باز تعریف معادلات قلب آسیا/ چرا ایالات متحده بازی تازه‌ای را در حیاط خلوت چین و روسیه آغاز کرد؟

به گزارش تجارت نیوز، جشن گرفتن چرخش دیپلماتیک، به‌ویژه برای کشورهای آسیای مرکزی که به نظر می‌رسد موفقیت‌های بین‌المللی را یکی پس از دیگری از آن خود می‌کنند، رخدادی خوشحال‌کننده است. پس از سال‌ها لابی‌گری و کشمکش دیپلماتیک، واشنگتن سرانجام میزبان پنج رئیس‌جمهور آسیای مرکزی چون قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در کاخ سفید برای اجلاس نوامبر C5+1 بود. این موفقیت آمریکایی پس از تلاش‌های مشابه چین، اتحادیه اروپا، هند، ژاپن، آلمان و روسیه حاصل شد.

استراتژی تازه قلب تازه

حال سوال این است، از این پس آسیای مرکزی‌ باید در انتظار چه چشم‌اندازی باشد؟ این گروه از بازیگران اجلاسی در تاشکند برگزار کردند که در چارچوبش از آذربایجان به عنوان عضو «C6» استقبال و نشانه‌هایی برای تحکیم اتصال و همکاری فرامنطقه‌ای تعیین شد. در هر دو مورد، ظاهرا کشورهای C5 از تشریفات به سمت عمل در حرکت‌اند و بر معاملات و دیپلماسی تاکید می‌کنند تا استقلال منطقه‌ای تغییر جهت داده و ارتقا یابد.

نشست C5+1 که با تعمیق رقابت استراتژیک ایالات متحده و چین و تشدید تحریم‌ها علیه روسیه همزمانی داشت، نویدبخش تلاش‌های قلب آسیا برای تنوع‌بخشی و دوری از وابستگی به همسایگان بزرگ خود است. این نشست همچنین گامی رو به جلو در مسیر تلاش‌های منطقه برای جلب نظر ایالات متحده به منظور توسعه اقتصادهای مستقل قلمداد می‌شود. از منظر واشنگتن، این اجلاس یک پیروزی ضروری برای دیپلماسی اقتصادی ایالات متحده و راهی برای جذب شرکای جدید جهت کمک به کاهش وابستگی این بازیگر به عناصر کمیاب خاکی به چین است.

نشست تاشکند واقعیت مبتنی بر اتصال غرب آسیای مرکزی به اروپا از طریق بندر باکو را تدوین کرد. این در حالی است که مشارکت ترانس خزر موفقیت کریدور میانی در انتقال مستقل بار از طریق آذربایجان و گرجستان به بازارهای اروپایی را تقویت می‌کند. همزمان پیکربندی C6 انگیزه‌ها برای اتصال از طریق کریدور مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP) را افزایش داده؛ گزاره‌ای که زمینه را برای تثبیت صلح بین ارمنستان و آذربایجان فراهم و نویدبخش بیش از دو برابر شدن توان حمل و نقل بار به اروپا است.

بازی اقتصادی واشنگتن

در سایه شکوه فرش‌های قرمز و میزهای براق اجلاس واشنگتن، واقعیتی ژئوپلیتیکی حاکم است: ایالات متحده اکنون مستقیما کنترل چین بر زنجیره‌های فرآوری و تامین مواد معدنی استراتژیک و همچنین نفوذ روسیه در حیاط خلوتش را به چالش می‌کشد. با وجود شتاب بی‌وقفه جهت برگزاری این رویداد در سطح بالا و در میانه تعطیلی دولت فدرال، واشنگتن نمی‌توانست پیام جسورانه خود را واضح‌تر از این بیان کند.

کریستوفر لاندو، معاون وزیر امور خارجه، مجمع تجاری موازی C5+1 در مرکز کندی را با یک بیانیه صریح افتتاح کرد: «هدف سیاست خارجی، افزایش رفاه مردم آمریکا با یافتن فرصت‌هایی برای تبادل فرصت‌های اقتصادی و تجاری سودمند است.» این جمله، خلاصه‌ای از فلسفه‌ی دیپلماسی تجاریِ تقویت‌شده‌ دولت ترامپ است؛ پیامی حول محور اصل «اول آمریکا» که سیاست خارجی را با دسترسی به بازار و مشارکت بخش خصوصی هم صدا می‌کند. در چنین شرایطی مجموعه قراردادهای کلان میلیارد دلاری این اجلاس که به طور مشترک توسط وزارتخانه‌های امور‌خارجه و بازرگانی ایالات متحده رسانه‌ای شده، شامل مواد معدنی حیاتی، هوانوردی، انرژی و زیرساخت‌های دیجیتال بود.

در حالی که وعده‌های پر سر و صدای ازبکستان ظاهرا تیتر یک رسانه‌ها را به خود اختصاص داد چرا که ترامپ ادعا کرد که ازبکستان در طول دهه آینده ۱۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد آمریکا سرمایه‌گذاری خواهد کرد، اما این ارقام نزدیک به کل تولید ناخالص داخلی این کشور است و هنوز در تاشکند تایید نشده است. با این وجود، طرح جامع سرمایه‌گذاری دوجانبه شوکت میرضیایف، که بخش‌های اقتصادی متعددی را در بر می‌گیرد، در کنار توافقات گسترده‌‌تری رسانه‌ای شد.

اگرچه ممکن است مجموع دستاوردهای اجلاس رهبران C5 در نهایت به تضاد وعده‌های اغراق‌آمیز با قراردادهای واقعی منجر شود، اما ایالات متحده از فضای پرشور و ماهیت دوگانه اجلاس استقبال کرد. این تئاتر سیاسی در مقابل دوربین‌ها به نمایش درآمد و عزم رهبران C5 برای تنوع‌بخشی به مشارکت‌هایشان و کشف راه‌های جدید اتصال جهانی را نشان داد. در سطحی دیگر، اجلاس واشنگتن تلاشی جدی و عملی و نهادینه‌شده برای تثبیت حضور آمریکا در منطقه از طریق سرمایه‌گذاری اقتصادی و مشارکت‌های متقابل بلندمدت بود.

گام بعدی برای اتصال آسیای مرکزی

پس از جلسات سطح بالا در ایالات متحده، اجلاس تاشکند با گنجاندن باکو در ساختار C6، بازآرایی ژئواستراتژیک آسیای مرکزی را بیش از پیش ارتقا داد. در حالی که روسیه همچنان یک شریک تجاری مهم باقی خواهد ماند و چین بر بخش عمده‌ای از تامین مالی زیرساخت‌های منطقه تسلط دارد، این گروه‌بندی جدید، حرکتی آگاهانه به سوی عاملیت و استقلال منطقه‌ای است.

با نهادینه کردن «جامعه آسیای مرکزی»، گزاره‌ای که میرضیایف، پیشنهاد شده، این 6 کشور به عنوان بازیگران مستقلی که مسیر خود را در لایه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و امنیتی ترسیم می‌کنند، اعلام کرده‌اند.

همزمان با به رسمیت شناختن آذربایجان به عنوان یک شریک حیاتی و همچنین به عنوان یک مرکز ترانزیت و انرژی که آسیای مرکزی را به قفقاز جنوبی و از آنجا به اروپا متصل می‌کند، اهمیت استراتژیک منطقه فراتر از سایه همسایگان بزرگترش تقویت خواهد شد. در واشنگتن، ایالات متحده با تمرکز بر مواد معدنی حیاتی، زیرساخت‌ها و تعامل چندجانبه ساختاریافته‌تر به قلب آسیا متعهد شده است. با این حال، اقدام سریع C5 نشان می‌دهد که کشورهای این جغرافیا از هم‌سویی با زنجیره‌های تامین استراتژیک غرب راضی نیستند. به نظر می‌رسد که آن‌ها به دنبال رسمیت بخشیدن به معماری منطقه‌ای هستند که فراتر از وابستگی مبتنی بر حمایت خارجی باشد. در عوض، رهبران آسیای مرکزی به طور ضمنی در تاشکند اعلام کرده‌اند که جاه‌طلبی‌های آن‌ها بلندمدت است و هدفشان نهادینه کردن اتصال و همکاری برای پیشبرد حاکمیت منطقه‌ای است.

اگر چه روسیه و چین عمیقا در بخش‌های زیرساختی و منابع آسیای مرکزی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما نشست تاشکند بستری برای همکاری منطقه‌ای ایجاد می‌کند که تسلط خارجی را پیچیده‌تر خواهد ساخت. افزایش مشارکت‌ها، تجمیع منابع و تقویت اتصال فرامرزی می‌تواند به کاهش وابستگی به پکن و مسکو کمک کند. ایجاد پل‌های اقتصادی به سمت غرب به عنوان یک بلوک منطقه‌ای یکپارچه‌تر، به هر شش کشور فعال در مذاکره با همه شرکای بالقوه، قدرت نفوذ بیشتری می‌دهد. صور فلکی C6 نشان‌دهنده یک دیدگاه مشترک است که ریشه در همکاری دارد و می‌تواند بر افزایش تعامل با ایالات متحده متمرکز شود.

پشت پرده نفوذ آمریکا در آسیای مرکزی

محور اصلی نشست واشنگتن، اعلام پروژه بزرگ برای دستیابی به تنگستن به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار در قزاقستان بود که در جریانش ۷۰ درصد سهام آن متعلق به ایالات متحده است و این بازیگر ۹۰۰ میلیون دلار در تامین مالی بانک صادرات-واردات قزاقستان مشارکتی متعهدانه خواهد داشت. پس از عملیاتی شدن، این سایت به بزرگترین تولیدکننده تنگستن جهان تبدیل خواهد شد که برای تولید تجهیزات و مواد لازم برای هوافضا و مسائل دفاعی بسیار مهم است. این پروژه نمادی از رویکرد جدید واشنگتن است که مشارکت‌های دولتی-خصوصی را بر وام‌های مستقیم دولتی ترجیح می‌دهد تا حاکمیت زنجیره تامین مواد معدنی استراتژیک را ایجاد کند. توقایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، توافقات این اجلاس را «گواهی بر اعتماد فزاینده و فرصت‌های متقابلی که مشارکت طرفین را تعریف می‌کنند» توصیف کرد.

این در حالی است که واشنگتن برای توسعه دسترسی‌اش به اورانیوم، مس، لیتیوم و عناصر کمیاب کارت‌های زیادی دارد که برای کاهش وابستگی به زنجیره‌های تامین تحت سلطه پکن و دسترسی امن به ورودی‌های ضروری برای نیمه‌هادی‌ها، سیستم‌های تسلیحاتی و کاربردهای هوش مصنوعی طراحی شده‌اند. به طور تصادفی، دولت ایالات متحده 10 ماده جدید، از جمله مس، را به فهرست مواد معدنی حیاتی خود اضافه کرده و به صراحت به پتانسیل تامین آسیای مرکزی اشاره دارد.

بازی در زمین حریف

با این حال، کنش واشنگتن صرفا مبتنی بر استخراج منابع نیست. در آسیای مرکزی، ایجاد معدن پیشرفته‌تر، انعطاف‌پذیری زنجیره تامین را ایجاد می‌کند، ارزش سنگ‌های معدنی استخراج شده را به طور قابل‌توجهی افزایش و وابستگی به چین به عنوان یک بازار تک منبع را کاهش می‌دهد. در راستای استدلال معاون وزیر ایالات متحده مبنی بر اینکه تعامل اقتصادی دوباره در سیاست خارجی ایالات متحده محوریت دارد، اجلاس واشنگتن تعداد قابل توجهی از توافقات دیگر را تضمین کرد. بوئینگ دوباره به عنوان یک قهرمان بزرگ هواپیماهای تجاری ایالات متحده ظهور و سفارش‌هایی برای حداکثر 37 هواپیما به ارزش بیش از 9 میلیارد دلار دریافت کرد.

در حوزه مالی، سیتی با جمع‌آوری ۴۰ میلیارد دلار کمک مالی برای قزاقستان، انتشار اوراق قرضه یورو برای قرقیزستان و تاجیکستان را کلید زد و به ازبکستان کمک کرد تا رتبه اعتباری خود را افزایش دهد. فریدوم هولدینگ، یک گروه مستقر در قزاقستان و مستقر در نزدک، در حال گسترش روابط خود با شرکت‌های فین‌تک و مراکز داده آمریکایی است. شورون بر گسترش ۴۸ میلیارد دلاری تنگیز خود به عنوان گواهی بر یک همکاری ۳۰ ساله قابل اعتماد تأکید کرد. این سرمایه‌گذاری‌ها در کنار هم، پتانسیل همکاری صنعتی گسترده فراتر از استخراج منابع را نشان می‌دهند و به ستون بعدی یک رابطه بسیار توسعه‌یافته‌تر تبدیل می‌شوند.

رقابت برای نقش آفرینی در کریدورها

از قضا، موفقیت اجلاس واشنگتن به شدت بر تعاملات دوجانبه متکی بود و در نتیجه، رویکردهای چین و روسیه در مورد نفوذ فردی زیر چتر منطقه‌ای را منعکس کرد.

تمرکز معاملاتی اجلاس واشنگتن در ظاهر با مشارکت‌های فردی پیرامون مواد معدنی حیاتی، فناوری، هوانوردی و تسهیل سرمایه‌گذاری تعریف شد. اما این مدل تعامل مزایای غیرقابل انکاری برای آسیای مرکزی داشت: دسترسی به بازارهای سرمایه آمریکا، مشارکت در فناوری‌های پیشرفته و چشم‌انداز ادغام زنجیره‌های تامین منطقه‌ای با بازارهای غربی. ترکیب رویکردهای دوجانبه و منطقه‌ای، منافع بلندمدت ایالات متحده در آسیای مرکزی را برجسته کرد که به موازات تلاش‌های این قاره برای تقویت صلح و اتصال در سراسر دریای خزر در قفقاز جنوبی قابل تبیین است.

اجلاس تاشکند چیزی بیش از یک تعامل برای به رسمیت شناختن رسمی اتصال موجود در دریای خزر بود. ابتکار C6 به طور غیرمستقیم بر اساس ابتکار C5+1 ایالات متحده بنا شده، زیرا کشورهای آسیای مرکزی و آذربایجان در تلاشند تا اتصالی را که به تقویت کریدور TRIPP و پیوند دو ابتکار آمریکایی نیز کمک می‌کند، تسریع کنند. خطوط ریلی و انرژی اضافی که از قفقاز جنوبی عبور می‌کنند و به ترکیه و مدیترانه متصل می‌شوند، نویدبخش امتیازهای اقتصادی و دیپلماتیک قابل‌توجهی هستند.