حتما با خرید از نانواییها دیده‌اید که دیگر خبری از کارت‌خوان‌های معمولی نیست و همه آنها با دستگاه‌های مخصوص طرح هوشمندسازی نانوایی جایگزین شده‌اند: طرحی که با هدف روشن‌سازی زنجیره‌ی گندم و آرد و پایش فروش نانواییها معرفی شد و طرف‌داران و منتقدان بسیاری دارد. همراه ما باشید تا با جزئیات این طرح آشنا شویم.
چه شد که رسیدیم به طرح هوشمندسازی نانواییها؟
با افزایش قیمت جهانی گندم در سال‌های اخیر و سهمیه آردی که به شخص نانوا تعلق می‌گرفت، متأسفانه فرصت خوبی برای سودجویان فراهم شد تا با عرضه خارج از شبکه آرد یعنی قاچاق به خارج از ایران و فروش به قیمت بالاتر، موجودی آرد داخل کشور را کمتر و سفره هم‌وطنان خود را تنگ‌تر کنند.
راهکاری که برای حل این مسئله معرفی شد، توزیع عادلانه سهم آرد به‌ازای فروش نانواییها بود که خرید نان را تنها از طریق دستگاه‌های کارت‌خوان مخصوص امکان‌پذیر می‌کرد. هدف شفاف‌سازی میزان فروش نان هر نانوایی و جلوگیری از هدررفت آرد و گندم بود.
به‌لطف این طرح هوشمندسازی در راستای سامان‌دهی آرد موردنیاز نانواییها، دیگر فروش آرد به قیمت گزاف برای هیچ نانوایی امکان‌پذیر نیست و مشتریان می‌توانند مثل گذشته خرید خود را به‌صورت حضوری یا از طریق سامانه رزرو نان انجام دهند؛ بی‌آنکه محدودیتی در قیمت، تعداد یا سفارش انواع نان وجود داشته باشد.
فروش نان با کارت‌خوان مخصوص
از زمان اجرای این طرح تاکنون، فروش نان فقط و فقط با دستگاه‌های کارت‌خوان مخصوص امکان‌پذیر است. دستگاهی با یک نرم‌افزار اندرویدی و رابط کاربری فوق‌العاده ساده که میزان فروش روزانه نانوایی را ثبت و رصد می‌کند. تعرفه نان به‌صورت پیش‌فرض در این دستگاه‌های جدید ثبت شده و با ورود نوع و تعداد نان، هزینه قابل‌پرداخت را نمایش می‌دهند. خریدار هنگام خرید نان سنگک و بربری یا لواش و تافتون، تصویر نان را می‌بیند، آن را لمس می‌کند، تعداد را وارد می‌کند، کارت می‌کشد و هزینه را پرداخت می‌کند. باید بدانید که در نانوایی هوشمند دیگر امکان خرید نان با پول نقد یا کارت‌خوان‌های معمولی وجود ندارد.
سازوکار نانوایی هوشمند
در حال حاضر که خبری از آزادسازی سهمیه آرد نیست و هنوز آرد یارانه‌ای به نانواییها تعلق می‌گیرد، یارانه نان نیز به منوال سابق پرداخت می‌شود. اما بعد از آزادسازی، اوضاع کمی فرق می‌کند. نانوا آرد را به قیمت آزاد می‌خرد و طبیعتا برای آنکه ضرر نکند، ناچار است قیمت نان را بالا ببرد. اما دولت وارد عمل می‌شود و مابهالتفاوت قیمت نان را به حساب نانوا واریز می‌کند تا جلوی گرانی را بگیرد. البته به این شرط که حتی به‌ازای یک قرص نان پول نقد از مشتری دریافت نشود! گفتیم که یارانه نان به‌ازای فروش نانوایی تخصیص می‌یابد. همان عددی که در دستگاه‌های کارت‌خوان مخصوص ثبت شده است. بنابراین خرید نان لواش و بربری و … باید با کارت بانکی انجام شود تا دولت بتواند یارانه آرد را کاملا عادلانه برآورد و توزیع کند.
در سازوکار جدید نانوایی‌های هوشمند، هر شب معادل ۱۵ درصد فروش نان به حساب نانوا واریز می‌شود تا جبران هزینه‌های هنگفت تولید نان باشد. البته با توجه به اینکه این مبلغ قطعا کفاف هزینه‌های نانوایی را نمی‌دهد، امید داریم در آینده نزدیک شاهد افزایش این رقم باشیم.
مزیت‌های طرح هوشمندسازی نانواییها
هدف از اجرای طرح هوشمندسازی نانواییها، جلوگیری از هدررفت آرد و گندم و رصد دقیق میزان فروش نانوایی بود که محقق شد. کارت‌خوان‌های جدید نشان می‌دهند روزانه چه حجم آردی در قالب نان به مردم فروخته می‌شود و نانوایی به‌ازای میزان نانی که فروخته، سهمیه آرد دریافت می‌کند. در صورت مشاهده هرگونه مغایرت در مجموع نان فروخته‌شده و میزان سهمیه آرد نانوایی، نانوای صاحب جواز باید پاسخگو باشد.
از زمان اجرای این طرح، میزان آرد مصرفی نانواییها به‌قدر قابل‌توجهی کاهش یافته و این یک خبر خوب است. اما خبر بهتر جلوگیری از گران‌فروشی است. تعرفه پایه نان در کارت‌خوان هوشمند ثبت می‌شود و دست نانوا برای گران‌فروشی کاملا بسته است. از طرفی حذف پول نقد به رعایت پروتکل‌های بهداشتی در محیط نانوایی کمک بزرگی می‌کند.
مشکلات و چالش‌های نان هوشمند
پای صحبت نانواها که می‌نشینیم، نه‌تنها مبالغ تشویقی و مازاد فروش دولت نتوانسته هزینه‌های گزاف تولید نان را جبران کند، خبری هم از پرداخت مابهالتفاوت هزینه تولید در سال جدید نیست.
یکی از بزرگ‌ترین افتخارات مسئولان در زمینه اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان، حفظ ثبات قیمت این کالای اساسی بود. یعنی قرار نیست مردم برای خرید نان بربری و لواش بیشتر از گذشته هزینه کنند و اصلا تغییری در قیمت نان اتفاق نمی‌افتد. همین تلاش نه‌چندان منطقی برای ثابت نگه‌داشتن قیمت نان، تولیدکننده را به کم‌فروشی و گران‌فروشی سوق داده تا به‌نحوی هزینه بالای تولید نان را جبران کند. کم‌شدن ساعات کاری این قشر زحمتکش، کوچک‌شدن نان‌ها و گاهی اوقات تراکنش‌های صوری نان از جمله روش‌هایی است که نانواییها ناخواسته برای جبران هزینه بالای هزینه دستمزد کارگر، مایه‌خمیر، مالیات، خوراک و هزینه حامل‌های انرژی به آنها روی می‌آورند.
از طرفی دست‌و‌پاگیربودن کارت‌خوان‌های مخصوص باعث تشکیل صف‌های طولانی جلوی درب نانواییها می‌شود. باید کسی باشد که کار با این دستگاه را به مردم یاد بدهد یا کارگری برای این وظیفه استخدام شود. نتیجه چیزی جز افزایش هزینه و اتلاف وقت نیست.
راهکار بهتر، افزایش سبوس نان
با توجه به اینکه کشورهای همسایه آرد سفید می‌خواهند، یکی از راه‌های بی‌دردسر جلوگیری از توزیع آرد خارج از شبکه، افزایش میزان سبوس نان است. مادامی که آرد تولیدی و توزیعی داخل کشور تیره باشد، خارج از مرزهای کشور طالب ندارد و به‌درد قاچاق نمی‌خورد.
می‌توان درصد سبوس‌گیری آرد نان بربری را به ۱۵ درصد و آرد نان‌های لواش، تافتون و سنگک را به ۷ تا ۱۲ درصد رساند. عملی‌شدن این طرح، نان سالم‌تر و مفیدتری روی سفره‌ها می‌گذارد و جلوی تخلفات فروش نان را تمام‌و‌کمال می‌گیرد، به‌نحوی که اجرای طرحی مثل هوشندسازی نانوایی و هدفمندی یارانه آرد دیگر الزامی نیست. مهم‌تر از همه ۱.۵ میلیون تن دورریز سالانه سبوس راه خود را به رژیم غذایی روزانه مردم باز می‌کند. مردم با خرید نان سنگک و بربری و غیره بخش زیادی از نیاز فیبر بدن را تامین می‌کنند و دردسرهای کارت‌خوان هوشمند نانوایی از میان برداشته خواهد شد.
نظرخواهی از خریداران نان
شنیده‌ها حاکی از آن است که دولت به‌فکر طراحی و تدوین یک برنامه ویژه برای نظرخواهی از خریداران نان است. ایجاد یک فضای رقابتی و نظرسنجی از مردم بهترین ابزار ممکن برای سنجش کیفیت نان است؛ چراکه نظر هیچ‌کس به‌اندازه شخص خریدار صادقانه نیست. با وجود این داده‌های درست، تصمیم‌گیری برای سیاست‌گذار راحت‌تر خواهد بود. ایجاد بستر نظرسنجی و ارائه بازخورد پس از خرید نان، شخص نانوا و مجموعه نانوایی را به ارائه کیفیت بالاتر و برخورد بهتر با مشتری ترغیب می‌کند چراکه این خرده امتیازها در نهایت به‌نفع او خواهد بود و امکان کسب درآمد بالاتر را فراهم می‌کند.
