ایلام؛ زایش محرومیت از دل توانمندی

«حسن روحانی» رییس جمهوری امروز چهارشنبه 17 اردیبهشت در ادامه ی سفرهای استانی دولت یازدهم به ایلام می رود؛ استانی که با وجود دارا بودن ظرفیت های فراوان در بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات، به دلایل مختلف از سطح پایینی از رفاه و توسعه برخوردار است.

استان ایلام با مساحتی در حدود 19 هزار و 86 کیلومتر مربع در غرب و جنوب غربی کشور در میان کوه های «مانشت» و «کبیرکوه» در رشته کوه های زاگرس قرار دارد. این استان حدود 425 کیلومتر مرز مشترک زمینی با کشور عراق دارد. زبان بیشتر مردم ایلام، کردی و مذهب بیشتر آنها نیز شیعه ی 12 امامی است.

بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 ، ایلام با جمعیتی بالغ بر 557 هزار نفر کم جمعیت ترین استان کشور لقب گرفت؛ 64 درصد آنها در شهر و 36 درصد دیگر ساکن روستا هستند.

*** ایلام و توانمندی های آشکار و پنهان

استان ایلام از نقاط بسیار مساعد و مناسب کشور برای ایجاد زیرساخت های‎ ‎مربوط به حوزه ی ‏کشاورزی است. این استان تنوع اقلیمی بسیار چشمگیری دارد که می تواند بستر مناسبی برای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی باشد.

این استان با توجه به داشتن مناطق کوهستانی ، جنگل های متنوع، مراتع به نسبت سرسبز و رویش انواع گل و گیاه در‏‎ ‎بهار و تابستان ‎بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل ‏دارد.

یکی دیگر از اقشار زحمت کش در استان ایلام، عشایر کوچ رو هستند؛ آنها با تولید محصولات لبنی و پروتئینی، می توانند زمینه های خودکفایی در تولید لبنیات و گوشت را در استان فراهم آورند.

علاوه بر تولید محصولات لبنی و پروتئینی بوسیله ی عشایر ایلام، آنها توانایی ویژه یی در رشد و رونق صنایع دستی دارند. از دیر باز بافت قالی کردی (قالیچه ی درشت بافت)، سیاه چادر، چیغ(چیت)بافی، جاجیم بافی، گلیم ساده، نمد مالی، احرامی بافی، گیوه بافی و عبابافی در بین عشایر استان مرسوم بوده است.

«علی سایه میری» اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه ایلام  تصریح کرد: در بخش کشاورزی و دامپروری، استان ایلام با توجه به توانمندی هایی که دارد می تواند در منطقه به قطب تولید محصولات مختلف تبدیل شود.

«احمد شوهانی» نماینده ی مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی نیز ضمن تاکید بر ظرفیت های استان ایلام در زمینه های کشاورزی و دامداری، اظهار داشت: زمین های مرغوب و دشت های پهناوری که برای کشاورزی در استان ایلام وجود دارد می تواند زمینه ساز تولید و رشد محصولات مختلف باشد؛ ولی این زمین ها به دلیل کم آبی یا مدیریت بد آب زیر کشت دیم قرار دارند.

وی یادآور شد: در صورت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی استان، می توان شاهد رشد چشمگیر محصولات در این منطقه باشیم.

«داریوش قنبری» نماینده ی پیشین مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی هم  در بیان ظرفیت های استان ایلام اظهار داشت: این استان با وجود رودخانه های فراوان و دشت های متعدد، می تواند زمینه ی مناسبی را برای کشت محصولات کشاورزی فراهم آورد و به قطب تولید محصولات مختلف تبدیل شود.

ظرفیت های استان ایلام تنها در دو حوزه ی کشاورزی و دامداری خلاصه نمی شود؛ یکی از مهمترین زمینه های سرمایه گذاری در این استان در حوزه ی نفت و گاز است. این استان با داشتن ذخایر 14 تریلیون متر مکعبی گاز و حدود چهار درصد ذخیره ی نفت ایران از جمله استان های غنی در زمینه ی انرژی است.

افزون بر منابع فسیلی، ایلام دارای معادن مختلفی همچون گچ، سنگ آهن، فسفات، سنگ نما، نمک آبی، شن و ماسه است.

قنبری نماینده ی مردم ایلام در مجلس هشتم در این زمینه گفت: ایلام با داشتن حدود 14 درصد از گاز کشور و منابع فراوان نفتی یکی از مهمترین استان های کشور در زمینه ی ذخایر زیر زمینی است.

وجود بالغ بر 400 کیلومتر مرز خاکی با کشور عراق اهمیت ویژه یی به استان ایلام بخشیده است؛ وجود پایانه ی مرزی مهران و عبور بزرگراه کربلا از محدوده ی جغرافیایی این استان موجب شده است مردمان این دیار از چند صد سال قبل پذیرای زایران کربلای معلی باشند.

احمد شوهانی در این زمینه گفت: همجواری ایلام با کشور عراق و عبور زایران کربلای معلی از این استان می تواند زمینه ساز جذب توریسم مذهبی و سرمایه گذار خارجی باشد.

اما در این زمینه علی سایه میری بر این باور است که عبور بزرگراه کربلا از ایلام نمی تواند سود آنچنانی برای مردمان این خطه داشته باشد.

وی با بیان اینکه مردم این استان از مزایای این راه بهره یی نمی برند، گفت: اگر قرار است سودی در این زمینه به مردم ایلام برسد باید سهم این منطقه در ترانزیت کالا از این راه نصیب مردم شود.

طبیعت بکر منطقه و پوشش های جنگلی بلوط در کنار آثار تاریخی به جای مانده از تمدن بزرگ ایلامی در این استان، از دیگر بسترهای مناسبی است که در صورت سرمایه گذاری در آن، می توان شاهد رشد صنعت جهانگردی و ایرانگردی شد.

غار «زینه گان»، دریاچه ی دوقلوی «سیاه گاو»، آبشار «آما» ، قلعه ی «کنجان چم»، موزه ی مردم شناسی «قلعه والی»، قلعه ی «شیاخ»، چشمه های آبگرم، آتشکده ی «سیاهگل»، رودخانه ی پرخروش «سیمره»، آتشکده ی «موشکان» و تنگه ی «بهرام چوبین» از جمله آثار و مناطق دیدنی استان ایلام هستند.

شوهانی با چهار فصل توصیف کردن استان ایلام آن را یکی از جاذبه های ایرانگردی دانست و در عین حال تاکید کرد که این جاذبه در اثر بی توجهی مورد غفلت واقع شده است.

*** محرومیت های آشکار ایلام

نخستین و مهمترین مشکل استان ایلام، نرخ بالای بیکاری در این استان است که تا نزدیک 30 درصد نیز برآورد شده است. یکی از مهمترین دلایل نرخ بالای بیکاری در این استان، بیگانگی آن با توسعه ی صنعتی است. معدود واحدهای صنعتی که در ایلام دیده می شود، نخست اینکه با نیاز منطقه هیچ گونه تناسبی ندارند و دوم اینکه همین واحدها پس از مدتی بر اثر بی توجهی و سوء مدیریت یا تعطیل می شوند یا با کمتر از نیمی از توان خود کار می کنند.

از دیگر عوامل افزایش نرخ بیکاری در استان، نبود سرمایه گذاری های کلان خارجی در این منطقه است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نرخ سرمایه گذاری خارجی در ایلام به طور تقریبی صفر است و از این حیث در ردیف آخر در استان های کشور قرار دارد.

داریوش قنبری در ادامه  به بیکاری جوانان ایلامی اشاره کرد و گفت: بر اساس آمارهای رسمی و غیر رسمی نرخ بیکاری در استان ایلام بیشتر از 30 درصد است که نسبت به میانگین کشور 2 برابر است.

وی با اشاره به نبود سرمایه گذاری داخلی و خارجی در استان گفت: با توجه به اینکه سرمایه دار بومی در استان ایلام وجود ندارد، انتظار می رود دولت در این استان زیربناهای سرمایه گذاری را فراهم آورد تا در آینده شاهد سرمایه گذاری بخش خصوصی نیز باشیم.

سایه میری عضو هیات علمی دانشگاه ایلام با اشاره به نیروی جوان این استان به عنوان سرمایه ی انسانی گفت: نیروی جوان و جمعیت جویای کار استان می تواند سخت افزاری برای توسعه باشد؛ ولی متاسفانه به دلایل مختلف مورد توجه قرار نگرفته است.

وی در ادامه با اشاره به عوامل مختلف موثر در نرخ بیکاری گفت: نبود زیر ساخت های لازم یکی از مهمترین این عوامل است که موجب شده است شاهد نرخ بالای بیکاری در جامعه باشیم.

سایه میری در پاسخ به پرسشی درباره ی پایین بودن نرخ سرمایه گذاری خارجی در ایلام گفت: اطلاع رسانی ضعیف درباره ی ظرفیت ها و توانمندی های استان ایلام موجب شده است این منطقه برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی ناشناخته بماند.

احمد شوهانی در پاسخ به پرسشی در زمینه ی مهمترین علل بیکاری در استان ایلام اظهار داشت: نبود سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی در این استان از مهمترین این عوامل است که نقش زیادی در بیکاری و مهاجرت جوانان از ایلام دارد.

از دیگر مشکلات ساکنان این استان نبود شادی و نشاط اجتماعی است؛ زیرا نشاط اجتماعی، شادی و جنب و جوش روزگاران گذشته مردم دیار ایلام، جای خود را به افسردگی، اعتیاد، طلاق، خودکشی و یاس و ناامیدی داده است و ایلام را به عروس غم زده ی زاگرس مبدل کرده است؛ تا جایی که این استان در سالیان گذشته همواره بالاترین میزان نرخ خودکشی در کشور داشته است.

نماینده ی مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی فقر را مهمترین دلیل افزایش خودکشی در این استان دانست و تاکید کرد: جوانان ما به دلایلی همچون بیکاری که زمینه ساز فقر است گرفتار ناهنجاری های اجتماعی می شوند.

اما در این پیوند سایه میری، ضعف دستگاه های نظارتی و پیشگیری کننده از حوادث اجتماعی را دلایل ناهنجاری می داند. وی بر این باور است: جدی نبودن دستگاه هایی برای نظارت و پیشگیری از آسیب های اجتماعی خود موجب رشد این پدیده ها در ایلام شده است.

استان ایلام از جمله مناطقی بود که در زمان هشت سال جنگ تحمیلی در تیررس مستقیم نیروهای بعثی عراق قرار داشت و همین عامل سبب شده است که هنوز آثار جنگ در زمینه های مختلف اجتماعی ، اقتصادی و روانی در این منطقه دیده شود.

عضو کمسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به خسارت های جنگ برای استان ایلام، گفت: هر چند که جنگ ایران و عراق در سال 1367 به صورت رسمی پایان یافت ولی استان ایلام با توجه به آثار بر جای مانده از جنگ، هنوز درگیر این معضل است.

نبود نظام (سیستم) پیشرفته ی آبیاری صنعتی یکی از مشکلاتی است که کشاورزان ایلامی با آن دست به گریبانند. در حال حاضر 79 درصد کشاورزی استان بر اساس دیم کاشت می شود.‏‎ ‎با وجود اینکه بخش مهمی از درآمد ‏و حتی‎ ‎اشتغال مردم استان در بخش کشاورزی است ولی زراعت در این منطقه به صورت سنتی انجام می شود و این روش نه تنها به اشتغالزایی موفق‏‎ ‎منتج نشده است و بلکه سبب ‏افزایش میزان ‏بیکاری پنهان در جمعیت فعال استان شده ‎است.

وجود یک میلیون و 600 هزار هکتار جنگل و مرتع ، داشتن 18 رودخانه ی دایمی و 336 هزار هکتار زمین در استان با قابلیت کشاورزی یکی دیگر از زمینه های سرمایه گذاری است که مورد غفلت واقع شده است.

قنبری با اشاره به وجود رودخانه های پرآب این استان گفت: در سال مقدار زیادی از آب این رودخانه ها به کشور عراق سرازیر می شود. هر چند که عملیات احداث چند سد در این استان صورت گرفته است ولی مردم انتظار دارند که آب بند های بیشتری بر روی این رودخانه ها احداث شود.

یکی دیگر از مشکلات این استان نبود صنایع تبدیلی برای فرآورده های دامی استان است . عشایر این استان با وجود نقش گسترده یی که در تولید محصولات دامی دارند، ولی به دلیل نبود صنایع تبدیلی، در چند سال گذشته، تغییر محسوسی در سطح درآمدشان دیده نمی شود.

در این پیوند عضو هیات علمی دانشگاه ایلام با اشاره به ظرفیت های فراوانی استان در مواد پروتینی و لبنی گفت: نگاهی که در دامداری استان ایلام وجود دارد نگاهی قدیمی و مربوط به 20 سال گذشته است که امروز نمی تواند جوابگوی نیازهای جامعه باشد.

ایلام با وجود داشتن منابع عظیم گاز و نفت در کشور، از داشتن یک پالایشگاه مجهز و با ظرفیت بالا برای فرآوری محصولات نفتی محروم است.

نماینده ی مردم ایلام در مجلس با اشاره به تنها پالایشگاه قدیمی این استان گفت: هر چند این پالایشگاه امروز در استان فعال است ولی ظرفیت آن به مراتب از ذخایر نفتی استان کمتر است؛ انتظار ما در این سفر از رییس جمهوری محترم این است که به توسعه ی پالایشگاه ایلام توجه ویژه یی داشته باشد.

سایه میری هم بر این باور است که ایلام هر چند از لحاظ معادن استانی غنی است ولی با این وجود با وجود هنوز اراده یی برای شناخت و بهربرداری از این معادن شکل نگرفته است. وی افزود: هر چند تلاش هایی در زمینه برداشت از معادن صورت گرفته است ولی این تلاش ها معمولا زودگذر و یا موقتی بوده است.

وضعیت راه ها و جاده ها در ایلام نیز یکی از دغدغه ها و مردم این استان است. نماینده ی سابق مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت نامناسب راه های استان گفت: نبود بزرگراه و خط ریلی یکی از مشکلات استانی است که چند صد سال است پذیرای زایران کربلا است.

وی با اشاره به مصوبه ی ایجاد خط ریلی برای استان ایلام گفت: هر چند در سالیان گذشته بودجه یی برای این امر در نظر گرفته شده و زمینه های مطالعاتی آن انجام شده است ولی هنوز اقدامی در راستای احداث آن صورت نگرفته است.

احمد شوهانی هم در این زمینه با اشاره به اعتباراتی که در سال های گذشته به این استان اختصاص یافته است گفت: کمبود اعتبار یکی از دلایل اصلی نبود زیر ساخت های راهی مناسب در استان ایلام است.

وی با اشاره به بحث طرح راه آهن ایلام و زمان شروع به کار آن، گفت: با توجه به اینکه در بودجه ی امسال اعتبار به طرح های بالای 80 درصد اختصاص یافته، نمی توان انتظار داشت اعتبار به طرحی داده شود که هنوز در مرحله ی مقدماتی است.

اما عضو هیات علمی دانشگاه ایلام نبود راه های مناسب در این استان را نتیجه ی تفکر دولت در هزینه-فایده ی سرمایه گذاری در این حوزه می داند. سایه میری بر این باور است تا زمانی که دولت تشخیص دهد کارکرد پایانه ی مرزی مهران سود آور نیست نمی توان انتظار داشت در این زمینه، سرمایه گذار انجام شود.

ریزگردها از دیگر مشکلاتی هستند که استان ایلام مانند دیگر استان های مرزی همواره با آن دست و پنجه نرم می کند؛ توجه نکردن به این معضل و ارایه نکردن راهکاری برای آن می تواند در آینده مردمان این خطه را با مشکلات و بیماری های فراوانی درگیر کند.

قنبری در این زمینه گفت: چندین سال است که مردمان این خطه در فصل تابستان با این معضل دست به گریبانند و این خود سبب ایجاد مشکلات و بیماری های فراوان شده است.

استان ایلام هر چند که در زمینه منابع معدنی منطقه یی غنی است ولی به خاطر نبود سرمایه گذاری و عدم مدیریت این منابع عظیم تنها به مصرف داخلی استان می رسند و تا کنون هیچ گونه صادراتی حتی به استان های همجوار نداشته استه است.

علی سایه میری در این زمینه گفت: یکی از مواردی که باعث توجه نکردن به منابع معدنی استان ایلام شده است، کمبود اعتبارات است که برای این بخش در نظر گرفته می شود.

کاهش شدید منابع آبی و کمبود امکانات و اعتبارات لازم برای رفع این مشکل از دیگر معضلاتی است که مردم مرزنشین ایلام با آن دست و پنجه نرم می کنند؛ با توجه به بخش گرمسیری این استان، مناطق روستایی و شهری از کمبود آب شرب رنج می برند و در بسیاری از مواقع حتی دچار بحران بی آبی می شوند.

آب شرب و کمبود آن در استان ایلام از دیگر مسایلی بود که قنبری از آن به عنوان مشکل هر دو طیف شهری و روستایی یاد کرد. وی در این زمینه گفت: ما در شهرهای استان روزانه شاهد قطعی آب در چند ساعت هستیم و در نقاط روستایی این مساله خیلی حادتر است که باید مورد توجه قرار گیرد.

اما در این زمینه شوهانی بر این باور است که با توجه به تلاش نمایندگان مجلس مشکل بی آبی در استان حل شده است و این استان حتی با کمبود آب در حوزه ی شهری و روستایی رو به رو نیست.

بازارچه های مرزی یکی دیگر از ظرفیت هایی است که در این استان مورد توجه قرار نگرفته است. از نگاه اقتصادی ایجاد یک بازارچه فصلی در شهرستان مرزی «دهلران» با «میسان» عراق به ویژه در فصل برداشت محصولات کشاورزی بسیار توجیه پذیر و برای کشاورزان منطقه به ویژه در جذب ارز بسیار حایز اهمیت است.

قنبری در این زمینه گفت: هر چند که پیگیری های فراوانی در مجلس هشتم موجب تصویب مصوبه یی برای ایجاد بازارچه ی مرزی مهران شد ولی دولت گذشته اعتباری برای آن در نظر نگرفت و این امر به یک مصوبه ی کاغذی تبدیل شده است.

استاد اقتصاد دانشگاه ایلام نیز با اشاره به مرزهای خاکی ایلام با عراق گفت: در استان های دیگر که در مناطق مرزی هستند معمولا بازارچه های تجاری شکل گرفته است ولی هنوز مشخص نیست که چرا استان ایلام در این زمینه دارای محدودیت است؟

استان ایلام در آخرین سرشماری نفوس و مسکن کشور در سال 90 عنوان کم جمعیت ترین استان کشور را به خود اختصاص داد. بسیاری از کارشناسان، مهاجرت را یکی از علت های اصلی کم جمعیتی استان قلمداد می کنند؛ زیرا بر اساس بافت سنتی این استان نمی توان گفت نرخ زاد و ولد در ایلام در مرتبه ی پایینی قرار دارد.

علی سایه میری توجه نکردن دولت در فراهم کردن یک زندگی رفاهی برای مردمان این استان را دلیل مهاجرت فرستی این استان دانست که خود موجب خالی شدن منطقه از سکنه ی فعال شده است.

شوهانی نماینده ی مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی با اشاره به عوامل دخیل در کم جمعیتی ایلام گفت: ایلام به دلیل محرومیت سال های گذشته به یک استان مهاجر فرست تبدیل شده است و این خود برای نیروی کار جوان این استان می تواند آفت باشد.

عضو کمسیون امنیت ملی مجلس مهمترین دلیل مهاجرت از استان ایلام را تمرکز مراکز صنعتی، علمی و فرهنگی در مرکز دانست و تاکید کرد: توجه به ظرفیت های استان ایلام و سرمایه گذاری در این منطقه می تواند سبب نگه داشتن نیروی کار جوان در ایلام شود.

ایرنا