عاطفه محمودی 
بررسی تبعات اجتماعی فساد شاسی‌بلندها:
خودروهای شاسی بلند کار دست مجلس داد
اعطای خودرو به عنوان هدیه برای منتفی کردن یک استیضاح، چه تاثیری روی عملکرد نمایندگان مجلس و دیدگاه مردم می‌گذارد؟ احمد بخارایی، مدیرگروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران با بررسی مشارکت مردم در انتخابات مجلس به این سوالات پاسخ می‌دهد.
به گزارش تجارت‌نیوز ، ماجرا از آنجا شروع شد که احمد علیرضابیگی، نماینده مجلس گفت در جریان منتفی شدن استیضاح قبلی فاطمی‌امین، 70 خودروی شاسی بلند در اختیار برخی از نمایندگان مجلس قرار گرفت.
قالیباف، رئیس مجلس ماجرا را تکذیب کرد و آن را هجمه جدید به دولت و مجلس عنوان کرد، اما طولی نکشید که بازرس ویژه رئیس دولت موضوع را تائید کرد. حسن درویشیان درباره واگذاری شاسی‌بلندها گفت بر اساس تفاهم‌نامه‌ای از سال 1400 این موضوع مطرح بوده و 100 خودرو به نمایندگان بدون قرعه‌کشی واگذار شده است.
این اولین بار نیست که صحبت از رانت و فساد در مجموعه‌های دولتی می‌شود. تابستان سال گذشته مجلس در گزارشی از فساد 92 هزار میلیارد تومانی فولاد مبارکه خبر داد. پرونده‌ای که نشان می‌داد اشخاص حقیقی و حقوقی در کنار هم از آن سهم بردند؛ از جمله وزارت صمت، صداوسیما و… .
نگاهی به پرونده‌های فساد و رانت نشان می‌دهد که این موضوع معطوف به یک سازمان یا وزارتخانه نبود. حالا هم نوبت به مجلس شورای اسلامی رسیده است. اما دادن هدیه برای منتفی کردن یک استیضاح، چه تاثیری روی عملکرد نمایندگان مجلس و دیدگاه مردم می‌گذارد؟
تجارت‌نیوز در گفت‌وگو با احمد بخارایی، مدیرگروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران، تبعات اجتماعی پرونده شاسی‌بلندها را بررسی می‌کند.
با مجلس ایده‌آل فاصله داریم
بخارایی در این مورد می‌گوید: «هر پدیده‌ای اگر درسه سطح خرد، میانه و کلان به صورت تلفیقی تحلیل نشود دچار بخشی‌نگری و تقلیل‌گرایی می‌شویم. بر این اساس، تحلیل در سطح خرد این پدیده، نشان می‌دهد که گویی هم اتفاق بزرگی افتاده است، هم نه! اتفاق بزرگی‌ست زیرا قیمت این خودروها در مقایسه با حقوق یک کارگر، معلم، کارمند، کاسب جزء و… رقم قابل توجهی است. پس از این نظر در سطح خرد، اتفاق بزرگی رخ داد.»
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «از منظر دیگر اتفاق بزرگی نیست، چون یک خودرو، فرد را به اوج نمی‌رساند و این امکانات در جامعه جنبه عام دارد. از این زاویه است که مشاهده می‌کنید در مواجهه با واگذاری خودرو شاسی بلند به نمایندگان موضع‌گیری‌های متضادی صورت گرفت و هر تحلیل‌گری فقط از یک زاویه در سطح خرد به این موضوع داشت.»
بخارایی می‌گوید: «در سطح میانه با واحد تحلیل «نهاد»، مجلس جایی است که باید فارغ از گرایش‌ها و ارزش‌های سیاسی در خدمت مردم باشد. اما چه این دوره و چه در ادوار گذشته، نمایندگان نتوانستند در این راستا{فارغ از گرایش سیاسی} عمل کنند. همواره نیروهای رسمی و غیررسمی پشت صحنه در روند قانون‌گذاری تاثیرگذار بودند. نمایندگان مستقل برای فعالیت محدود هستند و تعدادشان هر دوره کمتر می‌شود. این مجلس با مجلس ایده‌آلی که یک نظام اجتماعی نیاز دارد، فاصله زیادی دارد.»
بررسی مشارکت در انتخابات مجلس
مدیرگروه جامعه‌شناسی سیاسی در انجمن جامعه‌شناسی ایران ادامه می‌دهد: «در سال ۹۸ یعنی در آخرین دوره انتخابات مجلس از ۳۰ نماینده شهر تهران فقط آقای قالیباف حدود ۱۴ درصد رأی واجدان اعطای رأی را به خود اختصاص داد و ۲۹ نماینده دیگر حدود هشت درصد آرا را گرفتند. در مجموع در این دوره کمتر از ۴۰ درصد واجدان اعطای رأی در کشور در انتخابات شرکت کردند که این رقم برای نخستین بار بود که در کشور اتفاق می‌افتاد. این نشان‌دهنده بحران مشارکت سیاسی و زنگ خطری برای مشروعیت سیاسی است.»
بخارایی ادامه می‌دهد: «در سطح کلان با واحد تحلیل «ساختار»، دیگر منطقی نیست که در یک فضای آلوده، انتظار داشت که جزئی از آن فضا آلوده نشود. وجود رانت و فساد پنهان و آشکار و گروه‌های فشار، دیگر غیرقابل انکار است. چقدر گزارش فساد فقط از سوی مراکز مطالعاتی مجلس منتشر شده است؟»
او می‌گوید: «در این ساختار دیگر افشای یک فساد و هضم آن سخت نیست؛ حالا امروز شاسی‌بلند است، فردا یک ماجرای دیگر. در بستری که بسیاری از متخصصان با اعمال فیلتر، امکان ورود به مجلس را ندارند، این امر بدیهی است.»
توجیه فساد با تفسیر
در ماجرای اعطای خودروهای شاسی بلند به برخی از نمایندگان، فریدون عباسی، نماینده مجلس گفت: «چرا باید این گدابازی‌ها را درآوریم و به ماشین شاسی بلند گیر بدهیم؟ مگر قیمت ماشین شاسی بلند چقدر است؟» اظهاراتی که به نظر می‌رسد، عادی‌سازی فساد و رانت باشد و مردم هم نباید آن را بزرگ جلوه دهند!
بخارایی در این مورد می‌گوید: «متاسفانه اهالی سیاست و کسانی که در قدرت هستند، عادت به نگاه تک‌بعدی دارند. نمی‌توانند نگاه جامع به یک پدیده داشته باشند. مجموع همه مواردی که توضیح داده شد، موجب می‌شود که فساد با شکل جدیدش توجیه شود.»
او ادامه می‌دهد: «در نظام سیاسی ما پس از انقلاب، «تفسیر»، نقش محوری داشته است. زمانی‌که پای تفسیر به میان بیاید، قانون به حاشیه می‌رود. قانون مانند یک موم در دست مفسر است. بنابراین در ماجراهای این چنینی می‌توانند نمایندگان، خود و مستمعین خود را توجیه کنند.»
شکل فساد و رانت عوض می‌شود، اصل آن می‌ماند
اما چنین ماجرایی برای یک استیضاح، چه تبعاتی برای عملکرد نمایندگان در دوره‌های بعدی مجلس دارد؟ بخارایی می‌گوید: «گذشته چراغ راه آینده است؛ چه در وجه مثبت و چه منفی. وقوع چنین ماجراهایی ناگهانی نیست. هر چه که امروز می‌بینیم، ادامه راه گذشته است. وقتی در صحنه سیاسی و اجتماعی با سوژه‌های این چنینی مواجه می‌شویم، هر زمان ممکن است نمادها و مصداق‌های جدیدی بروز کند. منظورم این است که باید یک نگاه مفهومی و سوژه‌مآب داشت نه صرفا گاهی توجه خود را به یک مصداق و ابژه خاص معطوف کرد و از لایه‌های پنهان غفلت ورزید.»
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «متاسفانه نظام سیاسی در ایران بیش از حد وابسته به سیاست‌های رسمی و غیررسمی گروه‌های فشار درحوزه‌های قدرت و اقتصاد است. موضوع‌ها زیاد است؛ یک روز شاسی‌بلند مطرح می‌شود، روز دیگر جلوه‌های دیگر رانت و فساد.»
بی‌اعتمادی جامعه به مجلس
اما اینکه برای استیضاح یک وزیر، چنین هدایایی داده و گرفته می‌شود، چه تاثیری در اعتماد جامعه به این مجلس و قوانین مصوب آن می‌گذارد؟ آیا می‌توان انتظار داشت که افراد جامعه قوانین این مجلس را به رسمیت بشناسند یا برای آن احترامی قائل باشند؟
بخارایی می‌گوید: «به نظر می‌رسد ما در بستر «فروپاشی اجتماعی» مانند یک گلوله برفی در حال غلتیدن هستیم و این موضوع را بارها گفته‌ام. یکی از مصادیق این فروپاشی اجتماعی، کم‌اعتمادی و بی‌اعتمادی به قانون‌گذاران است. همه مواردی که گفته شد، موجب بی‌اعتمادی به مجلس می‌شود. این بی‌اعتمادی پیش‌تر در همان آرای کم و درصد مشارکت هم خود را نشان داد.»
نظرات