هشدارها در مورد بروز تنش آبی در اردبیل / اختصاص ۹۳ درصد از آب مصرفی استان به کشاورزی

به گزارش تجارت نیوز،

چالش «آب» در اردبیل صدای مردم و مسئولان را درآورده است. انتقاد از قطعی، کمبود و کیفیت آب در این استان، در سال‌های اخیر هم بارها رسانه‌ای شده و هم در مقاطعی اعتراضات اجتماعی را رقم زده است. 

علی حیدری اناری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، نیز تاکنون چند بار در مورد شرایط منابع آبی این استان هشدار داده است؛ آخرین بار همین امروز. او فرسودگی شبکه، مصرف بی‌رویه و اسراف در بخش آب شرب و کشاورزی را عاملی برای هدررفت ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال می‌داند. 

البته اشاره حیدری به اسراف در بخش شهری در حالی است که مسئولان این استان از جمله خود او در اخبار مختلفی اعلام کرده‌اند 93 درصد از مصرف آب در اردبیل به بخش کشاورزی اختصاص دارد. حمید فضایلی، معاون بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان، چندی پیش در همین زمینه گفته بود این بخش با چنین حجمی از مصرف، در حال بلعیدن منابع آبی اردبیل است. 

وضعیت «بغرنج» منابع آبی اردبیل

در این میان، مسئولان این استان بر افت شدید منابع آب زیرزمینی، شوری آب و کاهش کیفیت خاک تاکید می‌کنند و از احتمال کسری یک میلیارد  متر مکعبی آب، تا حدود 20 سال آینده، سخن می‌گویند. 

البته نگرانی‌ها تنها مربوط به سال‌های آینده نیست. چنان‌که مسئولان هشدار می‌دهند، با توجه به ذخیره سدها و میزان مصرف آب در این استان‌، احتمال بروز چالش در بخش آشامیدنی و بروز تنش آبی در ماه‌های پیش رو نیز وجود دارد. آنها وضعیت تامین منابع آبی در استان را «بغرنج» توصیف می‌کنند و معتقدند چشم‌انداز آبی اردبیل مناسب نیست.

کسری ۸۰۰ میلیون متر مکعبی آب در دشت اردبیل

دشت‌های استان نیز وضعیت خوبی ندارند. آمارها از افت ۱۳ متری آبخوان، مصرف بیش از ۹۰ درصد آب‌های زیرزمینی در دشت اردبیل، افت 27 سانتی‌متری سطح آب‌های زیرزمینی در سال و کسری ۸۰۰ میلیون متر مکعبی آب در این دشت حکایت می‌کنند. 

این شرایط دشت‌های استان را در معرض تهدید جدی خشکی و فرونشست زمین قرار داده است. به گونه‌ای که چندی پیش علی ‌بیت‌اللهی، عضو هیات عملی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، به تسنیم گفته بود فرونشست در برخی از مناطق دشت‌های اردبیل به پنج تا 10 سانتی‌متر در سال رسیده. این در حالی است که بر اساس استانداردهای بین‌المللی، فرونشست بیش از چهار میلی‌متر در سال خطرناک محسوب می‌شود.

بحران آب با وجود افزایش بازندگی

در شرایطی بحران آب همچنان در اردبیل نگران‌کننده است که در سال آبی گذشته، بارندگی در این استان افزایش یافت. به گفته حیدری اناری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، میزان بارندگی در سال آبی 1403-1402، نسبت به سال قبل از آن ۴۶ درصد و نسبت به بلندمدت ۱۶ درصد رشد کرد.

او در عین حال تاکید کرده خشکسالی‌های مستمر سال‌های گذشته از یک سو و افزایش مصرف آب از سوی دیگر، تعادل بین تولید و مصرف را بر هم زده است و تا این روند متوقف نشود، بارش‌های مقطعی گرهی از مشکلات آب استان باز نمی‌کند (ایرنا).

چالش مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی اردبیل

در این میان، مسئولان استان در بحث کمبود منابع آبی، انگشت اتهام را به سمت بخش کشاورزی می‌گیرند. این بخش در حالی 90 درصد از کل مصرف آب را در اردبیل در اختیار دارد، که چالش منابع آبی خود کشاورزان را نیز دچار مشکل کرده است.

ودود ایرانیان، سرپرست شرکت خدمات بازرگانی دولتی استان، چندی پیش گفته بود اردبیل کمتر از یک درصد مساحت ایران را دارد ولی سالانه ۴.۵ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی تولید می‌کند؛ از جمله بیش از ۴۰۰ هزار تن گندم. در عین حال به گفته او، استان اردبیل در زمان ترسالی در تولید این محصول جزو سه استان برتر کشور بود ولی خشکسالی جایگاه اردبیل را در این حوزه به رتبه نهم کشوری تنزل داده است.

آیت‌الله سیدحسن عاملی، امام جمعه اردبیل، نیز در اردیبهشت امسال هشدار داده‌ بود تداوم شیوه کنونی اداره منابع آبی میان دو استان آذربایجان شرقی و اردبیل، باعث تامین نشدن حقابه تاریخی کشاورزان می‌شود و این موضوع می‌تواند به بحران‌های اجتماعی دامن بزند.

باز هم انتقال آب...

در این میان بحث‌هایی درباره انتقال آب در استان اردبیل نیز مطرح است. از یک سو مسئولان این استان از انتقال آب بین‌حوزه‌ای سخن می‌گویند و از سوی دیگر در خود استان نیز طرح‌هایی در این زمینه وجود دارد.

یکی از مباحث موجود در این زمینه، به انتقال آب از دریای خزر بازمی‌گردد؛ طرحی که مطالعات اولیه آن نیز انجام شده است و به گفته مسئولان استانی، در صورت توافق نهایی و تامین اعتبار اجرایی می‌شود. 

از سوی دیگر، در داخل استان نیز بحثی در مورد انتقال آب از خلخال و کوثر به شهرستان اردبیل در میان است. این طرح نگرانی‌های اجتماعی را در شهرستان‌های مبدأ رقم زده است؛ به گونه‌ای که حتی در بهار امسال، کارزاری نیز برای مخالفت با آن در فضای مجازی شکل گرفت.

البته مقامات محلی مدعی‌اند اجرای این طرح‌ها هیچ‌گونه نگرانی و آسیبی در پی ندارد؛ اما کارشناسان محیط زیست معتقدند طرح‌های انتقال آب، راه‌حلی پایدار و مناسب برای رفع بحران‌های آبی نیستند. ضمن اینکه اجرای چنین طرح‌هایی به پیوست اجتماعی و جلب رضایت مردم منطقه مبدأ نیاز دارد.

راه‌حل؛ کشاورزی پایدار و به‌روزرسانی شبکه‌های آبرسانی

در این میان، کارشناسان و البته مسئولان دولتی تاکید می‌کنند مساله اصلی در اردبیل کشاورزی است که باید به‌روز شود. آنها معتقدند کشاورزان در این استان باید واقعیت موجود در مورد کمبود آب و تغییر اقلیم را بپذیرند و از کشت محصولات آب‌بر و حفر بی‌رویه چاه خودداری کنند. 

اوضاع به گونه‌ای است که مقامات استانی کاهش ۶ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی اردبیل را هدف‌گذاری کرده‌اند. استفاده از روش‌ها و ابزار نوین آبیاری و کشت محصولاتی کم‌آب‌بر، از جمله راه‌هایی است که می‌تواند به تحقق این هدف کمک کند. 

از سوی دیگر بازچرخانی آب و تصفیه فاضلاب، مقوله‌ای است که در ایران چندان در کانون توجه قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که برخی از متخصصان محیط زیست معتقدند می‌توان از این طریق آب شرب مورد نیاز بخش‌های کشاورزی و صنعت را تامین کرد؛ در آن صورت سفره‌های آب زیرزمینی کفاف تامین آب شرب را می‌دهند و نیازی هم به طرح‌هایی مانند انتقال یا شیرین‌سازی آب نیست. 

مساله دیگر اما قدیمی بودن سیستم آبرسانی در اردبیل و هدررفت آب در مسیر انتقال است. به طوری که علیرضا نعمت سلطانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اردبیل، سال گذشته از هدررفت ۲۶ درصدی آب شرب استان به دلیل فرسودگی شبکه توزیع آب شهری خبر داد. به گفته او، اصلاح شبکه و بهسازی و نوسازی شبکه توزیع آب شرب شهر اردبیل نیاز به اعتبارات مالی دارد که تا آن مقطع (تیر 1402) تامین نشده بود (ایسنا).

به گزارش تجارت‌نیوز، آنچه فعلا تردیدی در موردش وجود ندارد، نگرانی‌ها درباره شرایط فعلی و فردای منابع آبی در استان و شهر اردبیل است. این در شرایطی است که کارشناسان معتقدند محیط زیست ایران دیگر توان اشتباهات مدیریتی را ندارد و پیش از هر اقدامی انجام مطالعات دقیق الزامی است.

برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش درآمد سرانه اردبیل؛ نصف میانگین کشوری و خطر آب شیرین کن ها برای معیشت مردم هرمزگان توصیه می‌شود.