در حواشی و پس‌کرانه‌های اکثر محیط­‌های شهری ایران، به‌ویژه کلان‌شهرهای ملی و منطقه­‌ای، همچون سایر کشورهایی که در آرزو و تکاپوی پیشرفت هستند، فقر دارای مدل انباشتگی منحصربه‌فرد و روبه افزایشی است؛ به‌گونه‌ای که از واپسین دهه­‌های قرن بیستم بود که پدیده­‌ای به نام «شهری شدن فقر» با بازتاب­‌هایی نظیر ساخت­‌یابی سکونت­‌گاه­‌های غیررسمی و حاشیه­‌نشینی رشد یافت.

به گزارش تجارت‌نیوز، حاشیه جنوبی کلان‌شهر تهران به‌عنوان یکی از کانون­‌های تجمع افراد کم‌درآمد و فقیر در قالب سکونت­‌گاه­‌های غیررسمی و رسمی فقیرنشین، دارای مسائل و پدیده­‌های نوظهور بسیاری است که با شناخت آن می­‌توان در جهت کمک به تعدیل فقر فضایی و انباشتگی آن در حاشیه این کلان‌شهر ملی و همچنین اقتصاد منطقه­‌ای، اقدام موثری به عمل آورد.

در همین خصوص پژوهشی توسط محققانی از دانشگاه خوارزمی انجام‌شده که در آن تلاش شده است تا ضمن معرفی گونه­‌ی جدیدی از اقتصاد غیررسمی تحت عنوان «اقتصاد زباله­‌ای» که در پیرامون کلان‌شهر تهران دایر است، به بررسی علل وجودی و همچنین پیامدهای فضایی آن پرداخته شود.

تولید روزانه ۵۰ هزار تن زباله

به بیان محققان فوق و بنا بر اطلاعات موجود، در کشور ایران روزانه در حدود ۵۰ هزار تن زباله تولید می­‌شود که سهم شهری همچون تهران در تولید زباله، نزدیک به هفت هزار و ۵۰۰ تن در روزهای معمول سال و ۱۱ هزار تن در روزهای پایانی سال است. بر این شالوده، بیشتر شهرها به­‌ویژه شهرهای پرجمعیت کشور با پدیده­‌ی روبه گسترشی تحت عنوان “زباله­‌گردی” مواجه هستند که به معنای جمع­‌آوری ضایعات قابل فروش به­‌وسیله­‌ی افراد کم‌درآمد و فقیر جامعه است.

در این تحقیق توصیفی – تحلیلی، برای گردآوری داده­‌ها و اطلاعات از بررسی­‌های اسنادی و میدانی استفاده شده است. در مطالعات اسنادی، منابع خارجی و داخلی اعم از کتب، گزارش‌ها، مقالات و پایان­‌نامه­‌هایی که در خصوص اقتصاد غیررسمی و همچنین آمار تولید زباله انتشاریافته، بازخوانی شد.

همچنین به‌منظور برداشت اطلاعات میدانی، از سطح شهر تهران و سکونت­‌گاه­‌های پیرامون آن، نمونه­‌های هدفمند انتخاب شد. محله­‌های شهرک غرب، اطراف ترمینال جنوب، سه‌راه آذری و یافت­آباد در سطح شهر برای مصاحبه با زباله­‌گردها و همچنین روستائیان محمودآباد خالصه، زمان­‌آباد و اسلام­‌آباد جهت انجام مصاحبه هدفمند و کسب اطلاعات در خصوص پیامدهای پدیده­ مورد بحث، انتخاب شدند.

سرمایه‌ارزشمندی به نام زباله

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضایعاتی نظیر انواع قوطی، اجسام فلزی و مواد پلاستیکی به سه طریق جستجو در درون سطل­‌های زباله محلات و کوچه­­‌ها، مراجعه به درب منازل و خرید ضایعات از خانوارها و همچنین از طریق زیرورو کردن محل دپوی زباله­‌های شهری گردآوری می­‌شوند.

رشد زباله­‌گردی به گونه­‌ای بوده که یک سازمان اقتصادی خاصی را بنیان نهاده و امروز گونه­ جدیدی از اقتصاد غیررسمی تحت عنوان اقتصاد زباله­‌ای مطرح شده است. در حقیقت اقتصاد زباله­‌ای، بیانی از سازوکار و نظام کسب درآمد از زباله­‌ها و پسماندهای شهری است که توسط بخش خاصی از افراد جامعه صورت می­‌گیرد.

آن‌چنان‌که دکتر حسن افراخته، استاد جغرافیا و برنامه‌­ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی و همکارش در این پژوهش می‌گویند: بنا بر آمار موجود، در هر شبانه‌روز به‌طور متوسط ۲۸۰۰ تن زباله خشک شامل مقوا، پلاستیک، شیشه، فلزات، نان خشک و غیره در تهران جمع­‌آوری می­‌شود که قابل بازیافت است و هر تن آن در حال حاضر به مبلغ ۸۰۰ هزار تومان توسط پیمانکاران بازیافت پسماند فروخته می­‌شود (درحالی‌که حداکثر ۶۰۰ هزار تومان هزینه کرده­اند).

روزانه از درون زباله­‌های شهر تهران ضایعاتی به ارزش تقریبی دو میلیارد و ۲۴۰ میلیون تومان استخراج می­‌شود. به عبارتی می­توان گفت، ارزش اولیه سرمایه در گردش درون اقتصاد زباله‌ای در پیراشهر تهران حدود یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومان در روز است.

این محققان می‌افزایند: در خصوص سرمایه در گردش اقتصاد زباله­‌ای این نکته را نیز می­‌توان افزود که بُرد مکانی این سرمایه و اثرات آن، محدود به منطقه تهران نیست، بلکه سایر استان­‌های کشور نیز از این جریان سرمایه­‌ی در گردش، به‌نوعی منتفع می­‌شوند به‌طوری‌که مثلاً ضایعات آهنی به کارخانه­‌های ذوب آهن نواحی مختلف کشور اعم از اصفهان، یزد، نیشابور، تبریز، بناب، اردبیل و مشهد ارسال می­شود. همچنین این سرمایه، زمینه­‌ساز تقویت پیوندهای اقتصادی با سایر کشورهای جهان (نظیر آلمان، هند و چین) شده است.

در کشور ما و خصوصا تهران، به دلیل وجود ثروت نفت و عوارض شهری که با کمترین تلاش، بیشترین منابع سرمایه­‌ای را در اختیار مدیریت شهری قرار می­‌دهد، دولت و شهرداری چندان انگیزه­‌ای برای استفاده از ثروت روزانه یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومانی در شهر تهران ندارند؛ ازاین‌رو است که در تهران نه آموزش مدونی برای تفکیک زباله به شهروندان داده می­‌شود، نه سطل­‌های تفکیکی و بهداشتی زباله را می­‌توان شاهد بود، در عوض، سرمایه ارزشمندی همچون زباله، مفت به بخش غیررسمی سپرده می­‌شود.

دکتر افراخته و همکارش ادامه می‌دهند: در خصوص پدیده­‌ی اقتصاد زباله­‌ای می­‌توان به دو ویژگی مهم این اقتصاد غیررسمی اشاره داشت که تاکنون ضامن پویایی آن بوده است: اول آنکه به لحاظ نیروی کار موردنیاز برای فعالیت در این بخش، هیچ محدودیت سنی، جنسی، نژادی و تحصیلاتی برای علاقمندان به فعالیت در این حوزه وجود ندارد. دیگر آن‌که، با اندک فعالیت انجام داده‌شده که نیازمند کمترین تخصص است (نظیر آتش زدن زباله­‌ها یا خُرد کردن شیشه­‌ها) سودی نصیب افراد و فعالان می­‌شود.

منبع:‌ ایسنا