سمیه سایش 
تجارت‌نیوز از تولید دخانیات آمریکایی‌ها گزارش می‌دهد:
پشت پرده تولید گسترده سیگارهای آمریکایی در ایران
مقامات مسوول از تولید سیگار با برندهای آمریکایی در ایران خبر می‌دهند اما تولیدکننده‌های این سیگارها شرکت‌های آمریکایی نیستند، بلکه سرمایه‌گذاران ژاپنی هستند که در دوره اوج تحریم‌های ایران در تنها بخش معاف از تحریم‌ها یعنی دخانیات سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده‌اند.
به گزارش تجارت‌نیوز ، تحلیل داده‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در دو ماه منتهی به اردیبهشت امسال نشان می‌دهد بخش دخانیات با بیشترین جذب سرمایه خارجی رو به رو بوده و دو استان گیلان و زنجان در صدر استان‌هایی هستند که توانسته‌اند بیشترین میزان جذب سرمایه خارجی را از آن خود کنند.
شاید این روزها با توجه به تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و خروج برخی از سرمایه‌گذاران خارجی موضوع جذب سرمایه‌های خارجی بحث برانگیز و جای سوال و ابهام را در اذهان عمومی ایجاد کرده باشد. حال سوالی که ممکن است ذهن بسیاری از افراد را به خود درگیر کند، این باشد که در این شرایط سرسختانه چطور می‌توان شرکای تجاری خارجی را به ورود سرمایه‌هایشان تشویق و ترغیب کرد؟ سرمایه‌گذاران خارجی چه توجیهی برای ورود سرمایه‌هایشان آن هم در بخش دخانیات دارند؟
آن طور که از اطلاعات و آمارهای استخراج شده از وزارت صنعت، معدن و تجارت پیداست گیلان و زنجان جزء پیشتازان جذب پول‌های خارجی بوده‌اند و همچنین توانسته‌اند در بخش دخانیات، توتون و تنباکو بیشترین سرمایه‌ها را جذب کنند. البته بعد از سهم 80 درصدی این دو استان نام‌بُرده کردستان و خراسان رضوی نیز به ترتیب هشت تا پنج درصد سرمایه خارجی را در بخش‌هایی همچون غذا، آشامیدنی و محصولات فابریکی (پارچه) جذب کرده‌اند.
وینستون، LD، سیلک‌کات، مونت کارلو و مگنا پس از تولید در ایران، به سراسر استان‌ها توزیع می‌شود. گزارش‌ها هم نشان می‌دهد، سهم شرکت JTI از بازار دخانیات ایران کمی بیش از ۵۰ درصد است.
طبق برآوردهای انجام شده مصرف توتون طي 10 سال گذشته در كشور از دو هزار تن به 10 هزار تن رسيده است. هر چند که این آمار بسيار نگران كننده و وحشتناك به نظر می‌رسد اما باید این واقعیت را پذیرفت که هر ساله مصرف قليان میان زنان و مردان در كشورمان روند صعودی پیدا کرده است؛ آن طور که محمدرضا مسجدی، دبيركل جمعيت مبارزه با استعمال دخانيات سال گذشته به ایرنا گفته: «در حال حاضر نزديك به 24 درصد مردان و حدود سه درصد زنان در كشور سيگار استعمال می‌كنند.» با ارائه این آمارها کنشگران اقتصادی معتقدند که افزایش میزان مصرف سیگار و تنباکو در داخل کشور باعث ترغیب ورود سرمایه‌گذاران خارجی شده است.
معمای سرمایه‌گذاری سیگار آمریکایی در ایران
در دور دوم تحریم‌های غرب علیه ایران صنایع فلزی همچون فولاد،طلا و … در تیررس آمریکایی‌ها قرار گرفت. بعد از آن صنایع نفتی، هواپیمایی، پتروشیمی، بیمه و بانک‌ها نیز محدود شدند و مورد هدف قرار گرفتند؛ به طوری‌که برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران طی روزهای گذشته در یک پیام ویدیوئی که در توییتر وزارت خارجه آمریکا منتشر کرده، گفته است: «تحریم‌های آمریکا شامل غذا، دارو و فناوری ارتباطات نمی‌شود».
با توجه به محدودیت آمریکایی‌ها که این روزها ترکشش بخش تولید و سرمایه‌گذاری ایرانی‌ها را هدف گرفته؛ این سوال مطرح می شود که چرا همچنان سیگار وینستون و کمل که متعلق به آمریکایی‌هاست در ایران تولید می‌شود؟ آیا آمریکایی‌ها از تولید سیگار وینستون در ایران باخبر هستند؟
کدام برند آمریکایی‌ها در بازار ایران تولید می‌شوند؟
در سال ۲۰۰۲ شرکت ژاپنی JTI توانست بیشترین سهم از بازار دخانیات ایران را در دست بگیرد.
این شرکت در سال ۲۰۰۲ شرکت تابعه خود را در ایران و بزرگ‌ترین مجتمع تولیدی کالای دخانی را در استان گیلان تاسیس کرد؛ بعد از آن نیز این واحد صنعتی برای توسعه اقدامات تولیدی خود به سمت شمال غربی ایران و در استان زنجان کوچ کرد.
ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان می‌گوید: در دو سال گذشته ژاپنی‌ها با سرمایه 150 میلیون یورویی توانستند واحد تولید سیگار با برندهای کَمل، وینستون و ... را در داخل کشور تولید کنند. برخی معتقدند که این دو برند متعلق به کشور آمریکاست
برندهای مختلف سیگار از جمله وینستون، LD، سیلک‌کات، مونت کارلو و مگنا از طریق این کارخانه تولید و به سراسر ایران توزیع می‌شود. گزارش‌ها هم نشان می‌دهد، سهم شرکت JTI از بازار دخانیات ایران کمی بیش از ۵۰ درصد است.
در همین حال رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن زنجان درباره وضعیت تولید سیگار و توتون به تجارت‌نیوز می‌گوید: در سه ماه اخیر کارخانه‌های حوزه دخانیات در حال توسعه واحدهای صنعتی خود هستند. با توجه به مصرف بالای سیگار و قلیان در کشور سرمایه‌گذاران خارجی همچون ژاپن برای توسعه واحدهای صنعتی در استان زنجان ورود کرده‌اند.
حسین جمیلی می‌افزاید: در استان زنجان دو یا سه طرح جدید صنعتی برای افتتاح واحد صنعتی دخانیات وجود دارد که هنوز افتتاح نشده است.
آن طور که به نظر می‌رسد طی دو سال گذشته امنیت، آرامش و بهبود فضای کسب و کار، زنجان را جزو پنج استان جذاب سرمایه‌گذاری خارجی قرار داده است. طیفی از سرمایه‌گذاری خارجی در تولید محصولات مختلف از جمله ساخت فلزات اساسی مانند فولاد، ساخت محصولات بهداشتی و سلولزی، صنایع معدنی و محصولات دخانی در استان زنجان در حال تولید محصولات نام‌بُرده هستند.
حالا در تکمیل صحبت‌های نماینده بخش‌خصوصی استان زنجان یک مقام دولتی یعنی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان از جذب سرمایه‌های خارجی در استان زنجان سخن گفت.
تولید کمل و وینستون این بار توسط ژاپنی‌ها!
ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان در پاسخ به این پرسش که کدام سرمایه‌گذاری خارجی و برای تولید چه دخانیاتی وارد ایران شده‌اند؟ به تجارت‌نیوز می‌گوید: طی چند سال گذشته ژاپنی‌ها برای تولید سیگار وارد استان زنجان شدند. در اردیبهشت ماه امسال نیز توانستند مجوز راه‌اندازی واحد فرآوری توتون را از دستگاه‌های مربوطه اخذ کنند که طی پنج ماه آتی این واحد صنعتی نیز با سرمایه ریالی 300 میلیارد تومان به بهره‌برداری خواهد رسید.
او اظهار می‌کند: در دو سال گذشته ژاپنی‌ها با سرمایه 150 میلیون یورویی توانستند واحد تولید سیگار با برندهای کَمل، وینستون و … را در داخل کشور تولید کنند. برخی معتقدند که این دو برند متعلق به کشور آمریکاست؛ در حالی که سهامدار اصلی این دو برند سیگار یک فرد ژاپنی است که این برند را از آمریکایی‌ها خریداری کرده است. حالا در زمان تشدید تحریم‌ها ترغیب به توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه دخانیات و تولید سیگار شده‌اند.
ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان می‌گوید: سالانه حدود 65 میلیارد نخ سیگار در کشور استفاده می‌شود که از این مقدار حدود 40 میلیارد تولید و مابقی نیاز توسط واردات برطرف می‌شود.
تولید 30 میلیارد نخ سیگار در ایران
آن طور که از سخنان رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان پیداست ژاپنی‌ها تنها با هدف سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی وارد ایران شدند. درحقیقت برای تولید سیگار پای هیچ سرمایه‌گذار ایرانی در میان نیست.
فغفوری در ادامه می‌گوید: ژاپنی‌ها برای تولید سیگار نه قصد همکاری با بخش‌خصوصی ایران و نه دولتی‌ها را دارند. بلکه خودشان مستقل شروع به کار کرده‌اند. به عبارت دیگر صفر تا 100 امور تولیدی به عهده خودشان است. البته برای تولید سیگار، ژاپنی‌ها در یک مقطعی با شرکت دخانیات ایران شروع به تولید مشترک کردند که در نهایت از ادامه کار با این شرکت دولتی منصرف شدند.
این نماینده دولتی در استان زنجان به میزان تولید سیگار اشاره می‌کند و می‌افزاید: سالانه حدود 65 میلیارد نخ سیگار در کشور استفاده می‌شود که از این مقدار حدود 40 میلیارد تولید و مابقی نیاز توسط واردات برطرف می‌شود. حال در استان زنجان این واحد صنعتی تاسیس شده توان تولید 30 میلیارد نخ را دارد. به عبارت دیگر ژاپنی‌ها می‌توانند 45 درصد از نیاز کشور را برطرف کنند.
ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت زنجان می‌گوید: ژاپنی‌ها برای تولید سیگار هیچ ارزی از دولت دریافت نمی‌کنند. بلکه از محل صادراتشان ارز تامین می‌کنند. یعنی به طور محدود مواد اولیه این صنعت بدون انتقال ارز انجام می‌شود.
فغفوری در بخش دیگر سخنانش به آخرین وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: از هفت هزار و 500 میلیارد سرمایه‌گذاری صنعتی به بهره‌برداری رسیده در استان زنجان بیش از سه هزار میلیارد تومان آن متعلق به سرمایه‌گذاران خارجی است. حال علاوه بر ژاپنی‌ها،چینی‌ها، ترک‌ها، آلمانی‌ها و آذربایجانی‌ها نیز به عنوان سرمایه‌گذاران خارجی در این منطقه حضور دارند.
هر چند که گفته می‌شود مصرف دخانیات برای سلامتی با مضراتی همراه است اما از نگاه برخی فعالان اقتصادی با توجه به افزایش تعداد مصرف‌کنندگان سیگار شاید تولید این کالا در کشور (جدای از کمک به اشتغالزایی) بهتر از واردات غیررسمی و حتی واردات رسمی آن باشد که در نهایت منجر به خروج ارز از کشور می‌شود.
مشکلی در نقل و انتقال پول نیست
رئیس سازمان صنعت و معدن زنجان همچنین با اشاره به مزیت تولید سیگار در داخل کشور اظهار می‌کند: در گذشته با توجه به اینکه نیاز کشور به دخانیات از کشورهای دیگر تامین می‌شد کنترل و نظارتی بر نحوه کیفیت آن وجود نداشت؛ این در حالی است که از زمان استقرار ژاپنی‌ها برای تولید سیگار در داخل کشور کنترل‌های زیادی بر کیفیت این محصولات وجود دارد.
او درباره این پرسش که چرا صنعت توتون و تنباکو در لیست تحریم‌های اخیر آمریکا نبوده است؟ پاسخ می‌دهد: در کل کشور دو یا سه کارخانه سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه دخانیات وجود دارد. به جز زنجان، اشتهارد و کردستان نیز به دنبال تولید سیگار هستند. اینکه چرا صنعت دخانیات، توتون و تنباکو در لیست تحریم‌های اخیر آمریکا قرار ندارند به دلیل این است که این حوزه‌ها در لیست غذا و دارو هستند که فعلا این حوزه در لیست تحریم‌ها قرار نگرفته است.
فرهاد دلق پوش، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان می‌گوید: در آمد حوزه دخانیات کمتر از حوزه نفت نیست. بنابراین سرمایه‌گذاران هم علاقه‌مند به کسب سود هستند. این روزها درآمد چشمگیر حوزه دخانیات انگیزه و روحیه را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران دو چندان کرده است.
واردات مواد اولیه سیگار بدون انتقال ارز!
فغفوری در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا تولیدکنندگان سیگار برای واردات مواد اولیه مشکلی در حوزه نقل و انتقال پول ندارند؟ می‌گوید: اکثر سیگارها با برندهای خارجی در داخل کشور تولید می‌شوند مگر اینکه برخی از این برندها هولوگرام نداشته باشند که این نوع کالاها به شکل قاچاق وارد کشور شده‌اند. در حقیقت مراحل تولید سیگار از کشت تا فرآوری محصولات در داخل کشور انجام می‌شود.
او در ادامه اظهار می‌کند: برای خرید مواد اولیه در زمینه نقل و انتقال پول از ارز با منشا بیرون استفاده می‌شود. یعنی اکثر سرمایه‌گذاران به دنبال واردات مواد اولیه بدون انتقال ارز هستند. تخصیص ارز نیمایی هم مد نظر این افراد نیست. در حال حاضر ژاپنی‌ها برای تولید سیگار فیلتر و کاغذ این کالا را از کشورهای دیگر وارد کشور می‌کنند که برای واردات این کالاها هیچ گونه ارزی از کشور خارج نمی‌شود، بلکه آنها با سرمایه خودشان این کار را انجام می‌دهند.
هیچ ارز دولتی به سیگار تخصیص داده نمی‌شود
فغفوری در پاسخ به این پرسش که سرمایه‌گذاران ژاپنی برای واردات کالا از چه شیوه‌ای ارز را انتقال می‌دهند؟ می‌گوید: ژاپنی‌ها برای تولید سیگار هیچ ارزی از دولت دریافت نمی‌کنند. بلکه از محل صادراتشان ارز تامین می‌کنند. یعنی به طور محدود مواد اولیه این صنعت بدون انتقال ارز انجام می‌شود. در حال حاضر با راه‌اندازی کارخانه کارتن‌سازی جعبه سیگارهای تولید شده نیز در داخل کشور تهیه می‌شود. تنها مساله توتون فرآوری شده می‌ماند که در ماه‌های آینده واحد صنعتی این محصول نیز راه‌اندازی خواهد شد.
او همچنین درباره وضعیت سیگارهای قاچاق در بازار ایران اظهار می‌کند که طبق گزارش‌ها از 100 درصد سیگارها در ویترین واحدهای صنفی تنها 15 تا 20 درصد آنها به شکل قاچاق تامین می‌شوند.
درآمد حوزه دخانیات کمتر از حوزه نفت نیست
از سوی دیگر باید عنوان کرد که گیلان نیز به عنوان بهترین مجموعه فرآوری توتون خاورمیانه شناخته شده و در سال 95 نیز با مشارکت شرکت JTI و با برند وینستون در حال تولید بود.
در عین حال رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت گیلان درباره وضعیت تولید سیگار به تجارت‌نیوز می‌گوید: گیلان دارای مجتمع دخانیات است. با سرمایه‌گذاری ژاپن اقدامات در این شهر شمالی انجام شد و بخش اعظمی از سرمایه‌های ژاپنی‌ها برای تولید سیگار به سمت زنجان کُوچ کرد.
بعد از سرمایه‌گذاران ژاپنی در گیلان، ترکیه و انگلیسی‌ها برای تولید دخانیات وارد ایران شدند. این نوع سرمایه‌گذاری‌های مشترک خارجی دقیقا بعد از برجام شکل گرفته است.
فرهاد دلق پوش در پاسخ به این پرسش که با توجه به تشدید تحریم‌ها هدف آمریکا از راه‌اندازی واحد صنعتی دخانیات چیست؟ اظهار می‌کند: به هر حال در آمد حوزه دخانیات کمتر از حوزه نفت نیست. بنابراین سرمایه‌گذاران هم علاقه‌مند به کسب سود هستند. این روزها درآمد چشمگیر حوزه دخانیات انگیزه و روحیه را برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی به ایران دو چندان کرده است.
او درباره شیوه نقل و انتقال پول سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه دخانیات می‌گوید: ژاپنی‌ها برای تولید سیگار مدت‌ها در ایران فعال هستند و فعلا درباره نقل و انتقال پول با مشکل حادی رو به رو نیستند.
چرا ژاپنی‌ها از گیلان رفتند؟
همچنین سرپرست مجتمع دخانیات گیلان هم از کوچ سرمایه‌گذاران ژاپنی در تولید سیگار خبر می‌دهد و در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: در سال‌های گذشته ژاپنی‌ها با همراهی شرکت دخانیات ایران به تولید مشترک سیگار در گیلان اقدام کرده بودند اما متاسفانه در سال 96 تجهیزات خودشان را تکمیل و با خرید زمین در ابهر زنجان به طور مستقل فعالیتشان را ادامه دادند.
سیاوش امینی در ادامه می‌افزاید: البته بخشی از شرکت JTI در گیلان مستقر است اما درباره میزان تولید یا صادرات این شرکت آمار دقیقی در دسترس نیست.
به نظر می‌رسد بعد از سرمایه‌گذاران ژاپنی در گیلان آنها برای توسعه فعالیت‌هایشان در حوزه تولید سیگار به سمت ابهر زنجان مهاجرت کردند. البته که ترک‌ها نیز در سال 94 به صنعت دخانیات ایران و میزان درآمدزایی آن به بازارهای منطقه چشم دوختند و آنها نیز یک کارخانه با عنوان «همالایت» و این بار با همکاری نمایندگان بخش‌خصوصی ایران راه‌اندازی کردند. بعد از تُرک‌ها نیز نوبت به انگلیسی‌ها رسید.
دقیقا بعد از قرارداد برجام و در فروردین ماه سال 95 سرمایه‌گذاران شرکت «بی ای تی» انگلیسی در اشتهارد کرج شروع به فعالیت کرد. حال اینکه در این بازه زمانی آنها چقدر توانسته‌اند نیاز داخل را برآورده و سیگارهای تولیدی را به کشورهای همجوار بفروشند موضوعی بس مبهم است.
نظرات