شیوع آنفلوآنزا در ایران صعودی شد/ هشدار ابتلا در چند استان

به گزارش تجارت نیوز، براساس گزارش های رسمی و مستند دستگاه های مسئول به ویژه وزارت بهداشت، روند شیوع بیماری آنفلوآنزا در سطح کشور در ایام پیش رو همچنان صعودی است و این موضوع بر رعایت دقیق و کامل اصول خودمراقبتی و واکسیناسیون گروه‌های پرخطر تأکیدی جدی و چندباره دارد.
خبرنگار حوزه سلامت ایرنا به منظور بررسی ابعاد این موضوع و وضعیت شیوع آنفلوآنزا در کشور با دکتر مهشید ناصحی رئیس گروه تخصصی مدیریت سل، جذام و عفونت‌های حاد تنفسی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصاحبه مفصلی را انجام داده که متن کامل این گفت وگو به شرح زیر است:
* وضعیت کنونی شیوع آنفلوآنزا در کشور چگونه است و کدام استان‌ها در مرکز توجه با آمار بالای ابتلا هستند؟ و آیا اوج شیوع را پشت سر گذاشته‌ایم یا هنوز در اپیدمی قرار داریم؟
بر اساس یافته‌های حاصل از بررسی نظام مراقبت (دیده‌بانی) عفونت‌های حاد تنفسی در هفته گذشته، علائم عفونت‌های حاد تنفسی علت مراجعه ۱۵ درصد از بیماران مراجعه‌کننده به واحدهای سرپایی و بستری کشور بوده و نتیجه آزمایشات تشخیصی در میان افراد دارای علائم آنفلوآنزا حدود ۳۶ درصد تست مثبت و کرونا نیز حدود یک درصد است.
فعلا در شیب صعودی موج شیوع آنفلوانزا به سر می‌بریم و تا رسیدن به اوج همه گیری فاصله داریم، نتایج آزمایشگاهی جمع‌آوری شده از مرکز ملی آنفلوآنزا و ۱۷ آزمایشگاه قطب منطقه‌ای در این هفته، حاکی از آن است که وضعیت آنفلوانزا در بسیاری از استان‌های کشور از آستانه هشدار عبور کرده است.
در همین ارتباط استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، قزوین، زاهدان، بوشهر، اصفهان، همدان و تهران، بیشترین آمار ابتلا(تست مثبت) آنفلوانزا را در مقایسه با میانگین گشوری به خود اختصاص داده اند و همچنین در استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان و مازندران، به رغم آمار بالای تست مثبت آنفلوآنزا، وضعیت این استان ها به آستانه هشدار بالا نرسیده است.
* کدام زیرگونه‌های ویروس آنفلوآنزا (مانند H۱N۱، H۳N۲ یا نوع B) در چرخش هستند و کدام یک غالب است؟
در هفته اخیر، شیوع هر سه زیرگونه ویروس آنفلوانزا (مانند H۱N۱، H۳N۲ یا نوع B) در این مدت گزارش شده، ولی زیرگونه A(H۳N۲) با نسبت ۹۳ درصد بیشترین آمار را دارد و زیرگونه A(H۱N۱) با ۶ درصد موارد و گونه B با کمتر از یک درصد موارد ابتلا در رده های بعدی قرار دارد.
* کدام گروه‌های سنی (به ویژه کودکان، سالمندان) بیشترین آمار ابتلا و بستری را دارند؟
در حال حاضر و براساس مراجعات مراکز درمانی و بررسی های انجام شده، بیشترین آمار ابتلا به آنفلوآنزا در رده سنی کودکان است، اما همچون سال‌های قبل، سالمندان نیز بیشترین آمار ابتلای شدید و بستری را دارند.
* در مقایسه با سال گذشته آیا شدت و وسعت شیوع (به ویژه پس از همه‌گیری کووید-۱۹) متفاوت است؟
موج شیوع آنفلوانزا امسال هم چون سال قبل در هفته دوم آبان‌ماه شروع شد، اما همچون سایر کشورهای جهان (نظیر استرالیا در طول فصل عفونت‌های تنفسی نیمکره جنوبی، ژاپن، چین، اندونزی و … در آسیای جنوب شرقی، اروپا و اغلب ایالت‌های امریکا)، از شدت و سرعت انتشار بیشتری برخوردار است.
شدت چرخش و ابتلا به گونه ای ست که نسبت مثبت شدن آنفلوانزا در میان مبتلایان به عفونت‌های حاد تنفسی در هفته اخیر، نسبت به زمان مشابه سال قبل حدود ۱.۳ برابر بیشتر شده و از قله موج شیوع سال گذشته هم گذشته است، در حالی که این روند افزایشی همچنان تداوم دارد و به قله خود نرسیده است.
* واکسن‌های موجود در بازار ایران تا چه اندازه با ویروس‌های در حال چرخش همخوانی دارند و میزان اثربخشی آنها چقدر است؟
واکسن‌های موجود، هنوز هم اثربخشی بسیار خوبی در کاهش موارد شدید ابتلا به آنفلوآنزا دارند و این اثربخشی در گروه سنی کودکان تا ۷۰ درصد و در بزرگسالان تا ۴۵ درصد ذکر می‌شود.
* اولویت تزریق واکسن برای کدام گروه‌های پرخطر (سالمندان، بیماران دارای نقص ایمنی، زنان باردار، کادر درمان و کودکان) است؟
اولاً تمام گروه‌هایی که ذکر کردید، در زمره گروه‌های پرخطر و در اولویت بالا برای دریافت واکسن هستند و ثانیاً همزمانی چند عامل خطر در یک فرد می‌تواند اولویت‌بندی را به‌صورت موردی تغییر دهد.
حتی اگر بخواهید اساتید عضو کمیته علمی کشوری آنفلوانزا را برای پاسخ‌دهی به این سوال تحت فشار قرار دهید، احتمالاً شاهد استدلال‌ها و اختلاف‌نظرهایی خواهید بود. اکثریت این اساتید بیماران دچار نقص ایمنی را به این علت که در معرض بالاترین ریسک برای بستری، بستری ICU، عوارض شدید و مرگ‌ومیر ناشی از آنفلوانزا هستند، در اولویت بالاتر قرار می‌دهند.
اما برای تصمیم‌گیری میان گروه سالمندان و خانم‌های باردار، که شخصاً انتخاب میان آنها را اخلاقی نمی‌دانم، اختلاف نظر میان خبرگان این حیطه قدری بیشتر می‌شود.
به‌طور مثال، برخی خانم‌های باردار را در اولویت بالاتر و یا برابر قرار می‌دهند با این ادله که در نیمه دوم بارداری ریسک بالاتری برای بستری، ذات‌الریه، نارسایی تنفسی و مرگ دارند؛ و همچنین تب و آنفلوانزا می‌تواند پیامدهای جدی برای جنین آنها ایجاد کند؛ از طرفی واکسیناسیون مادر را، علاوه بر حفاظت از مادر، در حفاظت از نوزاد در سه ماهه اول زندگی (که هنوز نوزاد نمی‌تواند واکسن دریافت کند) مؤثر می‌دانند.
اما برخی دیگر سالمندان را مقدم می‌دانند و استدلالشان این است که گروه سنی بالاتر از ۶۵ سال (و به‌ویژه بالاتر از ۷۵ سال) به‌علت ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌های زمینه‌ای متعدد و کاهش ذخیره فیزیولوژیک، بیشترین سهم مرگ‌های ناشی از آنفلوانزا را تشکیل می‌دهند (اغلب ۷۰ تا ۹۰٪)، و لذا اگر واکسن دریافت کنند، نقش بیشتری در کاهش مرگ‌ومیر کلی خواهند داشت.
کادر درمان نیز حتی اگر هیچ عامل زمینه‌ای و خطری برای بیماری نداشته باشند، به دلیل ضرورت پیشگیری از غیبت از کار ناشی از ابتلا و حضور فعالشان در مراکز و بخش‌های بستری در طول موج بیماری، و با هدف تضمین کمیت و کیفیت ارائه خدمت به بیماران در فصل شیوع آنفلوانزا در گروه دارای اولویت بالا قرار دارند.
اما باید یادمان باشد که واکسیناسیون، نمی‌تواند نیاز ما به سایر مداخلات، نظیر پرهیز از حضور طولانی در تجمعات، استفاده از ماسک و شست‌شوی مکرر دست‌ها با آب و صابون را برطرف کند؛ و ترکیبی از این مداخلات برای پیشگیری از ابتلا و مهار اپیدمی مورد نیاز است. در همین راستا انتظار می‌رود در طول موج بیماری، فرزندان خردسال تا جایی که امکان دارد و قابل انجام باشد از حضور در جامعه، تجمعات و مهمانی دور نگه داشته شوند و پدر و مادرها رعایت موازین بهداشتی به‌خصوص شستن دست به محض ورود به خانه را جدی بگیرند.
* بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفلوآنزا چه زمانی است و آیا هنوز هم دیر شده است؟
اگرچه بهترین زمان تزریق واکسن آنفلوانزا را از نیمه شهریور تا نیمه مهرماه هر سال ذکر می‌کنند؛ ولی گروه‌های پرخطر که هنوز واکسن نزده‌اند، هر زمان تا پایان فصل آنفلوانزا می‌توانند به واکسن دسترسی پیدا کنند، از تزریق آن سود می‌برند.
* آیا واکسن به میزان کافی در دسترس است و سازوکار توزیع آن به ویژه در مراکز دولتی چگونه است؟
البته انتظار داریم عمده گروه‌های پرخطر طی ماه‌های مهر و آبان واکسن آنفلوانزا (از طریق بخش دولتی و یا بخش خصوصی) دریافت کرده باشند؛ ولیکن همچنان افرادی که در ریسک بالاتر ابتلا هستند و تا به حال واکسن نزدند می‌توانند برای واکسیناسیون اقدام نمایند. این افراد از طریق تماس با مراکز بهداشت شهرستان می‌توانند به مراکز بهداشتی درمانی مربوطه برای واکسیناسیون آنفلوانزا مراجعه کنند.
* توصیه‌های دارویی در این شرایط به بیماران چیست و آیا این داروها به میزان کافی در داروخانه‌ها و مراکز درمانی موجود است؟
آنفلوآنزا بیماری ویروسی کوتاه‌مدتی است که معمولاً بدون نیاز به مراجعه به پزشک دارد و با ۳ تا ۵ روز دوره استراحت بهبود می‌یابد و تنها به یک درمان علامتی (برای کنترل علائم تب و بدن درد با استفاده از یک مسکن ساده نظیر استامینوفن) همراه با مصرف مایعات، تغذیه مناسب و استراحت نیاز دارد.
اما گروه‌هایی از بیماران هستند که لازم است به موقع داروی ضدویروسی استفاده کنند. این گروه‌ها عبارتند از: بیماران مبتلا به اشکال شدید بیماری و بستری و گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر حمله ویروس که از آنها با عنوان گروه‌های پرخطر یاد می‌کنیم (مانند سالمندان، بیماران دچار نقص سیستم ایمنی، زنان باردار، …).
در رابطه با وضعیت دسترسی به داروی ضدویروسی آنفلوانزا؛ خوشبختانه این دارو تولید داخلی است، و در حال حاضر محدودیت و کمبودی در کشور نداریم و در صورت تجویز و مصرف منطقی و طبق چارچوب پزشکی آن، به مشکلی برنخواهیم خورد.
لازم به توضیح است که از آنجایی که عامل بیماری ویروسی است، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها (که روی باکتری‌ها اثر دارند) در درمان آنفلوانزا جایگاهی ندارند؛ مگر مواردی که بیمار دچار عارضه خاصی از آنفلوانزا مانند پنومونی باکتریایی شده است، که در آن صورت نیز فقط باید با تشخیص دقیق تخصصی و توسط پزشک تجویز شود.
داروهای استروئیدی (مثل دگزامتازون)، در ابتدای بیماری، نه تنها توصیه نمی‌شوند، بلکه ممکن است به وخامت بیماری منجر شوند.
* در برابر شایعات مربوط به کمبود دارو یا بی‌اثربودن آن، چه اطلاع‌رسانی انجام شده است؟
خوشبختانه برای درمان آنفلوانزا، داروی ضدویروسی مؤثر وجود دارد؛ و در حال حاضر کمبود دارویی نیز نداریم. اما به خاطر داشته باشیم که برای کاهش بار کاری مراکز درمانی- تشخیصی، مدیریت ظرفیت بخش‌های بستری و همچنین تأمین پایدار دارو، تک تک ما سهم و وظیفه اجتماعی خود را ادا کنیم. ما در فازی از موج آنفلوانزا هستیم که به‌ویژه با توجه به قابلیت ویروس برای انتشار سریع و وسیع، باید با جدی گرفتن و رعایت اصول خودمراقبتی، به کند کردن شیب افزایشی بیماری کمک کنیم و از این طریق به تنظیم فشار وارده بر مدیریت خدمات بیمارستانی و تداوم تأمین دارو کمک کنیم.
* آیا سیستم بهداشت و درمان کشور (بیمارستان‌ها) برای پذیرش احتمالی بیماران شدید تحت فشار است؟
استان‌های کشور ما به‌دلیل قرار داشتن در اقلیم‌های مختلف آب‌وهوایی، تفاوت‌هایی هم از نظر زمان شروع موج، رسیدن به قله شیوع و نیز نزولی شدن روند بیماری دارند. بنابراین در حال حاضر در کشور به‌طور همزمان استان‌هایی داریم که ابداً مشکلی در ظرفیت بیمارستانی ندارند و همچنین استان‌هایی هستند که تحت فشار قرار گرفته‌اند. البته توصیه می‌کنم اطلاعات دقیق‌تر را از حوزه معاونت درمان وزارت بهداشت جویا شوید.
* بهترین راه برای تشخیص علائم آنفلوآنزا از سرماخوردگی معمولی چیست و مردم در چه شرایطی باید به پزشک مراجعه کنند؟
معمولاً آنفلوآنزا شروع حاد و سریعی دارد، بدن درد و سردرد، تب، سرفه و گلودرد، شایع‌ترین علائم آن است؛ علائم گوارشی (نظیر تهوع/استفراغ/اسهال) در بچه‌ها و گاهی بزرگسالان وجود دارد. آبریزش بینی در آنفلوانزا کمتر از سرماخوردگی معمولی وجود دارد؛ آنفلوانزا گاهی می‌تواند بدون تب باشد (به‌خصوص در ابتدای بیماری) اما وقتی شیوع بالاست نظیر آنچه در حال حاضر در کشور شاهد آن هستیم، عملاً هر فرد دارای علائم عفونت‌های حاد تنفسی، به‌عنوان آنفلوانزا فرض می‌شود.
* دقیق‌ترین و کاربردی‌ترین توصیه‌های خودمراقبتی برای فرد مبتلا و اطرافیانش چیست؟
برای فرد مبتلا؛ ماندن در خانه به مدت ۵ روز و حداقل تا ۲۴ ساعت پس از قطع تب (بدون مصرف تب‌بر)، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه با دستمال کاغذی (ترجیحاً)، چین بازو و یا یقه، و شستشوی مکرر دستها توصیه می‌شود.
همچنین استراحت کافی و مصرف مایعات فراوان، کنترل تب و درد با استفاده از مسکن‌های ساده مانند استامینوفن، پرهیز از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک، اجتناب از تماس نزدیک با افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای، سالمندان، زنان باردار و کودکان خردسال؛ و استفاده از ماسک در صورت غیرقابل اجتناب بودن تماس، تهویه مناسب اتاق بیمار و اختصاص وسایل شخصی (حوله، لیوان، بشقاب و…) توصیه می‌شود.
تمیز کردن سطوحی که زیاد لمس می‌شوند (دستگیره‌ها، میز، گوشی موبایل)، شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون توسط بیمار و اطرافیان، در صورت وجود علائم خطری مانند تنگی نفس، تب بالا و ماندگار، ضعف شدید، کاهش سطح هوشیاری، کبودی لب‌ها یا صورت، بدتر شدن علائم در بیماران زمینه‌ای پیگیری فوری با مراجعه به پزشک توصیه می‌گردد.
برای افراد سالم، به منظور پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا استفاده از ماسک در فضاهای بسته و اماکن تجمعی و پرجمعیت با تهویه نامناسب مانند مترو و اتوبوی توصیه می‌شود. همچنین شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون (به‌خصوص به محض ورود به منزل)، اجتناب از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن در فصل شیوع عفونت‌های تنفسی، دوری از افراد بیمار و پرهیز از حضور در محیط‌های شلوغ در فصل شیوع.
ایجاد تهویه مناسب در محیط زندگی و کار و باز کردن پنجره‌ها به‌ویژه در فضاهای بسته، تقویت سیستم ایمنی با خواب کافی، فعالیت بدنی مناسب، تغذیه سالم، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه با دستمال کاغذی (ترجیحاً)، چین بازو و یا یقه نیز توصیه می‌شود.
* آیا توصیه‌ خاصی برای حضور در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز تجمع و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی دارید؟
اگر بیمار هستیم در منزل بمانیم و از حضور در مدرسه، دانشگاه، محل کار و اماکن تجمعی اجتناب کنیم چون برای تسریع بهبودی خودمان به استراحت نیاز داریم، و در پیشگیری از انتقال بیماری به دیگران نیز وظیفه اخلاقی داریم؛ در منزل هم اگر با فردی از گروه‌های پرخطر زندگی می‌کنیم، با رعایت فاصله فیزیکی، زدن ماسک و شست‌شوی مرتب دست‌ها، احتمال انتقال بیماری به آن‌ها را به حداقل برسانیم.
اگر بیمار نیستیم، تا پایان موج بیماری، حتی‌المقدور از حضور در اماکن و مراسم تجمعی واقع در فضاهای بسته با تهویه نامناسب اجتناب کنیم؛ اقدامات تشخیصی درمانی که اورژانسی نبوده و قابلیت به تأخیر انداختن دارند را به بعد از خاتمه موج موکول کنیم؛ در زمان حضور در مترو و اتوبوس حتماً ماسک بزنیم و به محض بازگشت به منزل، دست‌ها را با آب و صابون بشوییم.
* آیا در شرایط فعلی، استفاده مجدد از ماسک در فضاهای بسته به همه مردم توصیه می‌شود؟
استفاده از ماسک را در فضاهای بسته با تراکم جمعیتی بالا و تهویه نامناسب «به‌ویژه مترو و اتوبوس» قویاً توصیه می‌کنیم.

منبع: ایرنا