ترکیه چگونه برای اعضای ناتو حاشیه‌ساز شد؟

به گزارش تجارت نیوز، ترکیه تحت رهبری محور سنی میانه‌رو و یه واسطه کمک به غرب، چشم‌انداز جاه‌طلبانه‌تری را برای خود ترسیم کرده؛ احیای هژمونی منطقه‌ای.

در همین راستا می‌توان گفت روابط اقتصادی و دیپلماتیک آنکارا با غرب، از جمله عضویتش در ناتو، اهرم‌های تاکتیکی برای دستیابی به هژمونی منطقه‌ای هستند، نه تعهدات واقعی به منافع مشترک با ایالات متحده. در این میان هدف نهایی ترکیه بازپس‌گیری نفوذی است که زمانی امپراتوری عثمانی از آن برخوردار بود، امپراتوری که بیش از شش قرن بر بخش‌های وسیعی از آسیا، اروپا و آفریقا حکومت می‌کرد. از این رو، این جاه‌طلبی‌ها منافع ایالات متحده، غرب و اسرائیل را به طور یکسان هدف قرار خواهد داد.

یکه‌تازی ترکیه در شام

به ادعای گروهی از ناظران در شرایط کنونی رابطه نزدیک میان ترکیه و احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه، نشان‌دهنده تغییر جهتی خطرناک است. به همین دلیل علی‌رغم امیدهای غرب درباره آینده شام، «محور اردوغان-شرع» خطر جایگزینی یک بلوک رادیکال با بلوک دیگر را به همراه دارد. از همین‌رو تحلیلگرانی مانند دکتر هی ایتان کوهن یاناروچاک هشدار می‌دهند که ترکیه اکنون عملا نقش میانجی را در سوریه ایفا کرده و رویدادها را از طریق نیروهای نیابتی‌اش هدایت می‌کند.

طبق گزارش‌ها، «فرماندهی‌های عملیات مشترک» به رهبری ترکیه اکنون فعالیت‌ها را در سراسر سوریه، اردن، عراق و لبنان هماهنگ‌سازی می‌کنند هرچند ظاهرا آنکارا به جای صلح‌سازی در سوریه، به دنبال تقویت نفوذ و جایگاهش و تحقق جاه‌طلبی‌هایش است. اسرائیل و سوریه اکنون علنا اذعان می‌کنند که تحت نظارت ایالات متحده به دنبال پیشبرد توافق صلح هستند. با این حال، با توجه به نفوذ اردوغان در سوریه، این جاه‌طلبی‌ها ممکن است با چالش‌هایی روبه‌رو شوند؛ یا بدتر از آن، تحت پوششی به ثمر برسند اما هزینه‌های بالایی را به جهان تحمیل کنند.

«مامور دوجانبه» ناتو

به ادعای نشنال اینترست علی‌رغم آن که ترکیه درگیر رقابت با تهران و مسکو بوده و هست، به سختی می‌توان این بازیگر را متحد اسرائیل یا غرب دانست. اردوغان ماه ژون در میانه اجلاس سازمان همکاری اسلامی (OIC) آشکارا از ایران حمایت کرد و گفت: «ما خوش‌بین هستیم که پیروزی از آن ایران خواهد بود»، او همزمان اسرائیل را به شعله‌ور کردن جنگ و تنش در منطقه متهم کرد. اظهارات اردوغان هم نشان از هم‌صدایی با رقبای غرب دارد و هم نشان‌دهنده تلاش‌هایش جهت رهبری منطقه. علاوه بر این اردوغان کماکان یکی از حامیان جدی حماس است و از منتقدان بنیامین تتانیاهو.

او در بازه‌ای از زمان، نخست‌وزیر اسرائیل را به ارتکاب «نسل‌کشی» در غزه متهم کرد و او را هیتلر عصر حاضر خواند. اردوغان فراتر از این با افتخار راهپیمایی‌های گسترده در سراسر کشور را رهبری می‌کند و حتی تا جایی پیش رفت که سال گذشته اسرائیل را به حمله تهدید و اعلام کرد: «همانطور که وارد قره‌باغ شدیم، به همان شکل وارد لیبی شدیم». در واقع، ترکیه سال‌هاست که بی‌توجه به خواست آمریکا و غرب میزبان رهبران حماس در خاک خود بوده و هست. روابط ترکیه با حماس دیرینه و عمیق است؛ از نظر سیاسی، مالی و عملیاتی. حماس شرکت‌های املاک و مستغلات، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سازمان‌های مردم‌نهاد در ترکیه تأسیس کرده، نهادهایی که مقیاس آن ترکیه را به یک مرکز مالی بزرگ برای این گروه تبدیل کرده است.

بازی در زمین رقیب

در همین حال، آنکارا در حال ساخت بزرگترین ارتش در اطراف مدیترانه بوده است، کنشی که صادرات دفاعی این بازیگر را در سال ۲۰۲۴ به میزان ۷.۱ میلیارد دلار افزایش داده و موجب شده تا آنکارا در لیبی، سوریه و قفقاز دست بالا داشته باشد. ترکیه اگرچه فاقد هواپیماهای رادارگریز و زرادخانه موشک‌های بالستیک دوربرد است، اما به دنبال پر کردن این خلاها از طریق خریدهای تسلیحاتی از ایالات متحده است. با این همه به ادعای ناظران تهدیدهای اردوغان فراتر از اسرائیل است. در سال ۲۰۲۲، او تهدید کرد که موشک‌های بالستیک را به سمت یونان پرتاب خواهد کرد. ترکیه هنوز به طور غیرقانونی قبرس شمالی را اشغال کرده، اقدامی که به شدت توسط اتحادیه اروپا که قبرس بخشی از آن است، محکوم شده است.

اردوغان در جریان سفر ژوئیه ۲۰۲۴ خود به این منطقه، قصدش را برای ایجاد یک پایگاه نظامی در آنجا اعلام کرد. از همین‌رو به ادعای گروهی از ناظران فعلا امید غرب مبنی بر اینکه ترکیه در برابر ایران موازنه برقرار کند، موجب شده تا نیت آنکارا به شکلی بد تعبیر شود. همان‌گونه که گفت‌و‌گوهای دفاعی اخیر ایران و ترکیه نشان می‌دهد، این دو کشور علی‌رغم اختلافات فرقه‌ای، همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی رو به رشدی دارند. در سال ۲۰۲۵، وزیر دفاع تهران از ترکیه به عنوان شریکی در مواجهه با «چالش‌های پیش روی جهان اسلام» تقدیر کرد.

در نهایت، جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ترکیه باید غرب را هوشیار نگه دارد. اگرچه ترکیه فاقد زرادخانه هسته‌ای مستقل است، اما میزبان ۵۰ کلاهک تحت کنترل ایالات متحده است؛ گزاره‌ای که نشانه‌ای از حرکت هسته‌ای غیرنظامی است که می‌تواند از نظر نظامی تکامل یابد. در سپتامبر ۲۰۲۵، آنکارا برنامه‌هایی را برای توسعه راکتور داخلی و ساخت پناهگاه‌های سراسری، از جمله پناهگاه‌های هسته‌ای، اعلام کرد.

نهادگرایی سیستماتیک

در دوران رهبری اردوغان، جامعه ترکیه دستخوش تغییرات سیستماتیک شده، تغییراتی که در تقابل با میراث سکولار آتاتورک قرار دارد. ترکیه از طریق تجارت، تدارکات دفاعی، رزمایش‌های نظامی مشترک با ایالات متحده و شعارهایی دال بر مشارکت – همان‌گونه که در آخرین سفر اردوغان به واشنگتن برای دیدار با رئیس‌جمهور ترامپ نشان داده شد – به دنبال تعامل با غرب است. با این حال، این استراتژی دوگانه – ظاهر شدن به عنوان متحد ناتو در عین توانمندسازی بازیگران رادیکال – منعکس‌کننده‌ رویکرد متناقض این بازیگر است. سیاست خارجی قاطعانه‌ ترکیه – جهت‌گیری‌ها و همکاری‌اش با گروه‌های رادیکال – این کشور را به طور فزاینده‌ای به یک متحد غیرقابل اعتماد نوظهور تبدیل کرده است.

آرمان‌های نئوعثمانی اردوغان نیز چالشی استراتژیک ایجاد می‌کند؛ چالشی که واشنگتن، ناتو و تل‌آویو نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند. پس اگر درباره ارزیابی ترکیه در معماری امنیتی غرب سکوت کنیم، باید بدانیم که افزایش فشارها بر اردوغان قبل از آن که این بازیگر موضع را تقویت کند لازم است. غرب در حال حاضر جاه‌طلبی‌های ترکیه را دست کم می‌گیرد، بر اقدامات کوته‌بینانه متمرکز است و در عین حال اقدامات نظامی بی‌ثبات‌کننده و تهاجمی اش را نادیده می‌گیرد.