قیمت دلار در حالی به سقف تاریخی رسیده که همزمان، روایتهای متفاوتی درباره ریشههای این صعود مطرح میشود؛ از انکار نقش سیاست و تحریم تا تاکید بر متغیرهای بنیادین اقتصاد. پیام الیاسکردی، کارشناس بازارهای مالی در گفتوگو با تجارتنیوز، معتقد است که رشد نقدینگی، تشدید تحریمها و انتظارات تورمی، سه ضلع اصلی مثلثی هستند که مسیر امروز بازار ارز را شکل دادهاند.
قیمت دلار در هفتههای اخیر رکوردهای تازهای ثبت کرده و روند صعودی پرشتابی را پیموده است. کارشناسان و فعالان اقتصادی عوامل مختلفی را بهعنوان ریشههای جهش دلار برشمردهاند. در این بین اما، برخی مدعی شدهاند که جهش قیمت دلار نه ریشه سیاسی، نه جنگی و نه تحریمی دارد. آنها فاکتورهایی مانند کسری چند میلیارد دلاری تراستیهای تحت نظارت بانک مرکزی، چاپ پول و فرآیند ادغام بانک آینده در بانک ملی را عوامل اصلی افزایش قیمت ارز میدانند. در برابر این ادعاها، مرتضی افقه، اقتصاددان در گفتوگو با تجارتنیوز، این روایات مطرح شده را سادهسازی یک بحران عمیق ارزی میداند. بهگفته او، حتی اگر فرض شود برخی از این موارد مطرح شده صحت داشته باشد، باز هم نمیتوان آنها را عامل اصلی جهش قیمت دلار دانست. افقه در این گفتوگو عوامل ریشهای جهش قیمت دلار را معرفی کرده است.
در پی دستور رئیس دستگاه قضا به رئیس سازمان بازرسی کل کشور مبنی بر تشکیل جلسه فوقالعاده شورای هماهنگی دستگاههای نظارتی برای رسیدگی فوری به نابسامانیهای بازار ارز، این جلسه عصر چهارشنبه با حضور وزیر اقتصاد، رئیس کل بانک مرکزی و جمعی از اقتصاددانان برگزار شد.
با وجود عرضه بیش از 41 میلیون درهم در تالار دوم مرکز مبادله، تنها حدود نیمی از این میزان جذب شد؛ موضوعی که بهگفته فعالان اقتصادی ناشی از عمق پایین تقاضا و عدم ورود جدی واردکنندگان است و صادرکنندگان را با مازاد ارز و فشار فروش مواجه کرده است.
با سکانداری محمدرضا فرزین در بانک مرکزی، از دیماه ۱۴۰۱ تا امروز، دلار آزاد بیش از ۱۹۶ درصد رشد کرده و بیش از ۸۰ هزار تومان گرانتر شده است؛ اما در تمام این موجهای صعودی قیمت، رئیس کل بانک مرکزی یک جمله را تکرار کرده است: «قیمتهای بازار آزاد واقعی نیست». این گزارش، مروری بر سیاستهای ارزی و سخنان محمدرضا فرزین است که هر بار پس از جهش دلار، وعده بازگشت قیمتها را داده، اما عملا دلار از دستور رئیس کل سرپیچی کرده و اکنون به کانال ۱۲۱ هزار تومان رسیده است!
قیمت دلار در هفتههای اخیر در محدوده ۱۰۷ هزار تا ۱۰۸ هزار تومان آرام گرفته است. فعالان بازار معتقدند این ثبات متاثر از سیاستهای ارزی نیست، بلکه نتیجه فضای انتظاری و خوشبینی محتاطانه به مذاکرات سیاسی است. کامبیز افسری، فعال بازار ارز در گفتوگو با تجارتنیوز از کاهش تقاضا در بازار، نبود منابع برای ارزپاشی و وابستگی شدید قیمت دلار به تحولات سیاسی گفته است.
بازار ارز در روزهای اخیر نوسانات شدیدی را تجربه کرده و شایعات درباره تغییرات مدیریتی در بانک مرکزی و اخبار مذاکرات بینالمللی، بر روند قیمت دلار تاثیر گذاشته است. سعید مشکات، کارشناس بازارهای مالی معتقد است هر بار که احتمال تغییر رئیس کل بانک مرکزی مطرح میشود، بازار ارز بهویژه دلار دچار اصلاح میشود. او به تجارتنیوز میگوید تجربه نشان داده است که برخی روسای کل، برای بهبود کارنامه خود یا تحویل دلار با قیمت پایینتر به مدیر بعدی، ممکن است بهطور موقت در بازار مداخله کنند. مشکات همچنین تاکید دارد که شایعات درباره مذاکرات سیاسی و تغییرات مدیریتی اخیر، فضای بازار را ملتهب کرده و به نوسانات اخیر دامن زده است.
اقتصاد ایران در آستانه بازگشت احتمالی تحریمها بار دیگر به نقطه حساس رسیده است. از یک سو رشد اقتصادی ناچیز و تورم بالا، نشانههای ضعف ساختاری اقتصاد را آشکار کرده و از سوی دیگر، بازار ارز را در معرض شوکهای جدید قرار دارد. هومن مقراضی کارشناس بازارهای مالی در گفتوگو با تجارتنیوز تاکید میکند که حتی اگر دولت بتواند با ابزارهای کوتاهمدت، قیمت دلار را کنترل کند، تداوم فشارهای خارجی میتواند دوباره چرخه تورم و کاهش ارزش ریال را فعال کند.
از دی ماه سال 1401 به این سو سیاستهای ارزی بانک مرکزی دچار تحولاتی شد که براساس وعدههای مسئولان این بانک قرار بر این بود تمام نیازهای ارزی فعالان اقتصادی با نرخ 28 هزار و 500 تومانی تامین شود و مابقی نیازها که کمتر از 40 درصد است در مرکزی به نام مرکز «مبادله ارز و طلای ایران» تامین شود.
همزمان با افزایش قیمت دلار در بازار آزاد، بانک مرکزی از مصوبه تازهای در راستای ایجاد محدودیت برای معاملات تتر رونمایی کرده است. مصوبه تازه بانک مرکزی برای تعیین سقف خرید استیبلکوینها از جمله تتر، در حالی ابلاغ شده که برخی فعالان بازار آن را اقدامی نمایشی و ناکارآمد میدانند. منتقدان بر این باورند که چنین محدودیتهایی نهتنها مانع خروج سرمایه از کشور نمیشود و بازار ارز را نیز کنترل نمیکند، بلکه به رونق بازارهای زیرزمینی و گسترش معاملات غیرشفاف دامن خواهد زد. در همین راستا، مجتبی دیبا کارشناس اقتصادی در گفتوگو با تجارتنیوز هشدار داده است که این تصمیم بازار را از چرخه متعارف خود خارج میکند و چنین اقداماتی جنبه بازدارندگی ندارد.
افشای مکاتبه محرمانه میان مشاور وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت، از تلاشها برای معافکردن برخی اقلام عمده صادراتی از الزام بازگشت ارز به سامانه رسمی بانک مرکزی پرده برداشت.
قیمت دلار در هفتههای گذشته با عقبنشینی از قلههای قبلی، تا حدی آرام گرفته است. دلیل اصلی این افت، افزایش عرضه ارز از سوی بازارساز و انتشار خبرهایی درباره احتمال بهبود روابط خارجی و گشایشهای اقتصادی ارزیابی میشود. این تحولات باعث شد تقاضای هیجانی برای دلار کاهش یابد و بازار کمی متعادل شود. اکنون سوال این است که آیا روند کاهشی قیمت دلار دوباره از سر گرفته میشود یا رشد روز گذشته دلار به معنای بازگشت اسکناس آمریکایی به روند صعودی است؟ سعید مشکات، کارشناس بازارهای مالی در گفتوگو با تجارتنیوز تاکید کرده است که حتی در صورت انتشار اخبار مثبت سیاسی، عوامل مهمی نظیر کسری بودجه و رشد نقدینگی مانع از ثبات پایدار قیمت دلار و بازار ارز میشود.
نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان ای که ما در بحث حکمرانی ریال مشکل داریم گفت: به نظر من نرخ هایی که در بازار ارز وجود دارد متناسب با واقعیت های اقتصادی کشور نبوده است و به محض اینکه فضای التهاب جاری بگذرد نرخ ارز هم تعدیل می شود.
به عقیده یک کارشناس اقتصادی، امروز بیش از هر زمانی در قیاس با دهههای اخیر، اقتصاد کشورم متاثر از وضعیت روانی در عرصههای بینالمللی است؛ بنابراین اگر وضعیت بینالمللی و سیاست اقتصادی چشمانداز روشنی را به نمایش بگذارد، بیشک انتظارات تورمی کاهشی خواهد شد و میتوان انتظار داشت التهابات در بازار ارز نیز فروکش شود.
روز گذشته قیمت دلار در بازار آزاد با افزایش ۳۵۰ تومانی نسبت به روز یکشنبه به ۹۳ هزار و ۵۵۰ تومان رسید. بررسیها نشان میدهد که در دو هفته اخیر نرخ دلار در بازه ۹۰ تا ۹۵ هزار تومان نوسان داشته و همین امر حکایت از آن دارد که بازار روزهای آرامی را سپری میکند. میتوان گفت که با کاهش تقاضای ارز برای سفرهای خارجی، از جمله سفر اربعین، منجر به شکلگیری یک ثبات نسبی در بازار ارز شده است. انتشار اخبار مربوط به از سری مذاکرات ایران و اروپا که احتمال تعویق فعالسازی مکانیسم ماشه را به وجود آورده، یکی دیگر از دلایل ثبات نسبی بازار ارز در شرایط فعلی است.
نایبرئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس با اشاره به نقش موثر تیم اقتصادی دولت، تأکید کرد که با اقدامات هماهنگ وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، فرصت سودجویی و اخلالگری به شیادان اقتصادی داده نشد و با مقابله با جوسازی و شایعهپراکنی، روند عمومی بازار ارز و کالا حفظ شد.
با گذشت بیش از ۳ هفته از آغاز درگیری نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی و فروکشکردن تبعات آن، بازار ارز ایران یکی از مهمترین عرصههایی بود که در معرض سنجش تابآوری اقتصادی قرار گرفت.
یک کارشناس اقتصادی گفت: مردم در جنگ با رژیم صهیونیستی با حفظ آرامش، فضای بازار را کنترل کردند و پیش از آغاز رسمی درگیری، با بالا گرفتن زمزمهها، مردم نشان دادند که بهجای هجوم به بازار ارز و طلا، به آرامش جمعی فکر میکنند. نهتنها رفتار هیجانی نداشتند، بلکه اصلاً به بازار مراجعه نکردند. این سرمایه اجتماعی بینظیری است که نمیتوان آن را نادیده گرفت.
