پیدا و پنهان تلاش‌های پاکستان برای احیای نقش ژئوپلتیکی خود در غرب آسیا

به گزارش تجارت نیوز، به نظر می‌رسد پاکستان اخیرا در یک حیطه ژئوپلیتیکی مطلوب قرار گرفته است. به چند نمونه اخیر توجه کنید: اسلام‌آباد توافق دفاعی با عربستان سعودی امضا کرد که به طور موثر دو کشور را به هم پیوند می‌دهد و جایگاه پاکستان را در پویایی امنیتی غرب آسیا تثبیت می‌کند. در همین حال، شهباز شریف، نخست‌وزیر این کشور و ژنرال عاصم منیر، فرمانده ارتش، اخیرا مهمان کاخ سفید بودند و روابط پاکستان با چین به سان همیشه قدرتمند است.

چرا اسلام‌آباد در کانون توجه قرار گرفت

از همین رو برای کشوری که درگیر چالش‌های عمیق اقتصادی، سیاسی و امنیتی است، مشخصات ژئوپلیتیکی فوق عجیب به نظر می‌رسد. پاکستان چگونه توانست در این نقطه قرار بگیرد؟ عناصر کلیدی بقا و حتی احیای توان پاکستان چیست؟ چهار دلیل برجسته است:

اول، اهمیت استراتژیک جغرافیای پاکستان است. این کشور با ایران، افغانستان، آسیای مرکزی، چین و هند هم‌مرز است. علاوه بر این، اسلام‌آباد حلقه اتصال بین غرب آسیا، جنوب آسیا و آسیای مرکزی است.

از همین رو هر قدرتی که در پاکستان حضور داشته باشد، قادر به نظارت و تأثیرگذاری بر تحولات این سه منطقه است. پاکستان برای جنگ ایالات متحده علیه تروریسم در افغانستان نقشی حیاتی دارد و همچنان اهرمی مناسب در اختیار آمریکا برای اعمال فشار بر چین است. حال اگر در عرصه ژئوپلیتیک، دونالد ترامپ نتواند پایگاه هوایی بگرام در افغانستان را بازپس گیرد، پاکستان شاید شانس بسیاری برای میزبانی از حضور نظامی ایالات متحده و حمایت از عملیات نظامی این بازیگر داشته باشد.

بالاخص آن که این کشور یک بندر در دریای عرب را به ایالات متحده پیشنهاد داده، برای چین یک نقطه کلیدی در ابتکار کمربند و جاده (BRI) به حساب می‌آید که غرب چین را به دریای عرب متصل می‌کند و مسیرهای زمینی را برای پکن هموار کرده تا وابستگی خود را به تنگه مالاکا برای واردات انرژی کاهش دهد.

دوم، پاکستان دائماً در جست‌وجوی کسب حمایت از قدرت‌های بزرگ است و تمایل دارد تا پایگاه‌ها و حمایت‌هایش از فعالیت‌های استراتژیک قدرت‌های بزرگ جهانی را به نام خود ثبت کند. به همین منظور، اسلام‌آباد از شرکت در معاهدات و ایجاد اتحادهای نظامی ابایی ندارد. در طول جنگ سرد، پاکستان با ایالات متحده متحد شد و به عضویت سنتو و سیتو به رهبری ایالات متحده درآمد؛ دو معاهده‌ای که به دنبال ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای در غرب و جنوب شرقی آسیا علیه قدرت‌های کمونیستی بودند.

در همین حال، اسلام‌آباد توانست به طرز ماهرانه‌ای تضادهای بین عضویت در سیتو و محور چین-پاکستان را مدیریت کند. در دهه ۱۹۸۰، پاکستان در خط مقدم رویارویی با ضد شوروی در افغانستان قرار گرفت وحتی امروز علی‌رغم تنش بالا در روابط ایالات متحده و چین، پاکستان دوست نزدیک دو بازیگر است.

این در حالی است که کشورهای زیادی در جهان نمی‌توانند این شعبده‌بازی ژئوپلیتیکی را انجام دهند.

بازی تازه برای انزوای هند!

دلیل سوم این است که پاکستان از منظر استراتژیک هویت اسلامی خود را برای تعامل با کشورهای غرب آسیا به کار گرفته است. با توجه به ریشه‌های این بازیگر، طبیعی بود که پاکستان رابطه‌ای پایدار و نزدیک با عربستان سعودی برقرار کند. در گذشته نیز، اسلام آباد در تلاش‌های استراتژیک خود، از حمایت پادشاهی سعودی برخوردار بود، به عنوان نمونه می‌توان به اعزام فرمانده بازنشسته ارتش برای جنگ در یمن، اشاره کرد. با این حال، پاکستان همچنین مراقب بوده که رابطه‌اش با عربستان سعودی ایران را تحریک نکند. در همین راستا توافق دفاعی اخیر عربستان و پاکستان به منافع هر دو طرف خدمت می‌کند.

پس از حملات اسرائیل به قطر و حمایت قاطع ایالات متحده از تل‌آویو، محاسبات امنیتی غرب آسیا در حال تغییر است. متحدان آمریکا دیگر نمی‌توانند روی تضمین‌های امنیتی واشنگتن حساب کنند. بنابراین، عربستان سعودی از طریق این توافق تلاش کرده به ایالات متحده نشان دهد که دوستان دیگری دارد. علاوه بر این، پاکستان پس از عملیات سندور (رویارویی اسلام آباد ودهلی نو در سال 2025) به دنبال حمایت خارجی بوده و تلاش کرده تا پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس را از هند دور کرده تا اولویت استراتژیکی را که اسلام‌آباد زمانی از آن برخوردار بود، بازیابد.

در نهایت، پاکستان مایل و قادر است دیپلماسی خود را در پاسخ به تحولات ژئوپلیتیک جهانی تنظیم کرده و همین گزاره جایگاه فعلی این بازیگر را تقویت خواهد کرد. به عنوان مثال، پاکستان برای جلب حمایت ایالات متحده در دوره دوم دولت ترامپ، نام خود را به عنوان شریک منتخب در مسائلی مانند ارزهای دیجیتال و استخراج فلزات کمیاب برجسته کرد. پاکستان به وضوح درک کرده که چگونه دولت ترامپ را راضی نگه دارد و با انجام این کار، نیاز خود به حمایت قاطع قدرت‌های بزرگ برای بقا را نشان می‌دهد.

در کنار این چهار استراتژی، پاکستان همچنین تلاش کرده تا در برابر همه مشکلات زنده بماند. چالش‌هایی که پاکستان با آن مواجه است، توجیهی برای ارتش این کشور جهت مداخله در سیاست نیز فراهم می‌کند. پاکستان در بحران‌ها با مشکل مواجه می‌شود و وقتی ژئوپلیتیک فرصت‌هایی را ایجاد می‌کند، آماده بهره‌برداری از آن‌ها است. این همیشه نتیجه نمی‌دهد. افغانستان تحت حاکمیت طالبان، همچنان بزرگترین شکست استراتژی ژئوپلیتیک معاصر پاکستان است. پاکستان برای مقابله با طالبان تلاش کرده ولی نتوانسته موقعیت خود را احیا کند.