سرنوشت خودرو در بورس کالا چه خواهد شد؟

به گزارش تجارت نیوز، کشمکش‌ها برای عرضه خودرو در بورس کالا تمامی ندارد در حالی که روز گذشته مدیر عامل ایران خودرو خبر عرضه محصولات این شرکت را در بورس کالا داده بود؛ شورای رقابت اعلام کرد که مجوزی برای عرضه خودرو در بورس کالا صادر نکرده است.

داستان عرضه خودرو در بورس کالا جدید نیست؛ از زمستان سال ۱۴۰۰ شاهد اختلاف میان بورس کا کالا و خودروسازان با نهادهای دولتی و شورای رقابت هستیم از سال مذکور تا به امروز خودروسازان بارها برای عرضه خودرو در بورس کالا و آغاز شفافیت قدم برداشته اند اما هر بار شورای رقابت سدی محکم در برابر شفافیت و عرضه خودرو در بورس کالا بوده و اجازه عرضه خودرو در بورس کالا را نداده است.

دی ماه سال ۱۴۰۰ برای اولین بار خبر عرضه خودرو در بورس کالا منتشر شد و در نهایت اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ رسماً عرضه خودرو در بورس کالا با هدف شفافیت در قیمت گذاری حذف رانت و کاهش دلالان آغاز شد. در اصل عرضه خودرو در بورس کالا پس از حواشی ایجاد شده نسبت به سیستم قرعه کشی خودرو و ایجاد شکاف میان قیمت خودرو و بازار آزاد بود اما طولی نینجامید که عرضه خودرو در بورس کالا به صورت موقت متوقف شد و پس از حواشی ایجاد شده توسط شورای رقابت مجدداً خودرو با سرعت کمتر در بورس کالا عرضه شد.

در سال ۱۴۰۰ با افزایش قرعه کشی های خودروسازان شاهد افزایش اختلاف قیمتی در کارخانه و بازار آزاد بودیم و همین موضوع باعث شد بورس کالا وارد عمل شود و با عرضه خودرو با یک قیمت توافقی و فروش به خریداران واقعی جلوی رانت را در این حوزه بگیرد.

عرضه های نخست بورس کالا مورد استقبال بسیاری از فعالان بازار سرمایه قرار گرفت. بررسی ها نشان میدهد که آن زمان میانگین قیمت بورس کالا با بازار آزاد تفاوت قابل توجهی داشت و برخی از خودروها حدود ۲۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان نسبت به بازار آزاد ارزان تر معامله میشدند. البته قیمت معاملات بورس کالا بیش از قیمت کارخانه بود و این قیمت نیز اساس عرضه و تقاضا و نیاز مردم تعیین میشد و دلالان در این میان نقشی نداشتند.

تفاوت قیمت بورس کالا و بازار آزاد باعث میشد که استقبالهای بسیار خوبی از عرضه شود؛ اما در همان زمان وزارت صمت وارد میدان شد و سخنگوی وقت این وزارتخانه به طور جد با عرضه خودرو در بازار مخالفت کرد؛ اما به یکباره وزارت صمت تغییر موضع داد و موافق عرضه خودرو در بورس شد و تقریباً چند هفته بعد شورای رقابت مخالفتهای خود را با عرضه خودرو در بورس آغاز کرد؛ تا جایی که پس از عرضه خودرو در بورس کالا شورای رقابت اجازه عرضه و تحویل نداد و چند روز مانده به عرضه خودرو در بورس کالا شورای رقابت به صراحت اعلام کرد که مجوزی برای عرضه خودروهایی که همچنان مشمول قیمت گذاری هستند دستوری صادر نکرده و عرضه خودرو در بورس کالا را غیرقانونی دانست و با نامه نگاری های متعدد و صدور بخشنامه هایی جلوی این عرضه را گرفت قرار بود اسفندماه سال ۱۴۰۱ تعداد ۱۰ هزار دستگاه پژو ۲۰۷ دستی از سوی ایران خودرو در بورس عرضه شود اما با وجود متعهد بودن این عرضه شورای رقابت جلوی این عرضه را گرفت و پس از آن اجازه عرضه خودرو در بورس کالا را نداد.

به طور کلی عرضه خودرو در بورس کالا میتواند رانت و دلالی حوزه خودرو را کاهش دهد. با توجه به اینکه این محصول میتواند تاثیر بسزایی در روند اقتصادی کشور داشته باشد که در میان مدت اقتصاد کشور را نیز به آرامش برساند، به نوعی میتواند شرایط بهتری را برای بازار رقم بزند.

مخالفت در عرضه خودرو در بورس کالا تنها به یک سازمان و ارگان خاصی محدود نمی شود، بلکه در سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۲ بسیاری نسبت به این عرضه اعتراض داشتند.

برای نمونه زمستان سال ۱۴۰۱ احمد اسدیان، معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی سازمان بازرسی کل کشور گفته بود: «زمانی که کالایی به میزان نیاز مردم تولید نمی شود و از طرفی تولید کننده منحصر بوده و رقبایی در عرضه کالا نداشته باشد عرضه این کالا در بورس به نفع تولید کننده است. در واقع این مشتری نیست که قیمت را تعیین میکند بلکه تولید کننده منحصر بوده و رقبایی در عرضه کالا در بورس ندارد که به نفع تولید کننده است. با انفعال شورای رقابت خودروسازها از فرصت استفاده کردند و با عرضه خودرو در بورس قیمتها را نه تنها کاهش ندادند بلکه به صورت سرسام آوری افزایش دادند. متاسفانه برخی از مسئولان دولتی هم به جای حمایت از مصرف کنندگان به حمایت از خودروسازها پرداختند. او با نادیده گرفتن فاصله زیاد قیمت بورسی خودرو با بازار دلالی و تامین منافع مصرف کننده در بورس کالا نتیجه گرفته بود که با توجه به افزایش قیمت خودرو در بورس در بعضی خودروها مانند ۲۰۷ تا دوبرابر) سازمان بازرسی این موضوع را اولاً بر خلاف قانون و نادیده گرفتن قیمتهای تعیین شده و ثانیاً بر خلاف منافع مصرف کننده میداند و برای حمایت از مردم به جهت اینکه خودرو با قیمت مصوب به دستشان برسد به این موضوع ورود کردند. این در حالی است که در سیستم سابق و همیشگی خودروسازان یعنی قرعه کشی یک رانت نهفته است و هر کسی به سادگی در قرعه کشی برنده نمیشود و پیروزی در قرعه کشی داستان خاص خود را دارد که ممکن است یک نفر ده بار در یک قرعه کشی ثبت نام کند اما به جایی نرسد. عرضه خودرو در بورس کالا همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد و مشخص نیست در جنگ نابرابر میان خودروسازان و شورای رقابت چه کسی پیروز خواهد شد و آیا خودرو در بورس کالا عرضه میشود یا خیر؟ اگر خودرو در بورس کالا عرضه شود میتوان امید به کاهش زبان خودروسازان داشت؛ اما اگر باز هم شورای رقابت مانعی در برابر این عرضه ایجاد کند زبان خودروسازان همچنان صعودی باقی خواهد ماند.

عرضه محصولات ایران خودرو در بورس

عادل ،پیر محمدی مدیر عامل ایران خودرو گفت: با توجه به شرایط سخت و زیان دهی ایران خودرو به دلیل قیمت گذاری دستوری و چشم پوشی از واقعیت های اقتصادی و تعلل طولانی مدت سازمان حمایت برای تعیین تکلیف وضعیت قیمت گذاری در هیئت مدیره ایران خودرو تصمیم گرفتیم از ظرفیت قانونی و شفاف بورس کالا برای عرضه محصولات استفاده کنیم. او گفت سه ماه است که سازمان حمایت ما را معطل کرده، در حالی که هر هفته حدود ۱۵ هزار دستگاه خودرو تولید میکنیم؛ این یعنی هر هفته زیان بیشتری به شرکت تحمیل میشود اگر روند فعلی ادامه یابد، بنگاه اقتصادی ایران خودرو در مسیر نابودی قرار خواهد گرفت.

مدیر عامل ایران خودرو با اشاره به افزایش نرخ ارز از ۴۲ هزار تومان سال گذشته به بیش از ۷۰ هزار تومان در ماه های اخیر اعلام کرد همزمان با رشد نرخ ارز، قیمت نهاده های تولید نیز به صورت چشم گیر افزایش یافته است. در حالی که هزینه تمام شده تولید به طور مداوم در حال افزایش است سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان باوجود دریافت مستندات مالی، در محاسبه قیمتها تعلل می کند. پیر محمدی در پایان گفت به صراحت میگویم قیمت کف بازار خودرو را مطلقاً قبول نداریم و با عرضه منظم در بورس کالا قیمت خودرو برای مصرف کننده کاهش خواهد یافت.

در ادامه نیز سید جواد جهرمی، مدیر عامل بورس کالای ایران در نشست با مدیر عامل و مدیران شرکت ایران خودرو با اشاره به درخواست این شرکت برای عرضه محصولاتش در بورس کالا و آماده بودن همه زیرساختها، گفت: عملکرد این صنعت بعد از خروج خودرو از بورس کالا روشن و شفاف است نه زیانی از خودروسازان کم شد نه مصرف کننده به قیمت مورد انتظارش رسید و نه دولت منتفع شد؛ در این مدت اگر راهکار مؤثرتری غیر از بورس کالا وجود داشت، قطعاً تاکنون ارائه میشد.

از زمان اولین عرضه خودرو در بورس کالا یعنی زمستان سال ۱۴۰۰ تا به امروز خودروسازان همواره به دنبال عرضه بخشی از محصولات خود در بورس کالا بوده اند؛ چراکه سود حاصل از افزایش قیمت به خودروسازان میرسد. در اصل بورس کالا تنها قیمت پایه را تعیین میکند و قیمت یک محصول ممکن است بر اساس تقاضا چندین برابر شود و در نهایت شرکت عرضه کننده محصولات از این افزایش قیمت بتوانند سود چند برابری ببرند.

حذف قیمت گذاری، متعادل سازی قیمتها قیمت گذاری دستوری همواره عامل زبان سازی صنایع به حساب می آید و به طور کلی هر صنعتی با قیمت گذاری دستوری یک قدم به عقب بر می دارد. حال به نظر میرسد که با

عرضه خودرو در بورس کالا

قیمت گذاری دستوری در صنعت خودرو به پایان برسد، آرام آرام شاهد کاهش زبانها و سودسازی در این صنعت باشیم. روند قیمت گذاری خودرو با محوریت وزارت صمت و نظارت شورای رقابت است خودروسازان اطلاعات مالی و هزینه های تولید را به سازمان حمایت ارسال میکنند و قیمت نهایی پس از بررسی توسط وزارت صمت ابلاغ میشود شورای رقابت تنها نظارت بر اجرای ضوابط رقابتی را بر عهده دارد.

از دی ماه ۱۴۰۳، با مصوبه رسمی شورای رقابت، نقش اصلی قیمت گذاری به وزارت صمت واگذار شد؛ با این حال، شورا همچنان بر رعایت اصول رقابتی نظارت دارد و در صورت بروز تخلف، حق ورود و اصلاح دارد. اما بررسیها نشان میدهد که قیمت گذاری وزارت صمت صحیح نیست، طی سالهای اخیر باعث زبان سازی بسیار قابل توجه در حوزه خودروسازی شده و بررسیها نشان میدهد که زبان انباشته ایران خودرو و سایپا تا پاییز سال ۱۴۰۳ از مرز ۲۲۳ میلیارد تومان عبور کرده است. حذف قیمت گذاری دستوری و ورود محصولات خودروسازان به بورس کالا در وهله نخست می تواند قیمت این محصولات را متعادل سازد و پس از آن نیز به مرور، زبان خودروسازان را کاهش میدهد.

شورای رقابت مجوز نداد تنها پس از گذشت حدود یک ساعت از انتشار خبر مدیر عامل ایران خودرو، خبرگزاری مهر خبر داد که شورای رقابت به طور رسمی مجوز خروج این محصولات از شمول قیمت گذاری دستوری و یا عرضه در بورس کالا را صادر نکرده است؛ بنابراین هرگونه عرضه خارج از این ضوابط، نه تنها فاقد وجاهت قانونی است بلکه میتواند به عنوان تخلف از شبکه توزیع رسمی تلقی شود. براساس مقررات موجود، تنها مرجع صلاحیت دار برای تعیین شمول یا عدم شمول محصولات در فهرست قیمت گذاری شورای رقابت است. بنابراین، تصمیم هیئت مدیره یک شرکت یا حتی پذیرش اولیه بورس کالا، بدون دریافت مجوز صریح از این شورا، به تنهایی مشروعیت عرضه را تضمین نمی کند. برخی از تحلیلگران هشدار می دهند اقدام ایران خودرو در صورت عدم اخذ استعلام رسمی، با مانع قانونی روبه رو خواهد شد.

برخی اقتصاددانان تأکید دارند که اگر بورس کالا پیش از پذیرش خودروها، تأییدیه مکتوب شورای رقابت را دریافت کرده باشد مسیر قانونی رعایت شده؛ در غیر این صورت کل فرآیند زیر سوال خواهد رفت. در توضیح علل این تغییر مسیر، ایران خودرو به افزایش نرخ ارز رشد هزینه قطعات، عدم بازبینی به موقع قیمتها از سوی سازمان حمایت و وضعیت زیان دهی خود اشاره کرده است با این حال افکار عمومی و تحلیلگران همچنان در انتظار پاسخ روشن به یک سوال کلیدی اند که مجوز شورای رقابت برای عرضه این خودروها در بورس کالا صادر شده یا نه؟ که پیگیری های خبرنگار مهرنشان میدهد پاسخ این سوال منفی است.

بورس کالا یک بستر شفاف برای معاملات

حمیدرضا جیهانی، کارشناس بازار سرمایه در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا گفت: روز گذشته شورای رقابت مجدداً اعلام کرده که عرضه خودروها در بورس کالا مجوز ندارد. این تصمیم نکات مهمی دارد و باید از زوایای مختلف بررسی شود طی ماههای اخیر تحولات متعددی در بازار خودرو ایجاد شده برخی خودروهای داخلی براساس آخرین مصوبه های شورای رقابت از شمول مقررات این شورا خارج شده اند و قرار بود سازوکار تعیین قیمت آنها مطابق مکانیزم عرضه و تقاضا باشد. ادامه داد: براساس مصوبات پیشین بخش قابل وی توجهی از محصولات ایران خودرو و سایپا دیگر مشمول قیمت گذاری دستوری شورای رقابت نبودند. بنابراین این انتظار وجود داشت خودروهایی که قرار است آزادانه و طبق عرضه و تقاضا قیمت گذاری شوند، بتوانند وارد بورس کالا شوند و این بازار شفاف مبنای معاملات آنها باشد، اما شورای رقابت مجدداً مخالفت کرده است. این کارشناس بازار سرمایه توضیح داد: بورس کالا یک بستر شفاف و قابل رصد است و ظرفیتهای مناسبی در حوزه نظارت و تخصیص دارد.

برخلاف برخی دیگر از پلتفرمهای حکومتی و غیر دولتی، در بورس کالا امکان نظارت هم برای نهادهای مالیاتی تامین است، هم برای سیاست گذارهای بازار خودرو و حتی برای اقشار متقاضی خودرو شفافیت معاملات و حذف بخشی از سفته بازی و ورود تقاضای غیر مصرفی نیز از مزیتهای این بستر به شمار می رود. جیهانی توضیح داد به نظر میرسد شورای رقابت نگران است که ورود خودرو به بورس کالا باعث اخلال یا افزایش قیمتها شود یا دسترسی اقشار خاص به خودرو کمتر شود. با این حال تجربه نشان داده بورس کالا به دلیل شفافیت بالا و امکان رصد دقیق بسیاری از مشکلات فعلی قرعه کشی و سامانه یکپارچه را ندارد و میتواند ساختار بازار را منطقی تر کند.
این کارشناس بازارهای مالی در نهایت گفت: اگر هدف کاهش رانت افزایش شفافیت و دسترسی عادلانه تر به خودرو است تجربه بورس کالا ابزار موثری ارائه میدهد. کنار گذاشتن این بستر میتواند دوباره به مشکلات بازار سنتی از جمله رانت جویی تقاضای سفته بازانه و قیمتهای غیر شفاف دامن بزند. انتظار می رود شورای رقابت ضمن توجه به نگرانی ها، فرصتهای بورس کالا را نیز ارزیابی و از ظرفیتهای آن در جهت منافع عمومی بهره برداری کند.
بازی تکراری شورای رقابت محمد خبری زاد کارشناس بازار سرمایه نیز گفت شورای رقابت باز هم مانع عرضه خودرو در بورس کالا شد و اعلام کرد که هنوز مجوزی در این خصوص صادر نکرده است. به نظر من این روند تکراری شده و باز هم شاهدیم که اجازه عرضه خودرو در بورس کالا داده نمی شود. وی ادامه داد: اگر همچنان وضعیت واردات خودروهای خارجی بدون تغییر باقی بماند، تعرفه ها اصلاح نشود و سیاست ها همین روند فعلی باشد، قطعاً به نفع مصرف کننده نخواهد بود خودروها با مکانیزم قرعه کشی عرضه میشوند که عملاً دسترسی ارزان و سریع به خودرو را غیر ممکن میکند.

از طرف دیگر اختلاف قیمت کارخانه و بازار باعث زیان خودروساز شده و خودروساز تمایل زیادی به تحویل خودرو هم ندارد؛ بنابراین هم مصرف کننده و هم خودروساز متضرر میشوند. این کارشناس بازار سرمایه توضیح داد: تجربه قبلی هم نشان داده که عرضه خودرو در بورس کالا هم به نفع مصرف کننده بود هم تولید کننده. قیمت ها نزدیک تر به نرخ بازار تعیین میشد و دست دلالان هم کوتاه شد. منتها شورای رقابت همچنان روی مواضع خودش هست و اجازه چنین عرضه ای نمیدهد. وی تاکید کرد به نظرم این موضوع نیاز به ورود جدی و هماهنگی سطح کلان حاکمیت و وزارت صمت دارد تا شورای رقابت یا باید متقاعد شود یا مجبور به تغییر دیدگاهش شود عدم عرضه خودرو در بورس کالا هم به ضرر بازار است و هم به نفع هیچ یک از طرفین اصلی ماجرا نیست. به تجربه قبلی استناد می شود که سازوکار بورس کالا شفافیت و رضایت بیشتری برای دو طرف به دنبال داشت. خبری زاد در نهایت گفت اگر مذاکرات جدی و تصمیم قاطعانه ای در سطح حاکمیت انجام نشود، این بازی تکراری تداوم خواهد داشت. شورای رقابت اجازه نخواهد داد و همچنان بازار خودرو با همین مشکلات ادامه پیدا می کند.

گره کور خودروسازان

علی رحمانی، کارشناس بازار سرمایه به گفت: جلسه مدیران بورس کالا و ایران خودرو با هدف رفع موانع عرضه خودرو در بورس کالا برگزار شد. به محض انتشار این خبر در فضای رسانه ای، شاهد صف خرید در نماد خودرو بودیم این امیدواری به وجود آمد که شاید این بار مشکلات عرضه رفع شود و شاهد ورود خودروهای جدید به بورس کالا باشیم.

وی ادامه داد: گروه سایپا شب گذشته برخی محصولات خود را افزایش قیمت داد و دلیل آن را زیان دهی ساختاری شرکت عنوان کرد. البته قرار بود ایران خودرو نیز در روزهای آینده چنین افزایشی را اعمال کند، اما این موضوع با مخالفت برخی گروه ها روبه رو شد، خصوصاً اینکه نرخ ارز این روزها رو به کاهش است و افزایش قیمت خودرو می تواند به ضرر مصرف کننده تمام شود.

این کارشناس بازار سرمایه اظهار کرد: با توجه به اینکه قیمت سهام ایران خودرو به سطوح جذاب تقاضا رسیده بود. فعالان بازار به حل این موضوع امیدوار شدند. همچنین سایت خبری بورس کالا نیز این جلسه و نتایج آن را تأیید کرد که بر امیدواری بازار افزود. رحمانی توضیح داد شورای رقابت مثل همیشه مخالفت خود را با توافقات انجام شده اعلام کرد و خبرگزاری ها نیز این خبر را منتشر کردند. این موضوع چند سناریو را پیش روی بازار گذاشت اول اینکه اخبار ضد و نقیض سبب بی اعتمادی در بازار می شود و اگر مخالفت شورای رقابت قطعی باشد، ممکن است فردا صف فروش در نماد خودرو ایجاد شود و فشار فروش به کل بازار وارد شود.

وی تاکید کرد: اگر عرضه خودرو در بورس کالا متوقف شود. همچنان راه برای دلالی و سوداگری باز می ماند و خودرو به جای کالای مصرفی به کالای سرمایه ای بدل می شود که در نهایت به ضرر مصرف کننده است. علاوه بر این، خودروسازان مانند ایران خودرو و سایپا به دلیل عدم شفافیت و استمرار زیان دهی همچنان با مشکلات گذشته دست و پنجه نرم می کنند و این گره کور بدون راه حل باقی خواهد ماند. رحمانی در نهایت گفت فردا صبح مشخص می شود که کدام بخش از ماجرا تأثیر بیشتری بر قیمت سهام خواهد گذاشت؛ آیا خبر مثبت جلسه مدیران غلبه خواهد کرد یا مخالفت شورای رقابت بازار به شدت به این اخبار حساس است و واکنش آن به ویژه در نماد خودرو مهم خواهد بود.

منبع: هم‌میهن