلار كاهش يافته است.

بر این اساس آمارهای جديد در شروع سال 98 نشان می‌دهد بار دیگر عراق در جايگاه دوم قرار گرفته است. به واقع، در فروردين ماه امسال 940 هزار تن كالا به اين كشور همسايه صادر شده كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم در ارزش افت نزدیک به دو درصدی داشته و هم در وزن با كاهش بيش از سه درصدی روبه‌رو بوده است. حال سوالی که مطرح می‌شود، این است که آینده تجاری ایران و عراق در فصل جدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران چه خواهد شد؟ آیا در دوران تحریم‌ها عراق نقش تجاری‌اش را با ایران تقویت خواهد کرد؟

حال یحیی آل‌اسحاق، وزیر پیشین بازرگانی و رئیس اتاق مشترک ایران و عراق در تحریریه تجارت‌نیوز حضور یافت و پیش‌بینی خود از وضعیت آینده تجاری ایران و عراق را تشریح کرد که در ادامه می‌خوانید:

ایران و عراق در حال حاضر ۱۳ میلیارد دلار در سال مبادله دارند و قرار است ظرف دو سال آینده این مبادلات به ۲۰ میلیارد دلار برسد. همچنین عراق دومین مقصد صادراتی ایران در فروردین ماه امسال بوده است. با این حال هیچ وقت در تعهد کاهش تولید نفت میان کشورهای اوپک به صورت کامل پایبند نبوده است. نقش عراق در دوران تشدید تحریم‌های ایران چیست؟

علی‌رغم شرایط بحرانی در دوران تحریم‌ها اما مبادلات تجاری میان ایران و عراق در فصل جدید تحریم‌ها کاهنده نخواهد شد. سال گذشته حدود 9 میلیارد دلار کالا به بازار عراق صادر شد. از سوی دیگر حدود 30 میلیارد دیگر خدمات فنی و مهندسی، انرژی و برق نیز به این کشور صادر شده است.

باید گفت که ایران ظرفیت‌های بسیاری برای صادرات کالاهای ساخته‌شده دارد. عراقی‌ها هم علاقه‌مند هستند که مبادلات تجاری را با ایران به حجم 20 میلیارد دلار برسانند. بنابراین سطح مبادلات تجاری 20 میلیاردی میان ایران و عراق ظرف مدت دو سال دور از ذهن نیست.

اخیرا کار مطالعاتی در حوزه بازارها انجام شده است. ایران با 15 کشور همسایه و هم‌جوار می‌تواند حجم تجاری 200 تا 300 میلیارد دلاری داشته باشد که از این ظرفیت ما توانسته‌ایم حجم مبادلات 30 میلیارد دلاری را در منطقه حفظ کنیم.

در دور جدید تحریم‌های غرب علیه ایران، عراق یکی از مهم‌ترین بازارهایی است که با توسعه مبادلات دوسویه می‌توانیم ارزآوری زیادی را برای کشور فراهم کنیم.

در گذشته چین شریک اول تجاری ما محسوب می‌شد. بعد از آن امارات متحده عربی و عراق از دیگر کشورهایی بودند که ایران با آنها مبادلات تجاری وسیعی داشته است؛ در حالی که امروز ویترین شرکای تجاری ایران تغییر یافته و حالا عراق شریک نخست تجاری‌مان شده و بعد از آن نیز چین و امارت متحده عربی تواستند سطح مبادلات را با ما حفظ کنند.

رئیس اتاق مشترک ایران و عراق می‌گوید: در این شرایط بحرانی منطقه، جنگ هم نمی‌تواند رابطه ایران و عراق را برهم بزند.

عراق چطور توانست در دوره‌ای شریک نخست تجاری ایران شود؟ برای این موضوع تاکنون ایران چه امتیازات اقتصادی به عراق داده است؟

در حال حاضر ایران ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بی‌شماری را در بازار عراق در اختیار دارد. در این بازه زمانی نحوه صادرات کالای ایرانی به بازار عراق یکی از امتیازات محسوب می‌شود. نوع کالاهایی که ما به عراق صادر می‌کنیم اکثرا عمومی و مهم است. یعنی ایران تواسته نیاز مواد غذایی تا مصالح ساختمانی و پوشاک را برای عراقی‌ها تامین کند.

همچنین در بحث خدمات فنی و مهندسی هم ایران توانسته ظرفیت‌های بالقوه‌ای را در بازار عراق شناسایی کند؛ به‌طوری که 85 درصد صادرات خدمات فنی-مهندسی ایرانی‌ها به بازار عراق صادر می‌شود. همچنین صادرات برق، گاز و پتروشیمی هم جای خود دارد و وضعیت این کالاها نیز به بازار عراق محفوظ است.

به عبارت دیگر تمام صادرات کالاهای ما به کشورهای اروپایی یک‌دهم صادرات ما به بازار عراق است. ظرفیت‌های بی‌شماری در بازار عراق خفته است.

با اقداماتی که در عراق در حال شکل‌گیری است، طی 15 سال آینده قطب سرمایه‌گذاری خاورمیانه خواهد شد. از سرمایه‌گذاری جدول کنار خیابان‌ها گرفته تا بازسازی پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها همه باعث می‌شود که در بازه زمانی 10ساله این کشور در منطقه جایگاه ویژه‌ای پیدا کند.

با این ویژگی‌هایی که اشاره کردید آیا توسعه تبادلات تجاری آن هم به میزان ۲۰ میلیارد دلار عملی است؟

قطعا همین طور است. هرگز توسعه تبادلات تجاری آن هم به میزان ۲۰ میلیارد دلار با عراق حرف و شعار نیست. چنانچه مجموعه پتانسیل‌های موجود در کشور همراه و زیرساخت‌ها فراهم شود، قطعا در آینده نزدیک سطح مبادلات تجاری با همسایه غربی‌مان یعنی عراق به رقم مورد اشاره نزدیک خواهد شد.

علی‌رغم حوادث بزرگ تاریخ با عراق و هشت سال جنگ با این کشور، امروز هر دو کشور مصمم هستند تا مبادلات کالایی وسیعی برای نیاز بازارها انجام دهند.
در این شرایط بحرانی منطقه، دیگر جنگ هم نمی‌تواند رابطه عراق و ایران را برهم بزند.

در صحبت‌های بالا اشاره کردید که در 15 سال آینده عراق قطب سرمایه‌گذاری خاورمیانه می‌شود. به نظر می‌رسد هم‌اکنون عراقی‌ها در بخش املاک ایران سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام داده‌اند. آیا ایرانی‌ها در بخش مسکن عراق هم سرمایه‌گذاری داشته‌اند؟

ایرانی‌ها هم حدود 24 میلیارد تومان در بخش املاک سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در حقیقت ایرانی‌ها هم در برخی شهرک‌ها، ورزشگاه‌ها و مراکز تجاری فعال هستند.

آیا ممکن است در سال 98 بازار عراق جایگزین بازارهای امارات و چین شود و این کشور تبدیل به پل تجاری با ایران شود؟

چنانچه در سال 98 بتوانیم سیاست‌های یکدیگر را مورد ارزیابی قرار دهیم و در برخی بخش‌ها به یک توافق کلی برسیم، ممکن است که عراق پل تجاری ایران شود.
متاسفانه مبادلات تجاری ما با عراق رابطه‌ای یک‌طرفه است. تجار ایرانی به بازار عراق 13 میلیارد دلار کالا صادر می‌کنند؛ این در حالی است که واردات ما از عراق حدود 800 میلیون دلار است. بنابراین این شیوه برخوردها هم از نظر ما صحیح نیست. نه ما علاقه‌ای به مبادلات تجاری یک‌طرفه داریم و نه آنها از این موضوع خرسندند.

برای اینکه رابطه تجاری با عراق دو سویه شود، چه اقداماتی انجام داده‌اید؟

ما هم قبول داریم، تبادلات تجاری با کشورها زمانی استمرار می‌یابد که توازنی میان مبادلات اقتصادی شکل گیرد. ما برای تامین نیاز بازار ایران اعلام کرده‌ایم که حاضریم بخشی از کالاها را از بازار عراق تامین کنیم. این رفتار دو رویکرد را در بر دارد. نخست آن که ارتباط تجاری میان دو کشور را متوازن می‌کند و هم در زمان تحریم‌ها این بازار دریچه مناسبی برای واردات کالاهای ایرانی محسوب می‌شود.

یکی از معضلاتی که از سوی فعالان اقتصادی ایران برای بازار عراق مطرح می‌شود، این است که دولت عراق قوانین سرسختانه‌ای را برای صادرکنندگان ایرانی اعمال می‌کند. آیا با چنین رفتارهایی می‌توان حجم مبادلات تجاری در سال 98 را افزایش داد؟

قوانین و مقررات دولت عراق هنوز اجازه ترانزیت را به ایران نمی‌دهد. یعنی کالایی که از عراق خارج شود، حکم کالای تولید داخل را دارد. عراقی‌ها قول دادند که به این مساله بپردازند و چالش‌های پیش روی این موضوع را بردارند. چنانچه معضلات قانونی در دولت عراق کاسته شود، مبادلات تجاری در سال 98 هم برای ایران و هم برای عراق سوددهی زیادی خواهد داشت.

معتقدیم در سال 98 تهدید آمریکا به یک فرصت تبدیل می‌شود. چنانچه بحث ترانزیت هم برای صادرات کالاها عملیاتی نشود، صادرات گاز و برق خود نقطه مثبتی تلقی می‌شود.

یحیی آل‌اسحاق می‌گوید: مبادله دینار در سازمان‌های دولتی ایران که با بازار عراق فعالیت دارند، حذف شده است.

برای حفظ بازار سبد کالاهای صادراتی ایران به عراق اغلب مشتقات نفتی است یا کالاهای غیرنفتی را هم شامل می‌شود؟

تمام 9 میلیارد کالای صادرشده شامل محصولات غیرنفتی است. یعنی محصولات ساختمانی، غذایی، شوینده‌ها، بهداشتی، پوشاک، خودرو، لوازم خانگی و خدمات فنی و مهندسی عمده‌ترین کالاهایی هستند که به بازار عراق صادر می‌شوند.

یکی از معضلاتی که از سوی تجار ایرانی مطرح می‌شود، برگشت ارز حاصل از صادرات است. برای خاتمه دادن به این معضلات چند بانک ایرانی در عراق فعالیت دارند؟

دو بانک همچون پاسارگاد و ملی در بازار عراق فعالیت دارند و مبادلات پولی را انجام می‌دهند.

با وجود این، فعالیت صرافی‌ها برای مبادلات پول بین این دو بازار حذف شده است؟

صرافی‌ها هم در کنار بانک‌ها در بازار عراق فعالیت دارند. متاسفانه هنوز نرم‌افزاری که باید در شبکه‌های بانکی عراق راه‌اندازی شود، شکل نگرفته است. چنانچه سیستم ریال و دینار در این بازار اجرایی شود، معضلات موجود در مسیر عراق برطرف خواهد شد.

به گفته خودتان (در مهر ماه پارسال) قرار بوده که تجارت ایران و عراق با یورو، ریال و دینار انجام شود. آیا واقعا دلار از مبادله ایران و عراق حذف شده است؟

در حال حاضر بحث دلار از مبادلات تجاری میان ایران و عراق حذف شده و این موضوع جنبه عملیاتی گرفته است. با توافق‌های انجام‌شده با دولت عراق، قرار شد دینار جایگزین دلار شود. به هر حال این سیستم عملیاتی شده است. شرکت توانیر دو حساب را در بازار عراق باز کرده که بانک مرکزی عراق طلب این شرکت را به دینار محاسبه و واریز می‌کند، به دنبال آن نیز بانک مرکزی ایران دینار واریزشده را محاسبه کرده و به حساب شرکت‌ها ریال واریز می‌کند. در حقیقت مبادله دینار در سازمان‌های دولتی ایران که با بازار عراق فعالیت دارند، حذف شده است. برای بخش خصوصی هم توافق کلی انجام شده که بر اساس این سیستم عمل کنند. نرم‌افزارهای سیستم بانکی برای تبادلات پولی در حال راه‌اندازی و فعلا مقدمات کار فراهم شده است.

آینده تجاری ایران و عراق را تا سال 1400 چطور ارزیابی می‌کنید؟

سطح تولید، نوع ارتباطات و نوع مصرف هر دو کشور باعث شده آینده تجاری ایران و عراق برای آینده محفوظ بماند؛ چرا که نوع کالایی‌هایی که ایران تولید می‌کند، در مقایسه با کالاهای تولیدشده سایر کشورها کاملا متفاوت و قیمت تمام‌شده کالاهای ایرانی ارزان‌تر از آنهاست.

ایران سالانه سه میلیون نفر را برای زیارت به عراق اعزام می‌کند که این موضوع تقویت صنعت گردشگری را برای این کشور به همراه دارد.

از سوی دیگر با این وضعیت موجود کشورمان می‌توانیم در سرمایه‌گذاری 800 میلیارد دلاری که در بخش‌های مختلف عراق نهفته‌شده، حداقل حدود 10 تا 20 میلیارد پروژه‌ها را در دست بگیریم. البته برای اجرای این نوع پروژه‌ و برنامه‌ها باید برخی موانع از جمله نحوه عملکرد بیمه‌ها را ساماندهی و تقویت کنیم.

برای حداقل ریسک‌پذیری در پروژه‌ها باید دولت‌ها کمک قابل توجهی کنند.

تا سال 1400 چنانچه در بخش حمل‌ونقل بتوانیم 17 کیلومتری شلمچه و پل‌های تجاری در این مسیر را راه‌اندازی کنیم، قطعا ارتباط ما با لبنان، سوریه و اردن بیشتر خواهد شد. چنین اقدامی صادرات کالاهای ایرانی را به بازارهای خاورمیانه تقویت می‌کند.

از سوی دیگر مسائل مربوط به ویزا باید تا دو سال آینده برطرف شود؛ هر چند که برخی محدودیت‌ها در این زمینه برداشته شده است اما باید موانع موجود در بازار عراق توسط تیم‌های متخصص ارزیابی و یک‌بار برای همیشه معضلات میان این دو بازار کاسته شود.

آیا تعداد مرزها میان ایران و عراق افزایش خواهد یافت؟

در حال حاضر ایران برای تردد با عراق دارای هشت مرز است. با مذاکرات انجام‌شده، از این پس تعداد مرزها افزایش می‌یابد. یعنی از این پس ارتباط ایران با عراق با 12 مرز انجام می‌گیرد. در حال حاضر چین، ترکیه و عربستان بسترهای لازم را برای حفظ و ماندگاری در بازارها فراهم می‌کنند، ما هم باید از تجربه آنها بهره بگیریم و بتوانیم فعالان اقتصادی را برای حضور مداوم در بازارها تقویت کنیم.

فعالان اقتصادی و بخش خصوصی برای کاهش موانع چه نقشی دارند؟ توصیه‌تان به تجار ایرانی برای کاستن چالش‌ها در بازار عراق چیست؟

فعالان اقتصادی باید بدانند ارتباط با بازار سایر کشورها جاده اتوبان نیست که هر طور می‌خواهند، برانند. برای توسعه تجارت باید همه با هم دست به دست دهند تا بتوانیم موانع را برطرف کنیم؛ چرا که برطرف‌سازی موانع تنها بر عهده یک طرف و آن هم دولت نیست.

رئیس اتاق مشترک ایران و عراق می‌گوید: در عراق دو محدوده و شهرک صنعتی را برای تولید مشترک کالاها تعریف کرده‌ایم.

چرا شرکت ها و تجار ایرانی تا به حال در بازارهای منطقه حضور دائمی و مستمر نداشته‌اند؟ علت فعالیت‎های مقطعی بازرگانان ما با بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی چیست؟

بازار عراق به شیوه‌ای نیست که بتوانیم از راه دور این مسیر را کنترل کنیم. بازار عراق هر روز یک شرایط خاص را دارد. شرکت‌های ایرانی برای توسعه و تداوم این نوع بازارها در عراق و کشورهای هدف باید به فکر راه‌اندازی یک شرکت باشند. اگر دولت کار خودش را انجام دهد و فعالان اقتصادی هم بخواهند مسیر را یک‌طرفه بپیمایند، این بازار را هم از دست خواهیم داد. همین تک‌روی‌ها باعث می‌شود که دولت عراق مرز را به روی فعالان اقتصادی ببندد.

از سوی دولت عراق هم شاهد برخی رفتارهای یک‌جانبه بوده‌ایم. چرا دولت عراق در برخی مواقع مرز را برای واردات کالاهای ایرانی مسدود می‌کند؟

دولت عراق هم می‌خواهد تنها واردکننده صرف نباشد. آنها هم می‌خواهند تا آنجایی که می‌توانند نیاز داخل بازار را خودشان برآورده کنند. همان شعاری که ما در زمینه خودکفایی می‌دهیم، آنها هم به این اصل (خودکفایی) معتقدند. دولت عراق می‌گوید ایرانی‌ها باید برای واردات کالا به سرمایه‌گذاری مشترک در خاک عراق اقدام کنند.

پس چرا سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی ایران سرمایه‌گذاری مشترک با عراقی‌ها را اجرایی نمی‌کنند؟

فعالان اقتصادی ایران معتقدند که صادرات کالا به عراق راحت‌تر از تولید مشترک است. در عراق دو محدوده و شهرک صنعتی را برای تولید مشترک کالاها تعریف کرده‌ایم. در داخل حله (در ۹۰ کیلومتری جنوب بغداد، بر سر راه کاظمین به نجف) هم یک شهرک صنعتی تاسیس شده که فعالان اقتصادی ایرانی می‌توانند تولید مشترکی داشته باشند.

اخیرا عراقی‌ها کارخانه شکر در حله راه‌اندازی کرده‌اند و به ایران پیشنهاد فروش را می‌دهند. سیاست جدید عراق سرمایه‌گذاری مشترک به جای تجارت صرف است. اگر تولیدکنندگان ما بتوانند در خاک عراق سرمایه‌گذاری کنند، دیگر در دام تغییر تعرفه عراقی‌ها نخواهند افتاد. البته راه دیگر هم این است که عراقی‌ها در شهرک‌های صنعتی و در ظرفیت خالی صنایع ما شروع به تولید مشترک کنند. البته عراقی‌ها تولید مشترک را در خاک ایران راه‌اندازی کرده‌اند.

ازاین‌رو برای جلوگیری از فرار سرمایه‌گذاران خارجی باید مقرراتی را برای ثبات سرمایه‌گذاری ایجاد کنیم.

با وضعیت تحریم‌ها تولید مشترک میان ایران و عراق شکل گرفته است؟

بله. شرکت‌های آرایشی و مواد غذایی در عراق فعالیت دارند، عراقی‌ها هم در بخشی از موارد با ایران شروع به فعالیت مشترک کرده‌اند.

آیا اکنون ویزای عراق برای تردد بهتز ایرانی‌ها برداشته شده است؟

ویزا برای ایرانی‌ها همچنان وجود دارد اما هزینه‌های ناشی از اخذ ویزا برداشته شده است. البته ما مشکلی برای برداشت ویزا نداریم، اما آنها در این زمینه با برخی شک و تردیدها روبه‌رو هستند.

در پایان باید به این نکته اشاره کنم که عربستان با برخی تفرقه‌اندازی‌ها سعی داشت تا بتواند جایگزین بازار ایران در حوزه انرژی شود، این در حالی است که فعلا به دلیل افزایش قیمت تمام‌شده، آنها نمی‌توانند بازار عراق را تصاحب کنند. امیدواریم حاکمیت یعنی قوه مجریه، قضاییه و مجلس با فراهم کردن زیرساخت‌ها بتوانند روابط استراتژیک با عراق را حفظ کنند تا به این شکل ارتباط و مبادلات اقتصادی توسعه و تقویت شود.