مصادیق آزار در مراکز درمانی کدامند؟/ بیمار می‌تواند در طول معاینات فرد معتمدی همراه داشته باشد/ کادر درمان هم مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند
یک جامعه شناس درباره مسائل پیش آمده درباره آزار جنسی در مراکز درمانی به خبرآنلاین گفت: «مطالعات در مورد آزار در مراکز درمانی بیشتر متمرکز بر آزار جنسی حرفه‌مندان سلامت (به خصوص زنان) توسط بیماران و مراجعان مراکز درمانی و همکاران است و کمتر بر روی آزار جنسی بیماران تحقیق شده است. موضوع آزار جنسی بیماران به تازگی و بعد از جنبش می‌تو در جهان مورد توجه قرار گرفته و پژوهش‌هایی درباره آن انجام شده است.»
در چند روز گذشته دو پرونده درباره تعرض به زنان در اورژانس گزارش شده است، هر دوی این پرونده‌ها در محاکم قضایی تایید شده و افراد خاطی حکم گرفته‌اند، یکی مربوط به سال ۱۳۹۶ و دیگری مربوطه به فروردین سال جاری. برای جلوگیری از موارد مشابه بهتر است درباره مسائلی از این دست آگاهی رسانی شود، شاید گفت‌وگو با یک جامعه‌شناس برای شناخت بهتر درباره مسئله آزار انتخاب درستی باشد، آن هم جامعه‌شناسی که خودش پزشک است،.
با سیمین کاظمی درخصوص مسائل مربوط به آزار در مراکز درمانی و قربانی‌های احتمالی آن گفت‌وگو کردیم، او معتقد است: «آزار جنسی بیماران تبعات فردی و اجتماعی مهمی دارد، هم به بیمار صدمه می‌زند و هم اعتماد عمومی به نظام سلامت را از بین می‌برد.»
متن کامل گفت‌وگو در ادامه آمده است.
*آیا ارزیابی‌ای از امنیت مراکز درمانی وجود دارد، قربانی‌های این قبیل آزارها چه کسانی هستند؟
در حال حاضر ارزیابی از میزان شیوع آزار جنسی بیماران توسط کارکنان بهداشتی و درمانی وجود ندارد و آماری هم در این خصوص منتشر نشده است. در موضوع آزار جنسی بیماران ممکن است به دلایلی مثل احساس گناه، شرم، ترس و تحقیرشدگی و ناتوانی نتوانند تجربه آزار را بیان کنند. خصوصاً که سازوکار مشخصی برای رسیدگی به آن وجود ندارد و اثبات آن نیز آسان نیست. اما جسته و گریخته برخی تجربه خود را از آزار جنسی توسط کادر درمان بازگو می کنند. آزار جنسی بیشتر متوجه زنان است هر چند باید در نظر داشت کودکان و اقلیت‌های جنسی هم ممکن است قربانی خشونت و آزار جنسی شوند. در این بین افراد دارای معلولیت و افرادی که از مشکلات روانی رنج می‌برند نیز ممکن است بیشتر در معرض آزار جنسی باشند.
کادر درمان مورد آزار و اذیت بیماران و همراهان بیماران و همکاران قرار می‌گیرد
*کادر درمان هم قربانی این آزارها می‌شوند؟
کادر درمان نیز مورد آزار و اذیت بیماران و همراهان بیماران و همکاران قرار می‌گیرد که در ایران این امر نیز به علت آنچه حساسیت‌های فرهنگی خوانده می‌شود، چندان مورد مطالعه قرار نگرفته است. یک مطالعه مروری در سال ۱۳۹۳ نشان داده که میزان شیوع آزار جنسی علیه پرستاران بین ۱.۰۷ درصد تا ۵.۹ درصد متغیر بوده، اما مطالعه مروری دیگری در سال ۱۳۹۸ نشان داده که میزان خشونت جنسی بین ۵.۴ تا ۱۱.۸ درصد است. در رابطه با این آمار باید در نظر داشته باشیم که فقط در مورد پرستاران است و شامل سایر کارکنان و پزشکان نمی‌شود. از طرفی توجه داشته باشیم که میزان آزار جنسی ممکن است بیشتر باشد، اما افراد تمایلی به بیان آن نداشته باشند.
موضوع آزار جنسی بیماران به تازگی در جهان مورد توجه قرار گرفته است
*آماری از تجربه موارد آزار در مراکز درمانی در مطالعات جهان وجود دارد؟
مطالعات در مورد آزار در مراکز درمانی بیشتر متمرکز بر آزار جنسی حرفه‌مندان سلامت (به خصوص زنان) توسط بیماران و مراجعان مراکز درمانی و همکاران است و کمتر بر روی آزار جنسی بیماران تحقیق شده است. موضوع آزار جنسی بیماران به تازگی و بعد از جنبش می‌تو در جهان مورد توجه قرار گرفته و پژوهش‌هایی درباره آن انجام شده است. مثلاً در آلمان مطالعه‌ای انجام شده که ۲.۵ درصد از زنان و ۰.۶ درصد مردان بالای ۱۴ سال قربانی آزار جنسی توسط کادر درمان شده‌اند یا در پرتغال تجربه آزار جنسی حدوداً ۱۰ درصد بوده است. در ایران آماری در دسترس نداریم.
بیمار می‌تواند در طول معاینات فرد معتمد خود را همراه داشته باشد
*آیا قوانین درباره مواجهه با آزار بیماران در مراکز درمانی بازدارنده است؟
قانون مشخصی درباره آزار جنسی بیماران وجود ندارد. در منشور حقوق بیمار به‌صراحت به این موضوع اشاره نشده است. تنها در بندهایی از آن گفته شده که بیمار می‌تواند در طول معاینات فرد معتمد خود را همراه داشته باشد. همین‌طور گفته شده که بیمار می‌تواند در صورت نقض حقوق خود شکایت کند. قانون انطباق امور اداری و فنی مؤسسات پزشکی هم وجود دارد که البته بیشتر در جهت اسلامی کردن مراکز پزشکی است و نه پیشگیری از آزار جنسی بیماران. یکی دو بند از این قانون می‌تواند محافظت کننده باشد، مثلاً حضور کارکنان همجنس یا شخص مورد اعتماد بیمار در معاینات یا در جابه‌جایی یا انتقال بیمار. اما به‌خاطر کمبود نیروی انسانی عملاً امکان اجرا ندارد.
مثلاً ما می‌دانیم که عمده کارکنان اورژانس کشور مردان هستند و امکان حضور کارکنان همجنس برای زنان وجود ندارد. این فقدان قانون باید جبران شود و قوانین لازم برای محافظت از بیماران تصویب شود و حمایت‌های لازم صورت گیرد.
حریم خصوصی بیمار محلی از اعراب ندارد
*فارغ از قانون، از حیث آموزش و اخلاق در پزشکی چگونه می‌شود جلوی این موارد را گرفت؟
باید به کارکنان آموزش داده شود و درباره اهمیت نقش و جایگاه‌شان آگاه شوند. بدانند که اعتماد در رابطه حرفه‌مند و بیمار امری حیاتی و حساس است و رفتارهایی که این اعتماد را خدشه‌دار می‌کند را به آنها گوشزد کنند. کادر درمان از پزشک و پرستار و سایر کارکنان چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی باید بدانند که بیمار حقوق و شخصیت دارد و لازم است حرمتش حفظ شود. علاوه بر این لازم است با تخلفات برخورد قانونی صورت گیرد. متأسفانه در ایران آموزش خاصی به کارکنان چه در دوره تحصیل و چه درآموزش‌های ضمن خدمت درباره بیمار و حقوق او داده نمی‌شود. عمده آموزش‌ها نه براساس احترام به حقوق بیمار بلکه با این هدف است که چگونه حرفه‌مندان گرفتار قانون نشوند. یعنی به‌آنها یاد می‌دهند که چه‌کار کنند که بیمار نتواند شکایت کند، یا در صورت شکایت کاری از پیش نبرد.
معمولاً حریم خصوصی بیمار محلی از اعراب ندارد و با بیمار همچون شیء بی‌ارزش رفتار می‌شود. حتی وقتی بیمار بخواهد از حریم خصوصی خود محافظت کند، او را آدمی عقب افتاده از نظر فرهنگی می‌دانند که انتظار نابه‌جا و سختگیرانه دارد. اگر بخواهید یک انسان حتی در حضور افراد همجنس برهنه شود، هرچند در فضای پزشکی و درمانی باشد، این وضعیت ممکن است برای او ناراحت کننده باشد، شاید برای ارائه دهندگان خدمات پزشکی این برهنگی به تسریع و تسهیل کار کمک کند اما باید وضعیت بیمار در نظر گرفته شود.
کادر درمان باید بتوانند همدلی بیشتری با بیمار داشته باشند و قادر به درک وضعیت بیمار باشند. برای پیشگیری از آزار جنسی، حضور یا همراهی کارکنان زن در مراکز درمانی و امداد و مراکز فوریت‌های پزشکی وقتی بیمار یا مصدوم زن است، می‌تواند احساس امنیت بیشتری ایجاد کند. البته اقدامات لازم برای حفاظت از زنان شاغل در اورژانس هم باید پیش‌بینی شود. همچنین وجود دوربین‌های نظارتی در آمبولانس و مراکز درمانی که احتمال آزارجنسی می‌رود، می‌توانند از احتمال وقوع خشونت جنسی بکاهد.
تعیین پروتکل‌هایی برای حفاظت از بیماران و کادر درمان
*تجربه کشورهای دیگر از نظر قانون و هم از منظر اخلاق در مواجهه با موارد آزار در مراکز چگونه است؟
اقدامات پیشگیرانه شامل آموزش دادن به بیماران و حرفه‌مندان سلامت است، همچنین تعیین پروتکل‌هایی برای حفاظت از بیماران و کادر درمان. علاوه براین ارزیابی کارکنان یکی از اقداماتی است که در بعضی مطالعات پیشنهاد شده است. سازوکارهایی نیز برای شکایت و پیگیری آزار جنسی پیشنهاد شده است که بیماران بتوانند گزارش بدهند.
*مصادیق آزار چیست، یعنی بیماران باید بدانند کدام اقدام توسط یک پزشک یا توسط کادر درمان مصداق آزار است؟
هر حرف عمل و اشاره‌ای که غیرمرتبط با بیماری باشد و مرزهای جنسی را نقض کند، و به‌طور منطقی و براساس فرهنگ و عرف جامعه به‌عنوان گفتار یا رفتار جنسی تلقی شود، مصداق آزار است. معاینات غیرمرتبط، شرح حال گرفتن و پرسیدن سابقه جنسی که غیرمرتبط با وضعیت بیمار باشد، لمس کردن که برای معاینه نباشد، سخنان و اظهار نظرهای با مضامین جنسی، درخواست دوستی و رابطه جنسی، ارسال پیام جنسی در فضای مجازی همگی می‌توانند مصداق آزار جنسی بیمار باشند.
انتظار داریم حرفه‌مندان سلامت قابل اعتماد باشند و بیماران به آنها اعتماد کنند
*به‌نظرتان جهت پیشگیری از موارد آزار چه اقدامی اهمیت دارد؟
موضوع مواجهه حرفه‌مندان سلامت و بیماران بدن و سلامت جسمی و روانی به‌عنوان امر خصوصی است، یعنی بیمار بدن‌اش را به دست یک فرد غریبه می‌سپارد و این مواجهه در یک محیط خصوصی و بدون نظارت عمومی رخ می‌دهد، بنابراین آنچه این رابطه و این مواجهه را امکان پذیر می‌کند اعتماد است. انتظار داریم حرفه‌مندان سلامت قابل اعتماد باشند و بیماران به آنها اعتماد کنند.
لزوم پایبندی به اخلاق حرفه‌ای و نظارت سازمانی
*این اعتماد چگونه حاصل و حفظ می‌شود؟
اینکه حرفه‌مندان طی دوره تحصیل آموزش ببینند که خود را به اخلاق حرفه‌ای پایبند بدانند یا سوگندنامه امضا کنند. اما ماهیت رابطه حرفه‌مندان سلامت و بیماران به‌گونه‌ای است که ممکن است زمینه سوء استفاده را فراهم کند. چون حرفه‌مندان سلامت به‌واسطه دانش و جایگاه‌شان از قدرت بهره‌مند هستند و در مقابل بیمار در موقعیت ضعف قرار دارد و نیازمند دانش و کمک حرفه‌مندان است و مجبور است برای بازیابی سلامت از آنها تبعیت کند. ویژگی مواجهه حرفه‌مند بیمار که در محیط خصوصی و بدون نظارت عمومی رخ می‌دهد (مثلا در مطب، آمبولانس، اتاق معاینه درمانگاه، اتاق سونوگرافی، اکوکاردیوگرافی، نمونه گیری آزمایشگاه و ...) زمینه را برای آزار و سوءاستفاده فراهم می‌کند، حال اگر شخص حرفه‌مند نظارت درونی نداشته باشد و ارزش‌های اخلاقی و حرفه‌ای را درونی نکرده باشد و از طرف دیگر نظارت بیرونی و سازمانی هم ضعیف باشد و بیمار به‌حقوق خود آشنا نباشد احتمال سوء استفاده و آزار بیشتر می‌شود.
تبعات فردی و اجتماعی آزار
*این قبیل اتفاقات چه تبعاتی دارد؟
آزار جنسی بیماران تبعات فردی و اجتماعی مهمی دارد، هم به بیمار صدمه می‌زند و هم اعتماد عمومی به نظام سلامت را از بین می‌برد. وقتی اعتماد به نظام سلامت خدشه‌دار شود، افراد در استفاده از خدمات سلامت دچار تردید و احساس ناامنی می‌شوند و ممکن است رفتار کمک جویی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. موردی که اخیراً درباره سوء استفاده جنسی از یک زن مصدوم در رسانه‌ها مطرح شد، موضوع تکان دهنده‌ای است و ممکن است زنان نیازمند کمک را در استفاده از خدمات اورژانس دچار دلهره و تردید کند. به‌همین خاطر لازم است تدابیر لازم برای پیشگیری از آزار جنسی بیماران و همچنین کادر درمان اندیشیده شود تا ارائه خدمات سلامت در محیطی امن و مطمئن انجام شود.
نظرات